Cumhurbaşkanlığı kararıyla, bahis ve şans oyunlarından alınan vergi oranları yüzde 50 oranında düşürüldü. Bu kapsamda spor müsabakalarına dayalı müşterek bahislerden alınan vergi oranı yüzde 10'dan yüzde 5'e indirilmiş oldu. At yarışlarından alınan vergi yüzde 14'ten yüzde 7'ye, diğer şans oyunlarından alınan vergi ise yüzde 20'den yüzde 10'a indirildi. Bu düşüşlerle, bahis ve şans oyunları sektöründeki vergi yükünün önemli ölçüde azaltılması, sektördeki faaliyetlerin teşvik edilmesi amaçlanıyor.[1]
1 Ocak 2024'ten itibaren uygulanacak bu değişikliklerle, "…bahis ve şans oyunlarından elde edilen gelirler üzerinden uygulanacak yeni vergi oranlarının, sektörde faaliyet gösteren işletmelerin maliyetlerini düşüreceği; bunun da rekabeti artırarak sektördeki büyümeyi destekleyeceği" belirtilmektedir.
Yukarıdaki haberi değerlendirmeden önce ülkemizde ve dünyada kısaca bahis ekonomisine bir bakalım.
Bahis ekonomisi dünyada 700 milyar dolara ulaştı
2023 yıl sonu itibariyle tüm dünyada bahis ekonomisi büyüklüğü bir önceki yıla göre yüzde 56,4 aratarak 702,5 milyar dolara ulaştı.[2] Aynı rapora göre bu tutar 2027 sonunda da 765,9 milyar dolara ulaşmış olacak. Bu tutar bundan yaklaşık 14 yıl önce 227 milyar dolar düzeyindeydi.
Küresel bahis oyunlarını dünya genelinde bölümlendirirsek;
- Türüne Göre Bahis Gelirleri: Gazinolardan- piyangolardan, Spor karşılaşmalarından ve diğer kumar faaliyetlerinden gelen gelirler,
- Kanallarına göre bahis gelirleri: On-line, off-line ve Sanal gerçeklikten gelen gelirler,
- Kullanıcılara göre bahis gelirleri: Kumar meraklılarından, sosyal coşkuyla oynayanlardan ve diğer son kullanıcılardan (oynayıcı) gelen gelirler şeklindedir.
Dünyada yasa dışı Bahis 511 milyar dolar düzeyinde…
Amerikan Adalet Bakanlığı'nın raporuna göre yeryüzündeki yıllık yasa dışı ve düzenlemeye tabi olmayan bahis tutarı 511 milyar dolar civarında.[3] Buna göre, yasa dışı bahis tutarı, yasal bahsin yüzde 72'sine karşılık geliyor.
Yasa dışı bahis özellikle sporda yolsuzluğu körükleyen bir numaralı aktör olarak görülüyor.[4] Ben de bu sektörü, sporun sırtından beslenen ama ona yeterli katkıyı sağlamayan asalak bir sektöre benzetiyorum.[5]
Amerika'da yasa dışı bahis tutarının ise, yasal bahsin yüzde 40'ı civarında olduğu tahmin ediliyor.[6]
Ülkemizde üç alanda bahis oynanabiliyor
Türk hukukuna göre kanunların verdiği lisans kapsamında düzenlenmesi ve oynanması yasal olan üç tür bahis söz konusu. Bunlar: 1) Spor bahisleri, 2) At yarışı bahisleri, 3) Şans oyunları (piyango, sayısal loto, vb. oyunlar)[7] Şu anda Türkiye'de şans oyunları ve at yarışı lisansı 49 yıllığına Türkiye Varlık Fonu'na verilmiş durumda.
Ülkemizde yasal bahis miktarı 6 milyar dolara ulaştı
Türkiye'de yasal şans oyunu pazarı 2021'de, 2020'ye nazaran yüzde 69 oranında büyüyerek 123,66 milyar TL. civarına ulaşmıştır.[8] Ülkemizde 2023 sonuna göre yasal bahis oyunları yıllık geliri yaklaşık 6 milyar dolar düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Bu tutar dünya yasal bahis oyunlarının binde 8'ine karşılık geliyor. Dijital kanalı kullanarak spor üzerine oynanan yasal bahislerin toplamı 921 milyon dolara ulaşırken, bahis oynayanların sayısı ise 7 milyon kişi düzeyinde. Yasa dışı spor bahislerinin toplamı ise 11milyar dolar seviyesinde olduğu tahmin ediliyor.[9]
Ülkemizde yasa dışı bahis yüksek
Ülkemizde yasa dışı bahsin boyutunu net olarak ortaya koyabilecek bir araştırma bulunmamakla birlikte, eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'ya göre, bu tutarın 50 milyar dolar düzeyinde olduğu varsayılıyor.[10] Bu tutar abartılı da olsa, Türkiye'de yasa dışı bahiste önemli bir parasal hacmin bulunduğu bir gerçek. Bu rakama göre, yasa dışı bahis resmi bahis miktarının yaklaşık 8.3 katı bir tutara ulaşıyor.
Amerika Adalet bakanlığı raporuna göre tüm dünyada yasal olmayan bahis miktarlarının 511 milyar dolar düzeyinde olduğunu yukarıda ifade etmiştim. Buna göre dünyadaki toplam yasal bahis ve şans oyunları gelirlerinin yasal bahis ve şans oyunları gelirlerine oranı yüzde73; Amerika'da ise yüzde 40 civarında bulunuyor. Yukarıda anlattıklarımızın ışığında bakarsak; ülkemizde yasa dışı bahis gelirlerinin, yasal bahis gelirlerinin neredeyse on katına yaklaşması çok ciddi bir denetim sorunu olduğunu bize gösteriyor.
Yasa dışı bahis cezası 2023 yılı için 7258 sayılı Kanunun 5. Maddesinde belirlenmiş durumda. Anılan Kanunun ilgili maddesine göre, yasa dışı bahis cezası 5.000 TL'den, 20.000, TL'ye kadar idari para cezası olarak uygulanıyor.[11] yasa dışı bahis cezası için düzenlenen bu ceza yalnızca oynayanlar için uygulanıyor.
Peki, bu asalak sektörden kulüplerimize ne kadar para gidiyor? Şimdi de bunu değerlendirelim. Şunu baştan söylemekte yarar görüyorum. Ülkemizde kulüplere bu tutarlardan giden para ne yazık ki, çok düşük düzeyde.
Vergi oranları Amerika'da ve Avrupa'da yüksek
Şans ve bahis oyunlarından alınan vergi oranları Amerika'da eyaletler arasında değişkenlik gösterse de, bu oran yüzde 51 ile yüzde 13,5 arasında bulunuyor. En yüksek vergi oranı yüzde 51 ile New York'ta iken, onu 36 ile Pensilvanya takip ediyor. En düşük vergi oranı ise yüzde 13,5 ile New Jersey'de.[12] Avrupa'da ise vergi oranları yüzde 90 ile yüzde 0 arasında değişiyor. Almanya bahis oyunlarına yüzde 90 vergi uygularken, İtalya'da ve Rusya'da bu oran sıfırlanmış durumda.[13]
Kulüplere aktarılan kaynak çok az
Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, ülkemizde şans oyunları hasılatının büyümesi esas itibariyle, spor bahis oyunları olan İddaa ve Spor Toto oyunlarından gelmektedir. 2021 itibarıyla toplam bahis gelirleri içinde spor gelirlerinin payı yüzde 87'ye ulaşmıştır. Son birkaç yılda Milli Piyango ve at yarışlarından elde olunan gelirlerde göreceli bir artış yaşanmış olsa da, buralardan elde olunan gelirlerin bahis oyunları içindeki payı gerilemiştir.
2021 Türkiye Şans Oyunları Pazarı[14]
Spor Toto Teşkilat Başkanlığı'nın 2020 Sayıştay raporu, hem Milli Piyango İdaresi'nin 2020 faaliyet raporu hem de 2022 Mali Yılı Genel Bütçe Kanunu Teklifi ve İlgili Cetveller" yayınlandı. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı'na ilişkin 2020 Sayıştay raporuna göre; şans oyunlarının temel dinamiğini spor ve futbol etkinliği oluşturmasına karşın, bahisten elde olunan gelirin çok az bir kısmı spor ve futbola gidiyor. Ülkemizde 2020 itibariyle oynanan İDDAA ve Spor Toto'nun toplam hasılatı 63,4 milyar TL'ye ulaşmasına karşın, bu tutarın sadece 340 milyon TL'lik kısmı (Binde 5) kulüplere İsim hakkı ve Futbol federasyon payı olarak dağıtılmıştır.[15] Yani oynanan İDDAA ve Spor Toto'nun toplam gelirinin binde beşi kulüplere geri dönüyor. Bu bağlamda örneğin bahis ekonomisin ülkemizdeki gelişimine bakıldığında, ülkemizde en yaygın oynanan bahis oyunu İDDAA ve Spor Toto'nun 2022 yıllık hasılatının 158 milyar TL'ye ulaşmasına karşın; spora/futbola aktarılan tutar sadece 790 milyon TL olmuştur. [16]
Bu konuda ayrıca İddaa'nın spora ve futbola katkısını analiz ettiğim makaleme de bakılabilir.[17]
Şans oyunlarından kamunun aldığı pay 2021'de vergi olarak 22 milyar TL civarında gerçekleşmiştir.
Yasal bahisten sadece binde beş kazanan spor kulüplerinin, yasa dışı bahisten kayıpları ise (ülkemizde yasa dışı bahsin 50 milyar dolar civarında olduğu varsayılırsa), 250 milyon dolar olmuştur (Bugünkü kurdan yaklaşık 7.5 milyar TL).
Vergi oranlarının düşürülmesi yasal bahis gelirlerini arttırmaz!
Ülkemizde yasa dışı bahsin bu kadar yüksek olmasının temel nedeni vergi oranları değildir. İnsanları yasa dışı bahis oynamaya iten temel saiklere baktığımızda karşımıza aşağıdaki faktörler çıkmaktadır.
- Ülkemizde bahis oyunlarının oynatılması ve düzenlenmesi yetkisi devlet tekelinde bulunduğundan sektörde geliri ve vergiyi artıracak bir rekabet bulunmamaktadır.
- Rekabet eksikliği yasal bahis oranlarının düşük kalmasına neden olduğundan, insanlar yasa dışı bahse yönelmektedirler.
- Denetim ve düzenleme yetersizliği nedeniyle kara para ve benzeri paralar yasa dışı bahse yönelmektedir.
- Canlı bahse izin verilmediğinden online siteler üzerinden yasa dışı bahis oynayan sayısı artmaktadır.
Sonuç
Bahis ekonomisi günümüzde küreselleşmenin avantajlarından yararlanıp yüz milyarlarca dolar bir büyüklüğe ulaşan devasa bir sektördür. Yine yaptığımız araştırmalara göre bugün yer yüzünde yaklaşık 75 bin adet bahis sitesi online hizmet veriyor. Bahsin önemli bir kısmı da sanal ortamda oynanıyor.
Bu ekonominin motorunu spor oluşturuyor. Ülkemizde olduğu gibi dünyada da özellikle bahis gelirlerinin önemli bir kısmı futboldan geliyor. Bahis ekonomisinin ana dinamiğini spor oluşturmasına karşın, spora katkı sağlamayan; yolsuzluk, rüşvet, şike gibi spor ve futbol dışı unsurların bir kanser gibi sporu sarmasına neden olan; sporun ve futbolun bağışıklık sistemini çökerten bir ekonomiden söz ediyoruz.
Yasa dışı bahse karşı mücadele yapısal bir nitelik kazanmadan, vergi oranlarının düşürülmesi, yasal bahis gelirlerini artırmayacağı gibi vergi gelirlerinin düşmesine neden olur. Bu alanda bahis oynayanlarının gelirini maksimize artırır.
Peki ne yapılmalıdır?
Yasa dışı bahis ile mücadele kararlılıkla ve şeffaf bir şekilde sürdürülmelidir. Mutlaka sektöre rekabeti sağlayacak yeni oyuncu girişine izin verilmelidir. Hatta kulüplere tanınacak bu olanak, taraftar aidiyeti nedeniyle yasa dışı bahis oynayan taraftar tüketicinin kendi kulübüne katkı sağlamak amacıyla yasal bahse dönmesine olanak ve ortam da sağlayabilecektir. Spor kulüplerine bu alandan daha fazla kaynak aktarılarak, onların da bu sektörün aktif ve önemli bir paydaşları olmaları sağlanabilir.
Yasa dışı bahse karşı mücadeleye yapısal yaklaşıldığında ve sektöre rekabet olanağı sağlandığında, vergi oranlarının düşürülmesi yasa dışı bahsi azaltabilir ve vergi gelirlerini artırabilir.
Spor ile aralarında paradoksal bir ilişkinin olduğu bahis ekonomisi, diğer taraftan sporun ve futbolun bağışıklık sistemini de uzun vadede zayıflatacak özelliklere sahip. Bu nedenle bahis oyunlarının spora olası olumsuz etkilerini en alt düzeyde tutabilmek için başta yasal düzenlemeler olmak üzere teşvik, şike, şiddet ve doping gibi anti-spor öğelerine karşı da her türlü yasal ve yönetsel önlemlerin alınması ve bunlara karşı saptanan eylemlerde taviz verilmeksizin olayın üzerine gidilmesi en öncelikli görevlerden birisi olarak karşımızda duruyor. Diğer bir öncelikli konu da bahis ekonomisinden spora aktarılan kaynakların daha da fazlalaştırılması sorunudur.[18]
Futbol dışı öğelerin futbolu kirleterek, buradan kendilerine fayda ve kazanç sağlamalarına izin verilemez, verilmemeli de.
Dipnotlar ve kaynaklar:
[1] https://een-emn.org/bahis-ve-sans-oyunu-vergileri-yuzde-50-oraninda-dusuruldu/#:~:text=Yapılanyüzde20değişikliğeyüzde20göreyüzde2Cyüzde20sporyüzde20müsabakalarına,denyüzde20yüzdeyüzde2010yüzde27ayüzde20indirildi.
[2] Gambling Global Market Report 2023, https://www.thebusinessresearchcompany.com/report/gambling-global-market-report#:~:text=Theyüzde20globalyüzde20gamblingyüzde20marketyüzde20size,(CAGR)yüzde20ofyüzde2056.4yüzde25.
[3] Illegal gambling costs industry and taxpayers billions, report says;
[4] https://news.un.org/en/story/2023/12/1144857
[5] Tuğrul AKŞAR, Sporun Sırtında Yükselen Bir Ekonomi: Bahis Ekonomisi, 2 Kasım 2009, https://www.dunya.com/kose-yazisi/sporun-sirtinda-yukselen-bir-ekonomi-bahis-ekonomisi/5532
[6] https://www.businessinsider.com/half-sports-betting-illegal-costing-state-millions-in-tax-revenue-2022-12
[7] Turkey: Gambling And Betting In Turkish Lawhttps://www.mondaq.com/turkey/gaming/1187704/gambling-and-betting-in-turkish-law
[8] Türki̇ye'de Yasal Şans Oyunları Pazarında 2020-2021 Gerçekleşmeleri̇ Ve 2022 Beklenti̇leri… https://www.zer.av.tr/yasal-sans.html
[9] https://www.gamblingturkey.com/gambling-in-turkey
[10] Süleyman Soylu: "Sanal kumarda 50 milyar dolar dönüyor", 13 Şubat 2021, https://www.sozcu.com.tr/soylu-sanal-kumarda-50-milyar-dolar-donuyor-wp6257360
[11] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.7258.pdf
[12] https://www.route-fifty.com/finance/2023/02/states-are-scoring-millions-tax-revenue-sports-betting/382786/
[13] https://www.taxback.com/blog/the-ultimate-guide-to-gambling-tax-rates-around-the-world/
[14] https://www.zer.av.tr/yasal-sans.html
[15] https://www.sayistay.gov.tr/reports/1aYB51AQew-spor-toto-teskilat-baskanligi
[16] https://www.sayistay.gov.tr/reports/9Jo9DOZYk7-spor-toto-teskilat-baskanligi
[17] Tuğrul AKŞAR, İddaa'nın Futbola Katkısı, 4 Ağustos 2010, https://www.futbolekonomi.com/index.php/ilgili-linkler/575-ddaann-futbola-katkisiiddaa.html#:~:text=Tabloyayüzde20göreyüzde2Cyüzde20İddaayüzde27nınyüzde20beş,Liglerineyüzde20aktarılmışyüzde20durumda.
[18] Tuğrul AKŞAR, Futbolu saran kanser: Bahis ve Şike, 23 Kasım 2009 https://www.futbolekonomi.com/index.php/haberler-makaleler/genel/122-tugrul-aksar/1942-futbolu-saran-kanser-bahis-ve-ike.html
[1] https://een-emn.org/bahis-ve-sans-oyunu-vergileri-yuzde-50-oraninda-dusuruldu/#:~:text=Yapılanyüzde20değişikliğeyüzde20göreyüzde2Cyüzde20sporyüzde20müsabakalarına,denyüzde20yüzdeyüzde2010yüzde27ayüzde20indirildi.
[2] Gambling Global Market Report 2023, https://www.thebusinessresearchcompany.com/report/gambling-global-market-report#:~:text=Theyüzde20globalyüzde20gamblingyüzde20marketyüzde20size,(CAGR)yüzde20ofyüzde2056.4yüzde25.
[3] Illegal gambling costs industry and taxpayers billions, report says;
https://www.nevadacurrent.com/2022/12/02/illegal-gambling-costs-industry-and-taxpayers-billions-report-says/
[4] https://news.un.org/en/story/2023/12/1144857
[5] Tuğrul AKŞAR, Sporun Sırtında Yükselen Bir Ekonomi: Bahis Ekonomisi, 2 Kasım 2009, https://www.dunya.com/kose-yazisi/sporun-sirtinda-yukselen-bir-ekonomi-bahis-ekonomisi/5532
[6] https://www.businessinsider.com/half-sports-betting-illegal-costing-state-millions-in-tax-revenue-2022-12
[7] Turkey: Gambling And Betting In Turkish Lawhttps://www.mondaq.com/turkey/gaming/1187704/gambling-and-betting-in-turkish-law
[8] Türki̇ye'de Yasal Şans Oyunları Pazarında 2020-2021 Gerçekleşmeleri̇ Ve 2022 Beklenti̇leri… https://www.zer.av.tr/yasal-sans.html
[9] https://www.gamblingturkey.com/gambling-in-turkey
[10] Süleyman Soylu: "Sanal kumarda 50 milyar dolar dönüyor", 13 Şubat 2021, https://www.sozcu.com.tr/soylu-sanal-kumarda-50-milyar-dolar-donuyor-wp6257360
[11] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.7258.pdf
[12] https://www.route-fifty.com/finance/2023/02/states-are-scoring-millions-tax-revenue-sports-betting/382786/
[13] https://www.taxback.com/blog/the-ultimate-guide-to-gambling-tax-rates-around-the-world/
[14] https://www.zer.av.tr/yasal-sans.html
[15] https://www.sayistay.gov.tr/reports/1aYB51AQew-spor-toto-teskilat-baskanligi
[16] https://www.sayistay.gov.tr/reports/9Jo9DOZYk7-spor-toto-teskilat-baskanligi
[17] Tuğrul AKŞAR, İddaa'nın Futbola Katkısı, 4 Ağustos 2010, https://www.futbolekonomi.com/index.php/ilgili-linkler/575-ddaann-futbola-katkisiiddaa.html#:~:text=Tabloyayüzde20göreyüzde2Cyüzde20İddaayüzde27nınyüzde20beş,Liglerineyüzde20aktarılmışyüzde20durumda.
[18] Tuğrul AKŞAR, Futbolu saran kanser: Bahis ve Şike, 23 Kasım 2009 https://www.futbolekonomi.com/index.php/haberler-makaleler/genel/122-tugrul-aksar/1942-futbolu-saran-kanser-bahis-ve-ike.html
|
Tuğrul Akşar kimdir? Tuğrul Akşar 1962 yılında Niğde'de doğdu. 1988'de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü'nden mezun oldu. Aynı fakültenin İşletme Anabilim dalında yüksek lisansını tamamladı. 1989'dan itibaren bankacılık sektöründe yönetici olarak çalıştı. Konusunda referans olan ilk kitabı "Endüstriyel Futbol" 2005 yılında yayımlandı. 2006'da Doç. Dr. Kutlu Merih ile birlikte "Futbol Ekonomisi", 2008'de "Futbol Yönetimi" adlı kitapları çıktı. 2010'da "Futbolun Ekonomi Politiği", 2013'te "Krizdeki Futbol", 2020'de de altıncı kitabı "Endüstriyel Futbolun En Üst Aşaması: Finansal Futbol" yayımlandı. Doç. Dr. Kutlu Merih ile birlikte 2005 yılında Futbol Ekonomisi Stratejik Araştırma Merkezi'ni kurdu. Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği'nin (TKYD) oluşturduğu Kurumsal Yönetim ve Futbol Endüstrisi Çalışma Grubu'nda da yer alan Akşar, 2010'da yayımlanan "Kurumsal Yönetim İlkeleri Işığında Türk Futbol Kulüpleri Yönetim Rehberi"nin iki bölümünü kaleme aldı. "Futbol Ekonomisi" ve "Futbol Yönetimi" kitapları bazı üniversitelerde seçmeli derslerde ana kaynak olarak okutulan Akşar, Türk futbolunun sorunlarına çözüm olabilecek araştırmaları yayımlama, araştırmacılara referans sağlama, futbolun entelektüel boyutuna katkıda bulunma amacıyla www. futbolekonomi.com sitesini hayata geçirdi. Bir süre Radikal ve Cumhuriyet Spor eklerinde ve Tamsaha'da yazdı, halen Dünya gazetesinin haftalık "Ekospor" köşesinde ve Mayıs 2015'ten itibaren T24'te yazıyor. |