Türkiye Futbol Federasyonu tarafından 2019'da başlatılan uygulama ile Süper Lig kulüplerinin her sene ocak ayında takım harcama limitleri belirleniyor. Böylece ilgili sezonda takımların transfer dahil yapabilecekleri harcamaların üst sınırı belirlenmiş oluyor.
Bu kapsamda Süper Lig kulüplerinin 2021-22 dönemi takım harcama limitleri de belirlendi. Ne var ki, federasyonca tanımlanan bu limitlerden bazı kulüplerimiz memnun değil. Onlar daha fazla para harcayabilme olanağı sağlayacak limitler talep ediyor.
2021-22 sezonu için kulüplere 5.1 milyar TL harcama limiti
2021-22 sezonu için 20 Süper Lig kulübüne tanımlanan toplam takım harcama limiti yüzde 25 aşım yapma hakkıyla birlikte 5,1 milyar TL'ye ulaştı. Bu tutar bir önceki 2020-21 sezonu harcama limitlerine göre yüzde 54,69'luk bir artışa karşılık geliyor. Geçen dönemde 21 Süper Lig kulübüne toplam tutar 3.3 milyar TL takım harcama limiti belirlenmişti. Buna göre takım harcama limiti yüzde 62 artış kaydetti. Geçen sezon takım başına ortalama harcama limiti 157,1 milyon TL iken, bu sezon yüzde 30'luk artışla bu tutar 255,2 milyon TL olarak gerçekleşti.
2021-22 dönemi harcama limitinde aslan payı dört takıma gidiyor!
Tablo: 1'den de görülebileceği üzere 2021-22 dönemi 20 takıma verilen harcama limitleri toplamı yüzde 25 aşım payı ile birlikte 5,1 milyar TL'ye ulaşıyor. Bu harcama limitlerinin yüzde 44,44'lük kısmı dört kulübe, yani Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve Trabzonspor'a gidiyor. Dört kulübün harcama limitleri toplamı 2.269.204.404.-TL'na ulaşıyor. Kalan yüzde 55,56'lık kısma karşılık gelen 2.836.497.523.- TL'lık bölüm ise diğer onaltı takıma gidiyor. Buna göre dört kulüpte ortalama harcama limiti, takım başına yüzde11,1 civarında. Diğer onaltı kulüp başına düşen ortalama harcama limiti ise kulüp başına ortalama 3,47yüzde dolayında.
İlk dört kulüp başına düşen ortalama harcama limiti tutarı 567.301.101TL olurken, diğer on altı kulüp başına düşen ortalama harcama limiti tutarı ise 177.281.095.-TL olarak gerçekleşti. Buna göre ilk dört kulüp başına düşen ortalama tutar, diğer on altı takım başına düşen ortalama harcama limitinin 3,2 katına ulaşıyor.
Son dört yılda dört kulüplere tanımlanan harcama limiti 13 milyar TL oldu!
Uygulamanın başladığı 2019 ile 2022 arasında, Süper Lig'de mücadele eden 24 takıma tanımlanan harcama limitleri toplamı 13.013.253.601 TL oldu.
2019'da 18 Süper Lig kulübüne tanımlanan toplam harcama limiti 2.735.533.299 olarak belirlenmişti. 2022'ye geldiğimizde bu tutar yüzde 87 artarak 5.105.702.675.-TL'ye yükseldi.
Uygulamanın başladığından bu yana geçen dört yıllık dönemde, bu uygulamadan en fazla yararlanan dört kulüp olarak karşımıza Galatasaray, Beşiktaş, Fenerbahçe ve Başakşehirspor çıkıyor. Federasyon tarafından, kulüplerin finansal tablolarına göre belirlenen bu harcama limitlerinin yüzde 43,9'luk kısmının bu kulüplere aloke edildiğini görüyoruz.
2021-22 dönemi dört kulübe tanımlanan toplam limit tutarı 2.269.204.404 TL iken, son dört dönemde söz konusu takımlara tanımlanan harcama limiti tutarı toplam 5.714.062.306 TL oldu. Bu tutar, son dört yılın toplam takım harcama limitlerinin yüzde 42,25'ine karşılık geliyor.
2021-22 döneminde diğer 16 takıma verilen harcama limitleri toplamı ise 2.997.857.670 TL oldu.
Geçmiş dört dönemde ligin diğer 16 takımına verilen toplam harcama limiti de 7.810.545.952 olarak gerçekleşti. Bu tutar, son dört yılın toplam takım harcama limitlerinin yüzde 57,75'ini oluşturuyor.
Tablo:2'den de görülebileceği üzere, Türkiye Futbol Federasyonu'nunca, son dört yılda takımlara belirlenen harcama limiti 13 milyar TL'ye ulaştı
TFF kulüplere gelirlerinin üç katı harcama limiti tanımladı!
Son dört dönemdir Türk futbolunda ekonomik, finansal ve sportif anlamda işler yolunda gitmezken, kulüpler mevcut yapılandırılmış borçlarını bile vadesinde ödeyemedikleri için ikinci kez yapılandırırlarken, harcamalar tarafında Süper Lig takımları hız kesmeden harcama yapmaya devam etti.
Federasyonun verilerinden derleyerek oluşturduğumuz 2 no'lu tabloya göre, son dört dönemde takımlara bütçelenen harcama limitleri 13,1 milyara ulaşıyor. Bir başka ifadeyle kulüpler son dört dönemde 13,1 milyar TL'ye yakın bir gider yaptılar. Yani, bugünkü toplam futbol gelirlerimizin neredeyse 3 katına yakın bir tutarı harcadılar ya da harcamaya devam ediyorlar.
Gelirler düşerken, harcama limitleri artıyor!
Süper Lig kulüplerinin gelirleri pandemik olumsuzluklar ve diğer ekonomik sorunlar yüzünden düşüşe geçerken, geçen dört yıllık süre içinde harcama limitleri ters yönde harekete geçti. 2019'da Süper Lig kulüplerinin gelirleri yaklaşık 5 milyar TL civarındayken, harcama limitleri toplamı bu tutarın 54,7'si kadardı. 2020'de pandemi kaynaklı oluşan gelir kayıpları, Süper Lig kulüplerinin gelirlerini 4,2 milyar TL'na geriletirken, takım harcama limitlerinin gelirlere oranı yüzde 74'e yükseldi. 2021'de ise kulüplerin gelirleri ekonomik olumsuzlukların da etkisiyle 4 milyar TL'ne gerilerken, harcama limitleri 3,3 milyar TL'ne, yani toplam gelirin yüzde 82,52una ulaştı. 2022'de ise Türk futbol gelirleri yaklaşık 4 milyar TL düzeyindeyken, bu kez, takım harcama limitleri 5,1 milyar TL'na yükseldi. Yani, takım harcama limitleri, gelirlerin yüzde 127'si olarak gerçekleşti. Kulüpler gelirlerinden daha fazlası bir harcama limiti ile ödüllendirildi. Bunun pratikteki karşılığı ise, "olmayan paranın harcanması" anlamına geliyor.
Tablo:3'te takım başına ortalama harcama limitleri tabloda dönemsel olarak gösterilmektedir. 2019'da takım başına ortalama harcama limiti 151,9 milyon TL iken, 2019-20 sezonunda 172,7 milyon TL, 2020-21 sezonunda 184,6 milyon TL ve 2021-22 sezonunda da 283,6 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Son dört dönemin ortalama belirlenen harcama limiti de 751,3 milyon TL olmuştur.
2019-22 arası kulüplerin mali yapılarında önemli bozulmalar, ekonomik olarak gelirlerinde de pandemi ve ekonomik olumsuzluklar nedeniyle ciddi daralmalar meydana geldi. Nitekim, Bu süreçte kulüplerin borçları 14 milyar TL'den 17 milyar TL'ne yükselirken, birikimli zararları da 4,5 milyar TL'den 6 milyar TL'ye ulaştı. Buna karşın, takım harcama limitinin ilk dönemi olan 2019'da kulüplere tanımlanan tutar 2.735 milyon TL iken, bu tutar son dört dönemde yüzde 394 artarak 13,1 milyar TL olarak gerçekleşti. Bu dönemde Türk futbolunun gelirleri ekonomik konjonktürdeki olumsuzlukların yanısıra, pandeminin de neden olduğu gelir kayıplarıyla birleşince yüzde 30 daralarak, 3,2 milyar TL'ye kadar geriledi. Başta banka kredileri olmak üzere tüm kulüp borçları da yine son üç yılda yüzde 40 artarak 17 milyar TL'ye ulaştı.
Yukarıdaki tespitlerimiz sonrası karşımıza yaman bir çelişki çıkıyor. Kulüplerin gelirleri düşerken, borçlanmaları ve buna bağlı zararları artarken, TFF tarafından takım harcama limitlerinin artırılması, ortada sıkıntılı bir durumun olduğunu bize gösteriyor.
Tabii ki, burada sorulması gereken soru şudur: Süper Lig kulüpleri bu harcamaları gerçekleştirmek için gerekli kaynağı nereden ve nasıl bulacaklar? Oysa bu ekipler, vadesi gelen borçlarını ödeyemedikleri için, Ziraat bankası aracılığıyla ikinci kez borç yapılandırmaya gittiler. Ne yazık ki, bu soruya anlamlı bir yanıt vermek çok mümkün görünmüyor. İşin daha enteresanı ise, takım harcama limitlerini (THL) sıkı takip edeceğini ifade eden Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) bu konuyu es geçebiliyor. Her ne kadar bu tutarlar, THL içinde değerlendiriliyor olsa da, TFF'nin bu transferler için sıkı bir şekilde bütçe sorgulaması yapması gerekirdi. Kulüpler transfer yapabilecek bütçeleri nasıl buluyorlar? TFF bu konuya odaklanmalı.
Sorular… Sorular…
Aslında futbol otoritesine ve kulüplere şu soruları sormamız gerekiyor:
- Borçlarını döndüremeyen, faaliyet giderlerini bile karşılayabilecek gelir yaratamayan, zararları gelirlerinin üzerine çıkmış, özkaynakları negatife dönmüş, finansal kriz sarmalındaki Türk kulüpleri, kendilerine tanımlanan ya da bloke edilmiş bulunan limitleri harcayabilecek kaynağı nereden ve nasıl bulacaklar?
- Futbol federasyonunun belirlediği limitlerin ne kadarlık kısımları kulüplerce harcanıyor?
- Futbol otoritesi bu model ile kulüpleri finansal disipline sevk edip mali yapılarını düzeltebilecek mi?
- Futbol otoritesi bu limitleri belirlerken, kulüplerin finansal tablolarını kendi web sayfasında yayınlayacak şeffaflığı gösterebilecek mi?
- Futbol otoritesi bu uygulama ile kulüpleri mali disipline mi yönlendiriyor yoksa onlara harcama cesareti mi veriyor?
Kısacası, yukarıdaki sorulara verilecek tatmin edici ve net yanıtlar, sistemin şeffaflaşmasına olanak sağlayabilecektir.
Futbol paydaşlarının bu bilgilere ulaşımı-erişimi olanağı futbol otoritesi tarafından yaratılmalıdır. (Bu konuda daha detaylı değerlendirmeler için aşağıdaki linklerde yer alan makalelerime bakılabilir)
Tuğrul Akşar, "Takım Harcama Limitleri Hangi Kulüplere Yarar Sağlar?", 23 Ocak 2020.
Tuğrul Akşar, "Takım Harcama Limitlerine Eleştiri ve Öneriler", 10 Ocak 2020
Tuğrul Akşar, "Takım Harcama Limitleri Rekabeti Bozuyor!",15 Eylül 2019,
Tuğrul Akşar, ‘'Kulüplere Harcama Limiti Ne Anlam İfade Ediyor? 6 Eylül 2019,
[1] TFF resmi sitesinden alınmıştır.
[2] TFF'nin resmi site sindeki verilerden derlenerek bu tablo oluşturulmuştur.