Geçen hafta kabaca aşırı yağlanma durumunu anlatan ve bunu tek başına bir “hastalık” olarak kategorize eden obezite tanımını değiştirmeye yönelik önemli bir makale/rapor yayınlandı ve bu konu uluslararası sağlık haberleri arasında yer aldı. “Klinik obezitenin tanımı ve tanı kriterleri” başlıklı bu makale, Profesör Francesco Rubino (Kings College London, Londra, Birleşik Krallık) liderliğindeki, yüksek gelirli, orta gelirli ve düşük gelirli ülkelerden gelen ve geniş bir uzmanlık yelpazesini temsil eden 56 uzman tarafından üç yılı bulan tartışmalar sonunda hazırlanmıştır.

Bu rapor esas olarak, tek bir parametreye, yani vücut kitle indeksi (VKİ) eşik değerlerine göre yapılan ve VKİ>30 üzerinde (çocuklarda 95 persentil üzerinde) olan herkesi bir sorunu olmasa bile “hasta” olarak gören tanımın bir kenara bırakılmasını öneriyor. Yeni, kanıta dayalı tanım, doğrudan aşırı yağlanmanın neden olduğu kronik, sistemik bir hastalık durumu olan “klinik obeziteyi”, organ disfonksiyonu veya günlük aktivitelerde sınırlamalar olmaksızın aşırı yağlanma durumu olan ancak gelecekte sağlık riskini artıran “preklinik obeziteden” ayırmaktadır. Komisyon, VKİ’deki sınırlamaları göz önüne alarak, obezite durumunu tanımlamak için VKİ'ye ek olarak diğer vücut ölçüsü ölçümlerini (bel çevresi, bel-kalça oranı veya bel çevresi-boy oranı) kullanmaktadır. Bunların arasında bel çevresi-boy oranı kullanışlı bir parametredir ve bu oranın>0.5 olması, santral(visseral) yağlanmayı göstermektedir.

Obezitenin yükü ve önceliklendirme ihtiyacı

Obeziteyi önemli yapan, tip 2 diyabet ve metabolik karaciğer hastalığı (yağlanmaya bağlı karaciğer hastalığı ve siroz) gibi toplum sağlığını doğrudan etkileyen ve ekonomiye büyük yükler getiren kronik hastalıklara yol açmasıdır. Öte yandan, obezite adolesan çağdaki çocuklar başta olmak üzere yaygın bir “etiketlenme” ve giderek dışlanma nedenidir ve bunda bütün vakaları aynı daireye alan VKİ’ye dayalı mevcut tanımın payı vardır.

Yeni tanımlama esas olarak obezitenin yükününün önceliklendirme ihtiyacından kaynaklanmaktadır ve preklinik obezitesi olanlarda riskin azaltılması temel bir öncelik olacaktır. Düşük riskli kişiler öncelikle yaşam tarzı değişiklikleri yoluyla yönetilebilir; ancak, tıbbi müdahale gerektirebilecek yüksek riskli kişilerin belirlenmesi için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır. Dolayısıyla mevcut kaynakların daha çok bu kesime ayrılması öngörülmektedir.

Bu yaklaşım, klinik ve toplum sağlığı açısından doğru bir yaklaşımdır ve ülkemizin de bu rapor doğrultusunda programlarını yenilemesi gerekir. Örneğin pre-klinik obezite esas olarak birinci basamak hekimlerinin görevi olurken, klinik obezite vakalarına daha üst basamak sağlık kurumlarında daha çok zaman ve imkân ayrılması şeklinde bir planlama yapılabilir. Bu yeni sınıflama klinik obezite kriterlerini de ayrıntılı olarak tanımlayarak, problem odaklı bir yaklaşım sergilemektedir.

Sonuç ya da nedenlere eğilme ihtiyacı

Obezite, savaşlar, giderek artan ekonomik eşitsizlikler, göçler, iklim değişikliği gibi küresel olduğu kadar küreselleşmenin bir komplikasyonu olan sorunların başında gelmektedir. Bu komisyon raporunda yer almamakla birlikte, dünya nüfusunun sekizde birini etkileyen obezite, esas olarak global besin endüstrisinin yol açtığı bir sorundur ve başta çocuklar olmak üzere, insan bedenlerinin bedenlerinin, tat ve dürtüler üzerinden yapılandırılarak şekerli ve yağlı besinleri aşırı tüketmesi (tüketim toplumu) ve bunlara bağımlı hale gelmesinden kaynaklanmaktadır.

Yayınlanan rapor, esas olarak sonuçların nasıl yönetileceğine odaklanmaktadır; oysa bunun kadar obezitenin başlayarak önlenmesi, besin endüstrisine yönelik etkili yaptırımların uygulanması, özellikle de çocukların tüketim toplumu manipülasyonlarından korunması için yeni inisiyatiflere ihtiyaç vardır.