*BMJ 2024; 385 doi: https://doi.org/10.1136/bmj.q890 makalesinden Dr. Şükrü Hatun tarafından çevrilmiştir.

Sizi sessizce yargılayan gözlerin soğuk dikenini hiç hissettiniz mi? Stigma, söylenmemiş sözlerin ağırlığını taşıyan bir terimdir. Oxford Sözlüğü onu düzgün bir şekilde tanımlasa da günlük yaşamdaki yansımaları daha karmaşık ve daha somuttur.

Zıtlıklar açısından zengin bir ülke olan Hindistan'dan geliyorum. Astronotların ve çiftçilerin, teknoloji patronlarının ve sokak satıcılarının ülkesi olan bu topraklar, çoğu zaman kendini asırlık geleneklerin ağlarına dolanmış halde buluyor. Bu geleneklerin içinde damgalanmanın gölgesi büyüktür- "İnsanlar ne der?" anlamına gelen "log kya kahenge?" sorusunun ağırlığı. Benim Hindistan'ımda tip 1 diyabet sadece tıbbi bir terim değil, birçok kişi tarafından hem özel hem de kamusal alanda toplumda bir "kalank" veya "leke" olarak konuşuluyor. Diyabet sözde bir kusur olarak görülüyor ve tip 1 diyabet tip 2'den daha büyük bir damga taşıyor. Sessiz tartışmalara ve kısa süreli bakışlara tahammül etmek çoğu zaman diyabetin kendisi kadar zordur.

Hindistan'da tip 1 diyabeti çevreleyen damgalama çeşitli kültürel ve toplumsal faktörlerden kaynaklanmaktadır. Özellikle çocuklarda insülin enjekte etme fikri, müdahaleci ve alışılmamış olarak algılanmaktadır. "Yeni" veya "yabancı" olarak görülen her şey genellikle direnç ve şüphecilikle karşılaşır. Ayrıca, soy ve aile itibarına yapılan vurgu da önemli bir rol oynamaktadır. Tip 1 diyabet gibi rahatsızlıklar, özellikle çocuklarda ortaya çıktığında, bazen kalıtsal veya ailevi eksikliklerin göstergesi olarak görülmekte, bu da toplumda damgalanma ve utancın devam etmesine yol açmaktadır. Bu bağlamda "kalank", tip 1 diyabetin bir kusur veya normdan sapma işareti olarak köklü toplumsal algısının altını çizmektedir.

Ahmedabd'da, Hindistan'ın kalabalık sokaklarında büyürken, diyabetle yaşamanın, önyargılarla dolu, genellikle komplikasyonlara rağmen alternatif tedaviler ve seçenekler hakkında daha iyi bildiklerine inanan bir kitleyle yüzleşmek anlamına geldiğini erken öğrendim. Peki, bu durum benim gibi insanları nereye götürüyor?

Bu damgalama derin ve sürekli bir şekilde varlığını sürdürürken, diyabetle yaşayan pek çok insanın hikayesi rahatsız edici gerçekleri ortaya koyuyor. Diyabetleri nedeniyle ihmal ve istismara uğrayan çocuk ve gençleri duydum. Damgalama, ailelere çocuklarının gelecekteki ilişki beklentileri ve topluma katkıları hakkında endişeler yükleyerek bunda rol oynuyor.

Damgalama inanç sistemleriyle bağlantılı olabilmekte, sevgi ve ilgiyle yapılan jestler zaman zaman batıl inanç biçimini alabilmektedir. İyi niyetli bireyler, diyabetin "nazar" olarak algılanmasını önlemek için hastaları dini figürlere götürmeyi önermekte ya da diyabeti kötü karmaya veya önceki bir yaşamdan gelen günaha bağlamaktadırlar.

Yanlış bilgilendirme diyabetin damgalanmasını da besliyor. Diyabetin bulaşıcı olduğuna inandıkları için ailesi tarafından "değersiz" bulunarak reddedilen bir çocuktan haber aldım. Ayrıca 4 yaşındaki çocuklarını diyabeti "tersine çevirdiğini" iddia eden bir kampa götüren başka bir aileden de haber aldım. Çocuğa bitki temelli bir diyet uygulandı, günde dört saat yoga yaptırıldı ve insülini kesildi. Dört gün sonra, çocuk diyabetik ketoasidoz belirtileri ile acil servise kaldırıldı.

Bu hikayeler, damgalama ve yanlış bilgilendirmenin klinik sonuçlar, yaşam kalitesi ve temel tıbbi ihtiyaçların reddedilmesi de dahil olmak üzere ruh sağlığı üzerindeki derin zararlarını göstermektedir. Fiziksel zararın ötesinde, diyabetli kişiler ruh sağlıkları üzerinde derin etkiler yaşamakta, yargılanma ve sosyal izolasyon korkusu nedeniyle artan stres, endişe ve bazen depresyonla boğuşmaktadır. Sevdiklerinin karşılaştığı zorluklara tanık olan aileler de duygusal sıkıntının ağırlığını taşımakta ve topluluklar içinde kolektif bir ruh sağlığı yükü oluşturmaktadır. Damgalama, özellikle düşük sağlık okuryazarlığı ve eğitimi nedeniyle düşük ve orta gelirli ülkelerde gerçek sonuçlar doğurmaktadır.

Bu önyargı zincirlerini kırmak için bir devrime ihtiyacımız var. Sadece düşüncelerde değil, ahlak anlayışımızı da değiştirmeliyiz. Bu sadece insanların zihniyetini değiştirmekle ilgili değil, asırlık senaryoları yeniden yazmakla ilgili. Bu, bir insanın değerinin ve özünün sağlık durumuyla değil, ruhuyla, hayalleriyle ve dayanıklılığıyla belirlendiğini ilan etmekle ilgilidir.

Sağlık hizmeti toplulukları, etkili kişiler ve aile üyeleri; damgalamaya karşı ortak sesimiz çok önemlidir. Doktor kliniğinden aile yemeğine, eğitim kurumlarından iş yerlerine kadar, açık diyaloglar yoluyla diyabetle ilgili statükoya ve yanlış bilgilere meydan okuyalım. Sessiz kalarak, istemeden de olsa diyabet hakkındaki yanlış kanıların devam etmesine olanak sağlıyoruz. Her duyarsız veya yanlış bilgi, yorum veya küçümseme ile güvenle yüzleşilmelidir.

Benim için bu sadece algılara meydan okumakla ilgili değil, kişisel bir mesele. Diyabetle yaşadım, iniş çıkışlar yaşadım ve tüm bunların sonucunda bir amaç edindim. Ancak geldiğim ayrıcalıklı konum sayesinde damgalanmanın sosyal merceğinden kaçınabildim. Yanlış bilgilerden etkilenmeyen bir ailem var, ancak diyabetli birçok insan için gerçek bu değil.

Diyabet damgalamasına karşı çıktığım bu yolculukta, bunun sadece hayatımızdaki yıllarla değil, yıllarımızdaki hayatla ilgili olduğunu fark ettim. Bu yılların sınırsız ve damgalanmadan uzak olmasını sağlayalım.