Ekrem İmamoğlu, geçenlerde Paris'te, İstanbul'un 2036 olimpiyatlarına ev sahibi olma planlarını açıkladı. İmamoğlu, "İstanbul'un kısa listeye alınması, 2027-2028'de belli olabilir" demişti. Son yıllarda dünyanın bir çok şehrinin olimpiyatlara sahne olmaktan vazgeçmiş olduğunun bilinmesi, bu konuya yaklaşmamızda bazı hususlara dikkat etmemize yol açabilir.
Olimpiyatlara talip olmadan hatırlamamız gerekenler
Bu caymaların nedenlerinin başında olimpiyatların, ev sahipliği yapmış ülkelerin ekonomilerine altından kalkılması güç yükler ekleyeceğinin kavranmış olması yer almaktadır. Etkinliğe ev sahipliği yapmanın istihdam yaratarak, turist çekerek önemli yararlar sağlayacağı sanılmışsa da sonuçta çok yerde meselenin bu şekilde sonuçlanmadığı anlaşılmıştır.
Dahası da var: Dış İlişkiler Konseyi * ve Journal of Economic Perspectives gibi kuruluşlardan kaynaklanan ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi'nin (IOC), oyunları üstlenecek kentler bulabilmek için konuyu kârlı gösteren şüpheli metodlar kullanma eğiliminde olduğunu yansıtan ciddi araştırmalar vardır. (1)
Olimpiyatlara talip olurken olimpiyatlara sahne olmuş birçok kentin olumsuz deneyimlerini anımsamak, başlarına gelenlerden kaçınmak için önlemler almak gerekir.
Bu konuda kayda geçmiş olumsuz deneyimler çoktur. Birkaçının gözden geçirilmesi yeterli fikir sağlayabilir:
1970'de (IOC), 1976 Kış Olimpiyat Oyunları'nı Colorado'da yapılmasına karar vermişti. İki buçuk yıl sonra, oyunlar için gereken ek kamu harcamaları konusunda halk oylaması yapıldı ve Colorado, bir olimpiada yataklık etmekten vazgeçti.
1976 Montreal Yaz Olimpiyatları Quebec hükümetine 1.5 milyar dolara, yani öngörülen maliyetinin 13 katına mâl oldu ve açığın kapatılması 30 yıl sürdü.
2004 Olimpiyatları'nın Yunanistan'a tam ne kadara mâl olduğunu kimse kesin olarak bilmiyor ama bu girişimin ülkenin ekonomik çöküşünü tetikleyen borcun oluşmasında önemli bir rol oynadığına inanılıyor.
2016'da Brezilya'da, Rio'da düzenlenen oyunların maliyeti 20 milyar doları aştı. Rio, olimpiyat giderlerini karşılamak için federal hükümetten 900 milyon dolarlık bir destek istemek zorunda kaldı.
2020 Tokyo Oyunları "en pahalı oyunlar" arasında yer aldı: 2013 te IOC, 2020 olimpiyatlarının Tokyo'da yapılmasına karar verdiğinde Japonlar, bunun yaklaşık 7.5 milyar dolara mâl olacağını hesaplamışlardı; sonuçta -Covid nedeniyle gecikmelerin ve başka nedenlerin de eklenmesi ile- denetçiler, maliyetlerin resmi olarak belirtilenden çok daha yüksek olup en az 25 milyar dolara vardığını saptamışlardı.
En pahalı mekan, Tokyo'ya 1.4 milyar dolara mâl olan, oyunlar boyunca boş kalan ve her sene bakım ücreti olarak 22 milyon dolar sarf edilecek olan 68 bin kişilik Ulusal Stadyum oldu.
O tarihten bu yana birçok şehir artan maliyetlerin yol açtığı endişeler nedeniyle 2022, 2024 ve 2028 oyunları için olimpiyatları üstlenme tekliflerini geri çekti: 2022 de hem Oslo konusunda Norveç, hem de Stockholm konusunda İsveç, maliyetlerin tahmin edilenden daha yüksek olacağını fark ettikleri için caydılar.(4)
2024 yılında Boston, yaz olimpiyat oyunları için katılmış olduğu değerlendirmeden çekildi. Bu kentin belediye başkanı bu vazgeçişi, "Şehrin geleceğini ipotek altına almayı istemediklerini" söyleyerek açıklamıştı.
2024'ün diğer finalistleri olan Budapeşte, Hamburg ve Roma çekilmiş, geriye sadece Los Angeles ile Paris kalmıştı.(5)
Oyunlara ev sahipliği yapmak, şehirlere kaça mâl oluyor?
Şehirler, IOC'ye sunulan bir teklifin değerlendirilmesi için milyonlarca dolar yatırım yapıyor: Planlama, danışman tutma, etkinlik düzenleme ve gerekli seyahatlerin maliyeti 50 milyon ila 100 milyon dolar arasında değişiyor. (6)
Güvenlik maliyetleri, hızla artmıştır - Bu konuda Sidney 2000'de 250 milyon dolar, Atina 2004'te 1,5 milyar dolardan fazla harcamıştı: Güvenlik harcamaları bugün 1 milyar ile 2 milyar dolar arasında yer almaktadır.
Bu oyunlar için inşa edilen pahalı tesisler, boyutları ya da özel yapıları nedeniyle olimpiyat sonrası kullanım olasılıkları açısından sorunludur: Bunlar genellikle gelecek yıllarda da önemli masraflara yol açar:
2004 Atina Olimpiyatları için inşa edilen tesislerin neredeyse tamamı bugün artık kullanılmaz durumdadır. Sidney'in Olimpiyat stadyumunun bakımı şehre yılda 30 milyon dolara mâl olmaktadır. Pekin'in "Kuş Yuvası" stadyumunun inşaatı 460 milyon dolara mâl olmuştur ve 2008 oyunlarından bu yana nadiren kullanılmış olduğu halde bakımı için yılda 10 milyon dolar harcanmaktadır. (8)
Olimpiyatlara artık daha çok demokratik olmayan ülkeler talip oluyor
Ekonomik beklentilerin iç kapatıcı olması, oyunlara ev sahipliği yapmaya olan ilginin son yıllarda neden azaldığını açıklar. Bu konuda yeterince aydınlanmış olan halka, şehirlerinin olimpiyatlara katılıp katılmaması konusunda söz hakkı verildiğinde, cevabın neredeyse her zaman kesin bir hayır olduğu görülmektedir. Demokrasinin yürürlükte bulunduğu ülkelerin aksine, baskıcı rejimler referanduma gerek duymamakta, olimpiyat düzenlemenin maliyeti yüksek olsa da, ev sahibi ülkeye gücünü sergileme ve dünya sahnesinde itibarını aklama olasılığı sağladığından bu ülkelerin yöneticileri olimpiyatları üstlenme sevdasını sürdürmektedirler. (9)
IOC'nin otokrasileri dışlamamasının başlıca nedeni, dışlamanın komitenin çıkarına olmamasıdır. Thomas Könecke ve Michiel de Nooij tarafından hazırlanan bir rapora (2017) göre, "otoriter hükümetlerle iyi geçinmek IOC'nin ana gelir kaynağı olan olimpiyat oyunlarının güvence altına alınmasına katkıda bulunarak bu örgütün geleceğini sağlamaktadır." Basitçe söylemek gerekirse, otokrasilerle işbirliği yapmak yarar sağlamaktadır.(10)
Sonuç
Birçok ülkede bu girişimin ekonomiyi olumsuz etkilediği bilinmelidir. 2036 ve onu izleyen zamanlarda Türkiye'nin gerçek bir demokrasiye kavuşmuş olacağını ve Ekrem İmamoğlu ile muhalefetin diğer önde gelen liderlerinin bugünkünden daha önemli mevkilerde yer alabileceklerini düşünmek yanlış olmaz. Bu kimselerin ve o sıralarda Türkiye'yi ekonomik bataklıktan kurtarma girişimleriyle meşgul olacakların bu konuları şimdiden çok iyi irdelemeleri gerekir.
Kaynaklar:
1. https://finance.yahoo.com/news/olympics-worth-financially-host-cities-160012285.html
3. https://thediplomat.com/2020/12/official-costs-of-tokyo-olympics-up-by-22-to-15-4-billion/
4. https://www.cfr.org/backgrounder/economics-hosting-olympic-games
5. https://www.cfr.org/backgrounder/economics-hosting-olympic-games
6. https://scholarworks.gvsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1646&context=honorsprojects
7. https://www.cfr.org/backgrounder/economics-hosting-olympic-games
8. https://www.cfr.org/backgrounder/economics-hosting-olympic-games
9. Serhan, Y.: The Olympics Have Lost Their Appeal.The Atlantic. Aug. 7, 2021
10. Serhan, Y.: The Olympics Have Lost Their Appeal.The Atlantic. Aug. 7, 2021