ŞEHİR TELLALI New York - Londra - Roma

 

New York’lu şair Emma Lazarus “Yeni Abide” adlı şiirini yazdığında, 1883 yılında büyük nine henüz sekiz yaşındaydı. Şiir 1903’de elinde meşalesiyle Manhattan limanına yerleştirilen “Özgürlük Abidesi”nin bronz plaketine kaydedildi. Fransız mühendis Gustav Eiffel, heykeltraş Frederic Bartholdi’nin eseri olan bronz “Özğürlük Abidesi”, bir elinde meşalesi, diğerinde kanun tableti, kurtulduğu kölelik zincirinin üzerinden yükselmiş Romalı tanrıça Libertas, Mültecilerin Anası 1885’de Paris’te tamamladığında büyük nine, güneyde, doğduğu kasaba Arles’te on yaşına bastı. İlhamını  Rodos limanında vaktiyle bacakları iki kara parçası üzerinde yükselen dünya harikası dev anıt Yunan güneş tanrısı Helios’dan alan Özğürlük Abidesi o gün buğündür haykırıyor dünyaya:

“Gürleyen o Yunan devinin ünüyle değil,

Fethe hazır adeleleri atabinercesine karadan karaya;

Burada dinelecek, günbatımı ve denizin yıkadığı kapılarımızda

Güçlü bir kadının meşalesi, ve alevi

Tuttuğu şimsektir, ve adı

Mültecilerin Anası. Fener eli

Işıltısıyla kucaklar dünyayı, yumuşak gözlerinde emir

havadan köprüsüdür limanda ikiz şehrin.

“O eski topraklar, yüksek ihtişam sana kalsın!” diye haykırır

Sessiz dudakları. “Gönder bana yorğun, fakir,

Sıkışmış kitleleri hasret özgür bir nefese,

sefil çöp gibi dolduran kıyılarını.

Gönder bana onları, evsizleri, fırtınayla savrulmuşları

Altın kapının arkasında kaldırıyorum lambamı.”

 

Üç yıl sonra henüz yeteneği keşfedilmemiş bir ressam Vincent Van Gogh, büyük ninenin babasının dükkanına geldiğinde büyük nine 13 yaşında, zülüfleri düşmüş hilal kaşına bir genç kızdı artık. Dükkandan renkli boya kalemleri satın alan o “kirli, kötü giyinmiş, huysuz” ressamı hiç beğenmedi. Alkol müptelalığı nedeniyle hasta, sigara içenlerin öksürüğünden mustarip halde bir sanat topluluğu  kurmak ve fiziki zafiyetinden kurtulmak arzusuyla Arles’a gelen ressam, hayatının en büyük eserlerini orada yaptı. O ünlü sarısıyla, derin lacimavisiyle bezediği 200 adet yağlı boya, 100 kadar karakalem ve suluboya çalışmayı orada tamamladı.  Van Gogh’un eserleri “Yıldızlı Gece,” “Gece Kahvesi” “Kahve Terasında Gece,” “Oniki Ayçiçeği ile Vazo,” “Arles’de Yatakodası”  ve “Sarı Evin Dekoru” tabloları o döneme ait. O yıl, 1888’de ressam Paul Gauguin de, Van Gogh’u Arles’de ziyaret etti. Van Gogh’u orada ayçiçeklerinin resmini yaparken portreledi. Van Gogh iki yıl sonra Auvers-sur-Oise’da 37 yaşında iken intihar etti. Büyük nine o yıl henüz 15 yaşındaydı.  Paris’te 1930’a dek dünyanın en yüksek binası olacak Eiffel kulesi tamamlanalı bir yıl yeni dolmuştu.  

Büyük nine 21 yaşında annesinin büyükamca oğlu ile evlendi. İki yıl sonra nur gibi bir kız çocuğu doğurdu. Kızı 1926’da ona nur topu gibi bir oğlan torun verdiğinde, Amerikalı yazar Dubose Heyward sonradan ünlü bir oyun ve opera haline gelecek olan romanı Porgy’i yayınlayalı bir yıl olmuştu. Ukrayna doğumlu Amerikalı bestekar George Gershwin’in1934’de bir caz operası haline getirdiği “Porgy ve Bess” tarihin en uzun gösterimde kalan Broadway şovları arasına: “Yaz Vakti” ve “Öyle olduğu pek şüpheli” şarkılarıyla yerleşti. Oyunun karakterlerinden sarhoş kumarbaz “sportin’ life”  İncil’i sorguladı: “Öyle olduğu pek şüpheli/hani sen sanırsın ama/İncil’de okuyunca/Küçük David küçüktü/bir koca devle dövüştü/… Yunus bir balinanın içinde büyüdü/ balığın karnını kendine ev edindi/ bunları hep biraz tuzla dinlemeli/ öyle olduğu pek şüpheli/ Methuselah 900 yıl yaşadı/900 yıl yaşadı da ne oldu...”

Şarkının tavsiyesine uyup inanmasa da Methuselah’ın 900 yıl yaşadığına büyük nine zatüreye yakalanan kızının 36 yaşında ölümünü de gördü 1934’de. Sekiz yıl sonra, Naziler Paris’te yahudileri “Bahar Rüzgarı Operasyonu” adı altında toplu olarak tutukdukları sırada 1942’de 73 yaşındayken kötü bir mide zehirlenmesi nedeniyle öldü büyük nine’nin eşi. 1945 agustosunda atom bombası düştü Japonyaya. Büyük nineni torunu doktor oldu savaştan sonra.  1963’de 36 yaşındayken bir trafik kazasında o da öldü. Beş yıl sonra Sovyetler Birliği Çekoslavakya’yı işgal etti.  Büyük nine 90 yaşındayken evini o tarihte 47 yaşındaki bir avukata ölünceye dek belli bir aylık ödemesi anlaşmasıyla sattı. Avukat bu anlaşmadan 30 yıl sonra 1995’te kansere yakalanıp öldü. Büyük nineye aylık ödeme yükümlülüğü ailesine miras kaldı.

Ölüm 122 yaşından 11 gün aldığı 1997’de büyük nineyi yakaladığında, New York’ta Porgy and Bess’in sarhoş kumarbazı aynı şarkıyı söylüyordu: “öyle olduğu pek şüpheli.. Methuselah 900 yıl yaşadı..” diye

Büyük ninenin adı Jeanne Calment. Hayatı boyunca Fransa’da Arles’de yaşadı. Dünya onun adını, Van Gogh’un 100. Yıl kutlamaları sırasında Arles’e gelen basın mensupları sayesinde, 113 yaşına bastığında öğrendi. Dünyanın sayılı superyüzyıllıkları arasında yaşından emin olunabilen tek kişi o bugün.

Bu satırları yazarken büyük nine için bir türlü “hala” kelimesini kullanamadım. Siz olsaydınız, kullanabilir miydiniz?

---

www.sebnemsenyener.com