Televizyon kanallarında, haberleri ya da aynı kişilerin aynı sözleri tekrarladıkları tartışma programı adı altındaki laf kalabalığını bir süredir izlemiyorum. Hele de haber sunmak yerine, kendi yüksek fikirlerini ifade edip izleyicileri "bilinçlendirmeye" çalışan sunuculara rastlarsam hemen zaplayıp bir belgesele ya da filme geçiyorum. Bu zaplamalar zıplamalar sırasında, gözüme kulağıma ilişen en önemli sözcük ya da konu "değişim"; özellikle de darmadağın olmuş CHP'deki değişim tartışmaları.

Kötü kişi olmayı göze alarak hemen söyleyeyim: CHP değişemez. Ya da tam 100 yıl önce kurulmuş olan bu parti, kuruluş günlerinin özel koşullarında benimsenen ilkelerini 21. yüzyıl dünyası ve Türkiye'sinin bugünkü koşul ve gereksinmelerine göre yeniden gözden geçirmeye, kimisini atıp kimisini yeniden tanımlamaya cesaret etmeden değişemez ve gelişemez. 

Bunları düşünür ve bu satırları yazarken; partiyi ayağa kaldırmak, umudu yeniden yeşertmek, iktidara aday olmak için büyük özveriyle, sebatla, sabırla çalışan fedakâr insanlardan, partiyi desteklemiş olan, hâlâ da destekleyen seçmenlerden, son seçimlerde yaratılan sahte umuda (ya da hayale) kapılıp yenilginin ardından karamsarlığa ve umutsuzluğa yuvarlanan milyonlardan özür diliyorum. Maksadım CHP'yi yıpratmak, değişim isteyenlerin çabalarını hiçleştirmek değil; aksine yeni bir hareketin, gerçek değişimin önünü açabilecek birkaç düşünce kırıntısını paylaşmak. 

"Altı Ok"u gözden geçirmeden değişim olmaz

9 Eylül 1923'te kurulmuş olan CHP'nin 1927'de dört oku, yani dört temel ilkesi var: Cumhuriyetçilik, Laiklik, Halkçılık, Milliyetçilik. 1931'deki 3. Kurultay'da bunlara iki ok daha ekleniyor: Devletçilik ve İnkılapçılık.

Bırakın günümüzdeki anlam ve geçerliklerini, Cumhuriyetçilik ilkesi hariç, 90 yıl öncesinde bile bir hayli muğlak ve yoruma açık olan bu ilkelerin/kavramların, zamanla içi kof ezberlere dönüşüp fetişleştirildiğini söyleyecek olursam, alacağım cevabın "defalarca yenilenen programlarda, parti belge ve söylemlerinde kuruluş ilkelerinin güncellenip geliştirildiği" olacağını biliyorum. Ne var ki, partililerin ve kitlelerin hafızasında olduğu kadar ideolojik hat olarak da "Altı Ok" doksan yıl öncesindeki anlamını koruyor.

"Biz devletin kurucu partisiyiz" diyerek yüz yıllık geçmişiyle övünen CHP'nin ve CHP'lilerin "yüz yıllık devlet partisi" olmanın negatif yüküyle hesaplaşmalarının gerektiğini düşünüyorum. Bu, Altı Ok'la hesaplaşma olacaktır ister istemez. Bu hesaplaşma ve netleşme gerçekleşmeden partinin sözde değil özde değişmesini beklemek hayalcilik olur.

Nasıl bir cumhuriyet, nasıl bir laiklik?

İlk ok, Cumhuriyetçilik'tir: Yüz yıl öncesi gibi bugün de geçerli olan bir ilke… Ancak cumhuriyet bir rejim ya da yönetim biçimi olarak çeşitlilik taşır: İran İslam Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Mısır Arap Cumhuriyeti, Hindistan Federal Cumhuriyeti, vb… Nasıl bir cumhuriyet olduğunu diğer ilkeler ve uygulamalar belirleyecektir.  

İkinci ok olan laiklik de tanımlanmaya ve güncellenmeye muhtaçtır. Fransız devriminden gelen Jakoben, zorlayıcı laiklik mi; devletin din hayatını düzenlemesini reddeden, bütün inançlara eşit mesafede özgürlükçü laiklik mi? Özgürlükçü laiklik, devlet dini yaratmaya veya din işlerinin devlet tarafından yönlendirilmesine cevaz vermez, Diyanet gibi bir kurumu işlevsiz kılar. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra, dinin devletin denetiminde olması, makbul din ve mezhep yaratılması için gerek görülen Diyanet kurumu, devlet ve iktidar başkalarının (mesela AKP'nin) eline geçtiğinde, gerçek özgürlükçü laikliğe karşı kale ve silah haline gelebilir ve gelmiştir.

Halkçılık ilkesi/oku, 1920'lerde bir yandan padişahların, sultanların, beylerin, ağaların iktidarına karşı halkın iktidarı özlemini dile getirirken, öte yandan "imtiyazsız, sınıfsız kaynaşmış bir kitleyiz" sloganında ifadesini bulan, sınıf gerçeğinin reddi anlamındadır. "Halktan yanayız ama hangi halk?" sorusunun cevabı havada kaldıkça, günümüzün karmaşık ve çok katmanlı toplumsal yapısı, (sınıfsal, etnik, kültürel farklılıklar) düşünülürse halkçılık kavramı bir ilke değil hoş bir sözden ibaret kalır.

Sorunlu bir kavram: Milliyetçilik 

Bugünün dünyasında ve Türkiye'sinde pek çok sorunun, çatışmanın, savaşın, düşmanlıkların temelinde CHP'nin Altı Ok'u arasında özel bir yere sahip olan milliyetçilik vardır. Yurtseverlik anlamını çoktan yitirmiş, kendi ırkını, milletini diğerlerine üstün ve hep haklı gören, muktedirlerin kendi bekalarını koruma aracına dönüşen milliyetçilik; günümüzde faşizmin, ırkçı faşizmin, her türlü ötekileştirmenin temelindedir. Bu ilke ve Türk ulus devletinin kuruluş ideolojisindeki yeri, aradan geçen yüzyılda yaşananlar bağlamında tartışılıp irdelenmeden CHP'de gerçek bir değişim ummanın hayal olduğunu düşünüyorum.

Sonradan eklenen iki ok: Devletçilik ve İnkılapçılık

CHP'nin devletçilik oku 1931'de ilkeler arasına günün ihtiyaçlarına bir cevap olarak girmişti. Savaştan yeni çıkmış, ekonomisi perişan, en temel ihtiyaçlara cevap verecek sanayiden yoksun bir ülkenin ayağa kaldırılması için zorunlu olduğu kadar, başta S.S.C.B gibi dönemin örnekleri de ilham vericidir. Günümüzde bu ilkenin ekonomik açıdan anlamı olmadığını söylemeye bile gerek yok. Olsa olsa, devleti bireye önceleyen devletçi zihniyet anlamına gelebilir ki, en kötüsü de bu olur.

İnkılapçılık, yani devrimcilik ilkesi bu yazıya sığmayacak düşünce ve tartışmaları beraberinde getirecektir. Sadece şuna işaret etmekle yetineceğim: Son yüz yılda devrimin, devrimciliğin anlamı 1917'den, 1923'ten epeyce farklı. 1931'de bu ilke altıncı ok olarak "ok demeti"nde yerini alırken, Atatürk inkılapları ya da Cumhuriyet inkılapları adı verilen; hilafetin kaldırılmasından, tekke ve zaviyelerin kapatılmasından Şapka ve Kıyafet Kanunu'na, Harf İnkıabı'na kadar bir dizi siyasal-toplumsal-kültürel değişimi ifade eden ve güvence altına alan bir 'ok'tu. Bu inkılapların çoktan aşıldığı ve aşındığı 21.yüzyıl Türkiye'sinde devrimciliğin anlamını sadece CHP'nin değil hepimizin, özellikle solun yeniden düşünmesi gerekmiyor mu?

Benim 6 okum neler olurdu?

CHP'ye akıl vermek haddim değil, sadece değişim derken ne amaçladığımızı, neleri reddettiğimizi, nelerin geçersizleştiğini, yeni ilkelerin/kavramların ne olması gerektiğini kendimce düşünmek, açık yüreklilikle paylaşmak istedim.

Mesela ben, Cumhuriyet'in 100. yılında şöyle bir ilkeler bütünü ya da oklar hayal edebilirim: Cumhuriyetçilik, demokratlık, barışçılık, özgürlükçü laiklik, çevrecilik, eşit yurttaşlık, toplumsal adalet…

Belki hayalimi paylaşanlar vardır, neden olmasın?