Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın uçağında seyahat eden gazetecilerin “otel faturaları”nı açıklama çağrıma ve Ertuğrul Özkök’ün eleştirisine iki yanıt geldi. İkisi de dolaylı, ikisi de olumsuz.

Ahmet Hakan, ABD gezisi sonrasında Hürriyet’teki köşesinde “Kişisel bir gezi notu” başlığı altında “otelde konaklama ve yedikleri yemeklerin ücretini kendilerinin ödediği”ni yinelemekle yetindi. “Yalanın, dezenformasyonun milli spor haline geldiği”ni söylemekten de geri durmadı.

Sabah yazarı Okan Müderrisoğlu da “Erdoğan’ın yurtdışı seyahatlerini izleyen gazetecileri itibarsızlaştırma atağı”ndan yakındı. Sonra da lafı, uçakta Erdoğan’a yöneltilen sorulara getirdi:

“O soruları medya mensupları soruyor. Algı operasyonuna malzeme yapıldığı şekliyle kimse dikte etmiyor. Dileyen, öncelediği konuyu soruya dönüştürüyor. Ana soru çerçevesi İletişim Başkanlığı ekibinde toplanıyor. Sn. Cumhurbaşkanına (gerektiğinde kullanılmak üzere) arka plan notları hazırlanıyor. Elbette off the record anlatımlar da oluyor.”

Müderrisoğlu’na bu itirafı için teşekkür ederim. Zaten mesele de bu. Soruları önceden göndermek ve -kendisi söylememiş ama- İletişim Başkanlığı’nın deşifre edip düzeltip, ekleme çıkarma yaparak gönderdiği yanıtları aynen yayımlamanın savunulur bir tarafı yok.

Kaldı ki, uçaktaki söyleşiler ortada. Ne Erdoğan’ın ABD’den dönüşünü bekleyen emekli maaşlarını sorabilmişler, ne de Esad’ın “Türk askerinin Suriye’den çekilmesi” koşulunu anımsatabilmişler. Erdoğan, Washington’da, AKP’nin 5 milyon dolara satın aldığı binayı gezmiş, onu da atlamışlar. 

Hepsini geçtim, memleketi tasarrufa davet eden Erdoğan’a dört uçakla ABD’ye gitmenin büyük israf olduğundan söz edememişler. Neden? Çünkü kendileri de o uçaklara bedavadan binerek o israfa katkıda bulunuyorlar.

15 Temmuz reklamları azaldı

İktidar medyasında “reklam şöleni”ne dönüşen 15 Temmuz darbe girişimini anma etkinlikleri bu yıl daha sönük geçti. İktidar medyasındaki reklamlar da düşüşe geçti.

Televizyonlar ve haber sitelerindeki reklamları sayamadım ama basılı gazetelerdeki reklamlar, geçen yıla göre daha azdı. Bu yıl Aydınlık’ta 8, Akşam’da 8, Hürriyet’te 8, Posta’da 12, Sabah’ta 9, Milat 6, Milliyet’te 9, Türkiye’de 14, Türkgün 12, Yeni Akit’te 6 olmak üzere toplam 90 sayfa 15 Temmuz reklamı yayımlandı. Bu sayfa sayısı geçen yıl 118’di.

Üstelik Yeni Şafak geçen yıl üç fasikül halinde 144 sayfalık özel ek çıkarmıştı; özel ek bu yıl 94 sayfaya düştü. Hürriyet’in yayımladığı sekizinci yıl özel eki ise sadece 10 sayfaydı.

Reklamların azalmasındaki en büyük neden AKP’li belediyelerin azalması ve tasarruf genelgesi olsa gerek. Belediyeler ilan reklam veremeyince iktidar medyasına reklam verme yarışı, özel şirketler, vakıf üniversiteleri, kamu bankalarına kaldı. En ilginci de Demirören Holding’in kendi gazetelerinin yanısıra Sabah’a da tam sayfa 15 Temmuz reklamı vermesiydi.

Muhalif medyada BirGün’e hiç 15 Temmuz reklamı verilmezken Sözcü ve Karar’da yarım sayfa reklam yer aldı. Cumhuriyet’te ise geçen yıla göre artış söz konusuydu; bu yıl 2.5 sayfayı kaplayan tam altı reklam vardı.

Bu yıl, 15 Temmuz etkinliklerinin medyayı kapsayan bir boyutu da “15 Temmuz Cesaret Ödülü” verilmesiydi. 15 Temmuz Milli İrade Derneği Genel Başkanı ve AKP Genel Başkan Yardımcılarından Ali İnci, darbe girişimi sırasında Meclis’te olan bazı gazetecileri ödüllendirdi. Aradan sekiz yıl geçtikten sonra ödül verilen gazetecilerin nasıl seçildiği ise belirsiz.

Eşi görülmemiş bir gazetecilik ödülü bu. Zira gazetecilik, başarısı cesaret ile ölçülebilecek bir meslek değil. Gazeteciler o akşam habercilik için orada bulunuyorlardı. Kaldı ki, hangi arkadaşımızın “cesur” olduğuna da AKP yönetimi ya da bir siyasetçi karar veremez.

Katliam tetikçisi gazetecilik

Bir zamanlar yaygın medya, hayvan sevgisine dair haber ve yazılarla dolup taşardı. Köpeklerin dostluğu, Japonya’da heykeli dikilen “Haçiko” gibi köpeklerin öyküsüyle beslenirdi.

İktidar medyası da üç yıl önce “hayvanları koruma yasası”nda yeni düzenlemeleri destekliyordu. Ama son zamanlarda sokak köpeklerini düşmanlaştırıyor, hedef haline getiriyorlar. En kötüsü de öldürülmelerini meşrulaştırmak için gerekçe yaratmaya çalışıyorlar. Köpeklerin topluca öldürülmesini “ötanazi” ve “uyutma” gibi sözcüklerle basitleştiriyorlar.

Düşünsenize, Türkiye yazarı Atilla Yayla, “Hayvan hakları diye bir hak kategorisi yoktur” diye yazdı; hayvanseverleri “köpekperest” diye aşağılamaya çalıştı. Akşam, “köpek lobisi”, Yeni Akit “Pitbull kafalılar” diye yazıp duruyor; köpek saldırılarını öne çıkarıyor. Yeni Şafak yazarı Aydın Ünal, “köpek terörü” diyor, gazetesi de ne olduğu belirsiz bir “Masak raporu”nu günlerdir manşete çıkarıyor. TV’lerde sürekli köpek saldırısı ve köpeklerin karıştığı trafik kazası haberleri yapıyorlar; her vakayı günlerce bıkmadan usanmadan işliyorlar.

Meclis’teki komisyon görüşmelerini bile tek yanlı haber yapıyorlar; görüşmeleri kışkırtıcı dille aktarıyor, hayvanseverleri de saldırgan gösteriyorlar. Bu tutuma tepki gösteren hayvanseverler de sokaklarda, “Medya etik ol, tetikçi olma” diye slogan atıyorlar.

Kentlerde sayıları giderek artan sokak köpekleri sorunu olduğu ve bazen saldırdıkları doğru. Gazeteci olarak bu sorunu görmezden gelemeyiz. Elbette iki tarafı da dinlemeli, empati kurmalı ve çözüm için yol gösterici olmalıyız. AKP iktidarını, bu kadar önemsediği sorunun yükünü belediyelere bırakmaması için zorlayabiliriz ama çözüm, köpeklerin katledilmesi olamaz.

Gazetecilik, her zaman yaşam hakkından yanadır. Türkiye Gazetecilik Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’nde “Gazeteci, hayvanların yaşam haklarına saygı duymalıdır. Hayvanlarla ilgili haberleri insan odaklı yazmamalıdır” deniliyor. Bu ilkeye uygun davranmalı, sokak köpeklerinin yaşam hakkına da saygı göstermeliyiz. Gazeteci, her zaman sessizlerin sesi, güçsüzlerin gücüdür.

 

Bülten haberciliği

“Boğaziçi Üniversitesi, Avrupa’nın en fazla ilerleme gösteren yükseköğretim kurumu”. Bu haberi Anadolu Ajansı geçti, üzerinde “Sponsorlu”, “Advertorial” gibi bir açıklama da yoktu. PR bülteni kokan haberin ilk cümlesi “üniversiteden yapılan açıklamaya göre” diye başlıyordu.

Böyle bir bülten editoryal süzgeçten geçirilip habere dönüştürülür; ya da en azından ücretli olduğu belirtilerek aboneler uyarılır. Nitekim aynı bülteni ANKA, “Advertorial” notuyla geçti. Tabii “Advertorial” metinlerde de yayın ilkelerine uymak zorunludur.

Bu bülten habere dönüştürülürken yazan gazetecinin sorması gereken ilk soru, bültende sözü edilen Londra merkezli yükseköğretim derecelendirme kuruluşu QS’in sıralamasına Türkiye’den başka üniversitelerin girip girmediği olmalıydı. AA, böyle bir inceleme yapmamış, bülteni haber gibi aynen servise koymuş; bazı haber siteleri de aynen kullanmış.

Sadece “Sanayi Sitesi” adlı haber sitesi, bülteni editoryal süzgeçten geçirdi; QS’in araştırmasını inceleyip, “Avrupa’nın en iyi üniversiteleri belirlendi: 21 Türk üniversitesi ilk 500’e girmeyi başardı” haberi yaptı. Avrupa’daki en iyi üniversiteler sıralamasına ODTÜ’nün 114., İTÜ’nün 123., Koç Üniversitesi’nin 159., Boğaziçi Üniversitesi’nin ise 165.  sıradan girdiği bilgisini verdi.

Bu durumda AA’nın, listede Türkiye’den ODTÜ, İTÜ ve Koç gibi üniversiteler varken, onlardan daha altta olan Boğaziçi Üniversitesi’ni sıralamada bir tek o varmış gibi yazması yanıltıcı. Habercilik, üniversite yönetiminin reklam/tanıtım faaliyetine aracı kılınmış.

Hem de Boğaziçi Üniversitesi gibi, siyasi iktidar gücüyle bilimsel özgürlüğü baskı altına alan, akademik kadronun itirazlarına kulak asmayan bir üniversite yönetiminin aracısı... 

  Tek cümleyle:

• Trafik kazasında bir kişinin ölümüne neden olan oğlunu eski eşi Eylem Tok’un ABD’ye kaçırdığı estetik cerrah Bülent Cihantimur, geçen yıl üç ay kadar Hürriyet’in Kelebek ekinde estetik hakkında köşe yazısı yazdı ancak ismi Hürriyet’in yazarlar listesinde yer almıyor.
•  
• Sözcü, “Yunan kaşınma sabrımızı taşırma”, Akşam “Küstah Yunan”, Korkusuz da “Yunan’ın bitmeyen kini” başlıkları atarak Yunan sanatçı Despina Vandi’nin davranışını tüm Yunan ulusuna maledip, nefret söyleminde bulundular.
• İçişleri Bakanlığı logolu kart bastıran Ferhat Aydoğan’ın, sorgusunda üyesi olduğunu söylediği “Dünya Basın Federasyonu”, bir gazetecilik örgütü gibi görünse de “uluslararası eğitim, finans, kredi, vize ve şirket kurulum” hizmeti veren Ankara merkezli bir şirket.
• Milli Gazete, “Sapkın el çocuklarımıza uzandı” manşetinde “bazı STK’lar ve gönüllülerin deprem bölgesindeki yardım faaliyetini “sapkınlık” olarak nitelendirdi.
• İHA, AHaber, Posta, Türkiye, TRT Haber, Akşam gibi yerlerde yayımlanan “Turiste 1200 TL’lik nar suyu şoku” haberinde nar suyunun gerçek fiyatı eksikti.
• Yeni Akit, Ülkü Ocakları’nın da adının karıştığı bir cinayete kurban giden Sinan Ateş için “Dayakçı Sinan Ateş FETÖ ile kardeş” haberiyle hayatta olmayan bir insanı karaladı.
• “Işık açma kapatma” eylemini eleştiren muhalif gazetecilere “Çıkın meydanlara mücadeleye destek verin” çağrısı yapan CHP Genel Başkanı Özel, gazetecilik ile aktivistliği karıştırdı.
• Sabah başta olmak üzere iktidar medyası, Özel Harekât Dairesi Başkanı Süleyman Karadeniz’in, MHP Genel Başkanı Bahçeli’nin elini öpmesini ve eleştirileri yok saydı.
• Sözcü, astroloji yazarı Seyran Ataklı’nın, ABD Başkan adayı Trump’a suikast girişimini önceden bildiğini yazarak, gazetecilik ile falcılığı karıştırdı.
• Yeni Şafak Genel Yayın Yönetmeni Hüseyin Likoğlu, “15 Temmuz ihanet girişimine kalkışanlar Müslüman gibi görünen Fethullahçılar değildi. Tam aksine hızlı Atatürkçü ve Kemalist görünenlerdi” diyerek, hiçbir dayanağı olmadan Atatürkçü kesimi suçladı.
• TV100 sunucusu Cansu Canan Özgen’in, “Önümüzdeki hafta bir milletvekili transfer dalgası görülecek gibi duruyor” diyerek öne sürdüğü yedi milletvekilinin AKP’ye geçeceği “kulis”i henüz doğru çıkmadı.

ELEŞTİRİ, ŞİKÂYET VE ÖNERİLERİNİZ İÇİN: medyaombudsman@gmail.com

---

Faruk Bildirici kimdir? Faruk Bildirici Gaziantep'te doğdu. Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi'ni (BYYO) bitirdi. Gazeteciliğe, Haziran 1980'de Cumhuriyet'te başladı. 12 Eylül askeri döneminde sıkıyönetim ve eğitim muhabirliği, 1983 seçimlerinden sonra da Başbakanlık, siyasi parti ve parlamento muhabirliği yaptı. Bir süre Haber Müdürlüğü görevinde bulunduğu Cumhuriyet'ten, Nisan 1992'de ayrıldı. Sabah Gazetesi'nde beş ay süren parlamento muhabirliğinden sonra Ekim 1992'de Hürriyet'e geçti. Yaklaşık beş yıl Hürriyet Ankara Büro Şefi olarak görev yaptı. Bu dönemde yazı dizileri hazırladı; portre yazıları kaleme aldı. Araştırma kitapları yayımladı. Bir süre yine Hürriyet'te araştırmacı-yazar olarak çalıştıktan sonra Mart 2002'de Ankara Temsilci Yardımcılığı'na getirildi. 2002-2003 yıllarında Tempo dergisinde "Kırlangıç Yuvası" köşesinde yazdı. 31 Ağustos 2004- 14 Mart 2005 tarihleri arasında "Anlatsam Roman Olur" başlığıyla Hürriyet gazetesinde gerçek yaşam öyküleri kaleme aldı. Bu dizide kaleme alınan öykülerden hareketle hazırlanan aynı adlı televizyon programı Kanal D'de yayımlandı. TV8'de "Çuvaldız" (1999-2001), Cine-5'te "Üç artı Bir", Tv 8'de "Nerede kalmıştı?" (2009) adlı programlar yaptı. Hürriyet Pazar'da "Puzzle portreler" başlığıyla yayınlanan portre söyleşileri hazırladı. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı'nda üç dönem "Araştırmacı gazetecilik", Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde de iki dönem (2014-2015) "Parlamento muhabirliği", Başkent Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde de üç dönem (2016-2019) "Medyanın güncel sorunları" dersleri verdi. 19 Nisan 2010'dan Mart 2019 tarihine kadar Hürriyet gazetesinin Okur Temsilciliği (Ombudsman) görevini yürüttü. 3.5 ay kadar Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyeliği yaptı; Başkan Ebubekir Şahin'in birkaç yerden maaş almasına karşı çıkması üzerine AKP ve MHP kontenjanından gelen üyelerin oylarıyla RTÜK üyeliğine son verildi.  Halen bağımsız "Medya Ombudsmanı" olarak, T24'ün yanı sıra bu misyonunu kabul eden ANKA, Gazete Duvar, Gazete Pencere, Gazete Kapı, Gerçek Gündem, BirGün, 12 Punto, Muhalif'te ve kendi web sitesinde medyadaki etik sorunlara dair yazılar kaleme alıyor. Yayımlanan kitapları: Gizli Kulaklar Ülkesi (Şubat 1998), Maskeli Leydi: Tekmili birden Tansu Çiller (Temmuz 1998), Üniforma Slogan Biber (Şubat 1999), Kuzum Bülent: Ecevit'e aileden mektuplar (Şubat 2000), Siluetini Sevdiğimin Türkiyesi (Temmuz 2000), Anıtkabir Racon Zambak (Nisan 2001), Hanedanın Son Prensi: Mesut Yılmaz ve ANAP'lı yıllar (Aralık 2002), Yemin Gecesi: Leyla Zana'nın yaşamöyküsü (Şubat 2008), Serkis bu toprakları sevmişti (Ekim 2008), Günahlarımızda yıkandık (2018) Medyanın ombudsmanı Saray’ın medyası (2021)