Neden et yemenin önemi sürekli vurgulanır ve et yemeyen insanların hastalanacağından çok korkulur, düşündünüz mü? Tıp tarihinin en önemli keşiflerinden biri, B12 eksikliğine bağlı ölümcül pernisiyöz aneminin dalak ve ciğer ağırlıklı bir beslenme ile tedavi edilmesidir. B12 vitamini tıp tarihindeki en önemli keşiflerden biridir. Öyle ki, yapısını ve işlevini gösterenler altı ayrı Nobel ödülü kazanmışlardır.

B12 kaynakları hayvansal olsa bile aslında B12 hayvanlar tarafından üretilmez. Dünyayı battaniye gibi kaplayan bakteriler (dünyanın mikrobiyomu olarak düşünebilirsiniz) tarafından üretilir. Yani muhtemelen eskiden B12 kaynağımız dağdaki kaynak sularıydı. Ama sularımızı klorladıkça, topraklarımızı ilaçladıkça, yemeklerimiz hijyenik oldukça B12 düzeyimiz düştükçe düştü.

Metabolik B12 eksikliği

B12 ve Folat (B9 vitamini) birlikte kan hücreleri ve DNA sentezinde görev alır. Normal sinir işlevi için gereklidir. Suda eriyen bir vitamindir, büyük miktarlarda alındığında toksik olmasa da yine de tavsiye edilmez. En iyi besin kaynakları kırmızı et, sakatat, yumurta, güçlendirilmiş tahıllar, süt, istiridye, uskumru, somon ve ton balığıdır.

B12 eksikliğinin belirtileri her zaman sinsidir ve çok yüzlüdür. Yani aklınıza gelen her şeyin nedeni B12 eksikliği olabilir. Karın şişkinliği, kronik ishal, nefes darlığı, ayaklarda ağrılı kırmızı şişlik, parkinson benzeri belirtiler, uyuşmalar, karıncalanmalar, kas krampları, unutkanlık, bilişsel bozukluklar, kas krampları, yürüme bozukluğu, erektil disfonksiyon, cilt renginin esmerleşmesi, kansızlık, halsizlik, kronik yorgunluk, refleks kaybı, bunama,depresyon ve psikoz... Tedaviye cevap vermeyen beş yıllık psikozlu hasta (annesi 7 yıldan beri vegan olduğunu söyleyince B12 tedavisiyle düzelme), ani körlük (Türk filmlerindeki Allah'ım kör oldum, göremiyorum! repliği aslında o kadar da saçma değil), koma, yatalak olma... Saymakla bitmeyeceğini düşünmeye başladım...

Evet, çok korkulan vegan, vejeteryan veya bitkisel ağırlıklı beslenme; yetersiz alım nedeniyle eksikliğe neden olur. Ancak artık vegan ve vejeteryanlar, B12 kullanmanın anlam ve önemini takdir ediyor (dilerim). Bitkisel bazlı beslenmenin kalp hastalıklarından koruyucu etkisini biliyoruz. Daha iyi kolesterol, kan basıncı, kan şekeri ve obezite oranları. Tek bir şey bugüne kadar sorun olarak görülüyordu, felç riski. B12 takviyesinin aksatmadan kullanılması vegan ve vejeteryanlar için olduğu kadar B12 düzeyi düşük olan omnivorlar(et yiyenler) için de büyük bir sorun. Her gün et yese bile B12 eksikliği yine de bazılarımız için ciddi bir sorun olabilir.

Çünkü B12 eksikliğinin bir diğer önemli sebebi emilim azlığı yahut depolayamamadan kaynaklıdır. Azalmış emilim sebepleri çok geniş bir yelpazeyi kapsar. İntrinksik faktör eksikliği (otoimmün metaplastik gastit, gastrik mukoza hasarı, mide bypas amaliyatı) veya inhibisyonu, ince bağırsaklarda bakteri çoğalması, azalmış mide asidi, ince bağırsak hastalıkları (inflamatuar bağırsak hastalıkları) çölyak hastalığı, kanser, safra kesesi ve pankreas hastalıkları, karaciğer hastalıkları ve düzenli antiasit veya metformin kullanıyorsanız yeterli B12 kaynaklarını yeseniz de eksikliğini yaşıyor olabilirsiniz.

B12 testi

B12 eksikliği belirti verdiğinde artık çok geçtir ve başlangıçta belirtiler o kadar belirsiz olabilir ki, onları gözden kaçırmanız daha olasıdır.

B12 eksikliği belirtilerini göstermeden çok önce, metabolik B12 vitamini eksikliği geliştirirsiniz. Bu aşamada tanı konamaması test yöntemlerinden de kaynaklanır. Kanınızdaki B12 seviyeleri her zaman hücrelerinizin içinde bulunan B12 seviyelerini göstermez. Kan seviyeniz normal ve hatta yüksek olsa bile, ciddi bir B12 eksikliği yaşıyor olabilirsiniz. Eğer homosistein seviyeniz yükselmişse o zaman metabolik B12 eksikliği yaşadığınızı kabul edebilirsiniz. B12 eksikliği yaşayan yüzde 30 hastada homosistein seviyeleri yükselmiştir. Homosistein, yeterli B121 vitamini almadığınız zaman kanınızda yükselen ve damarlarınıza zarar veren bir bileşiktir.

Metilmalonik asit (MMA) seviyelerinin veya homosisteinin doğrudan ölçülmesi, B12 vitamininin fonksiyonel durumunun daha doğru bir yansımasıdır. Metilmalonik asit basit bir idrar testi ile yapılır. 1 mg kreatininde 4 mikrogramın altında değer olmasını arzulanır.  Yüksek MMA hem B12, hem folat eksikliğinde homosistein yüksekliği ile beraber, metabolik B12 eksikliğinin belirtecidir. İdeal olarak, kanınızda tek basamaklı bir homosistein seviyesi arıyoruz. Yani o da 10'un altında olmalıdır.

Böyle baktığımızda sadece vegan ve vejeteryanların değil, aslında hepimizin risk altında olduğu anlaşılıyor.

B12 konusunda yazmaya devam edeceğim.

Proceedings of the nutrition society seventy-first scientific meeting london school of hygiene and tropical medicine 5 january 1952 vitamin b
https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/S0007114552000346

Nutrition Classics. The Journal of the American Medical Association 87:470-6, 1926. Treatment of pernicious anemia by a special diet. George R. Minot and William P. Murphy https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/345160/

Risk of persistent cobalamin deficiency in adolescents fed a macrobiotic diet in early life https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10197567/

Vegetarian lifestyle and monitoring of vitamin B-12 status https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12417096/

The prevalence of cobalamin deficiency among vegetarians assessed by serum vitamin B12: a review of literature https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24667752/

Vitamin B12 deficiency: the great masquerader https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24115632/

Chronic diarrhea in a patient with severe vitamin B12 deficiency: a rare clinical manifestation https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26794081/

Vitamin B12 Deficiency in a Patient Presenting with Dyspnea: A Case Report https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31172130/

Bilateral red legs as a result of vitamin B ₁₂ deficiency https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29019718/

Reversible parkinsonism and cognitive deficits due to vitamin B₁₂ deficiency https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25736250/

Reversible Hyperpigmentation and Paraparesis: A Simple Remedy!https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29730144/  

Vegan Diet as a Neglected Cause of Severe Megaloblastic Anemia and Psychosis https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31306620/

You are what you eat: ophthalmological manifestations of severe B ₁₂ deficiency https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28478387/

Homocystinemia and stroke in vegetarians https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22266560/

Risks of ischaemic heart disease and stroke in meat eaters, fish eaters, and vegetarians over 18 years of follow-up: results from the prospective EPIC-Oxford study https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31484644/

 Is vitamin B12 deficiency a risk factor for cardiovascular disease in vegetarians? https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25998928/

 Metabolic vitamin B12 deficiency: a missed opportunity to prevent dementia and stroke https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26597770/