Sinopsis
Tabla, 18. yüzyıldan bu yana klasik Hint müziğinin vazgeçilmez enstrümanı olan bir çift küçük davuldur.
Kuzey Hindistan, Pakistan ve Bangladeş'in Hindustani müziğinin bu sempatik sesli çalgısı ustalık ve yetenek gerektirir. Sağ elle çalınan iki tamburdan tiz olanı da ayrı ayrı tabla veya davul olarak anılır.
Bayan ve dayan olarak da adlandırılan tabla da, dahina veya dayan, "doğru" anlamına gelir. Yüzey deri gerginliği, yeniden ayarlama sırasında bir çekiçle vurulan tanga bağcıkları ve ahşap dübellerle korunur veya zemin notasına göre akort edilir. Bayanın akordu değişir ancak dayanın bir oktav altında olabilir.
Tabla, 18. yüzyılın sonlarından itibaren Hindistan'da kullanıldığı belgelenen tabla başlangıçta fahişe dansı gelenekleriyle ilişkilendiriliyordu. Şimdiyse Hindustani müziğinin temel ve saygın enstrümanı konumundadır. Yaklaşık son elli yılın en seçkin tabla virtüözlerinin başında Alla Rakha ve oğlu Zakir Hussain gelmektedir.
Alla Rakha ile ilgili hüzün yaşatan bir anı
Yaklaşık kırk yıl oluyor. Ravi Shankar'ın ilk kez İstanbul'a iki saatlik bir resital için geldiğinde, düzenlenen basın toplantısınada katılmıştım. Nejat Eczacıbaşı çevirmen moderatördü. Murat Belge, o yıllarda İletişim'den çıkan siyasi kitle haber dergisini yönetiyor ve aynı zamanda gazetecilik yapıyordu. Yeni Gündem adına o da toplantıya gelmişti. Zeynep Oral'ı da hatırlıyorum. Hepimizin ilgisi çarpıcı bir popülariteye sahip olan karizmatik sitar sanatçısı Ravi Shankar üzerinde yoğunlaşmıştı. Shankar'ın yanında bir Hinli adeta sfenks gibi oturuyor, sorulan sorulara sakillik edip atlamıyor, son derece vakur bir sabırla toplantıyı izliyordu. Adı tabla üstadı Alla Rakha olarak anons edilmişti. Asla geri planda kalmış olmaktan, görmezden gelinmekten rahatsızlık duymuyordu. Zaten kendisine soru da sorulmadı. Akşam resitalde, tablada fırtınalar estirerek salonu alkıştan yıkılacak hale getiren bu büyük sanatçı, dünyanın en büyük ritm üstadı olduğunu gösterdi. Ama matbuatımız, onu hiç merak etmediyse de Rakha, resitalde izleyicileri büyüledi ve her konserinde olduğu gibi coşkulu bir alkışlarla final gerçekleşti. Bilek, avuç içi ve parmaklarıyla yaptığı muhteşem sololarıyla hafızalarda yer eden Rakha, bhai sahib (saygın kardeş) diye hitap eden Shankar'la bir Hindustani müzik geleneği olan doğaçlamaya dayalı, sitar ve tablanın karmaşık diyaloglar yürüttüğü savaal-javaab (soru-cevap) oturumları ve larant (kapışma veya yarışma) pasajlarında sitara, rüzgar gibi tabla ritimleriyle karşılık vererek harikalar yaratmıştı.
Yaşam öyküsü
Allarakha Qureshi Khansaheb, ayrıca AR Qureshi olarak da bilinir, lakabı Abbaji, (29 Nisan 1919, Phagwal, Jammu, Hindistan - 3 Şubat 2000, Mumbai ), Hindistan'ın en iyilerinden biri olarak eski zamanlardan beri kabul edilen tabla üstadıdır.
Soyunun izini Punjab gharana'ya (belirgin bir müzik tarzını paylaşan müzisyenler topluluğu) kadar süren Abbaji, geleneğe bağlı ama yeniliğe de yatkın tarzıyla on yıllar boyunca zirvede kaldı.
Alla Rakha'yı, sabırlı, özverili, çok sıkı disiplinli ve sistematik riyaaz çalışmaları onu Tabla Vaadan'da bir maestro yaptı. 1943'te Alla Rakha, film müziği üzerinde çalışmalar yapmak için All India Radio'dan ayrıldı. Aile adı Alla Rakha Qureshi'yi kullanarak film müzikleri besteledi.1943-1964 yılları arasında toplam 23 filmin bestesini yaptı. Alla Rakha, adet olduğu üzere, birkaç yıl boyunca en sert disipline katlandı ama sonunda Lahor radyo istasyonunda çalışmaya başladı. Çıraklığı bitmişti. Oğlu olmayan Ustad Kadir Baksh, Alla Rakha'yı resmen evlat edindi ve genç Rakha'nın ustalığından onu Pencap gharanasının - geleneğinin bir sonraki temsilcisi olarak atadı. Daha sonra Delhi'deki All-India Radyosuna ve ardından Bombay'a taşındı.
Alla Rakha'nın babası amatör müzisyenliğe hoşgörü göstermesine rağmen şarkı söylemeyi veya enstrüman çalmayı öğrenme konusunda sınır çizdi.
Baba oğul arasındaki bu mesele doruğa ulaştı ve oğul, Pencap gharanasının (veya geleneğinin) tabla çalmanın başı olan Ustad Kadir Baksh'ın öğrencisi Lal Mohamed'in yanında müzik dersleri almak için 15 yaşında evden ayrıldı. Zamanla Alla Rakha, Kadir Baksh ile bizzat tanıştığı Lahor'a giden yolu buldu. Genç Rakha'nın ustalığından o kadar etkilendi ki, onu himayesine aldı. Alla Rakha izleyen süreçte zirveye doğru yol almaya başlamıştı.
1958'de sinema endüstrisinde yaşadığı hayal kırıklığından sonra klasik müziğe odaklanmak için o alandan ayrıldı. Aynı yıl Ravi Shankar ile uluslararası turneye çıktılar. Akabinde de iki sanatçı yaklaşık otuz yıl süren bir müzik ortaklığını başlatmış oldu. Özellikle Shankar'ın tabla'daki eşdeğeri olarak Alla Rakha, Shankar dışında yine bir Hint telli çalgısı olan sarod virtüözü Ali Akbar Khan, sitar virtüözü üstat Vilayat Khan ve Allauddin Khan, Vasant Rai, Bade Ghulam Ali Khan gibi başka usta müzisyenlerle de çalışmalar yaparak yetkinliğini üst boyutlara taşıdı.
Summer of Love, Flower Power, Beatles, Rakha ve Shankar
Ravi ve Alla canlı performanslarıyla 68 kuşağı da dahil bütün bir batı gençliğini özellikle de Hippi'leri adeta hipnotize etmişlerdi.
Çiçek gücü ve Beatles çağında isimleri Hint müziğiyle eşanlamlı hale geldi. Alla Rakha, Hint klasik geleneğinde kalmasına rağmen, etkisi tablayı film müzikleri, reklamlar ve batı popüler müziğinde ruh halini ve atmosferi ifade etmek için tercih edilen vurmalı çalgı haline getirdi.
Benzersiz bir başarıya ulaşan Rakha ve Shankar 1967 yılında Monterey ve 1969 yılında woodstock hippi festivallerindeki performanslarıyla büyük ilgi gördüler
Ayrıca 1971 yılının ağustos ayında New York şehrinde Beatles'tan George Harrison'un organize ettiği tarihin ilk yardım konseri olan Bangladeş yararına düzenlenen etkinlikte Shankar ile yine seyircileri büyüleyen bir performans sergilediler. Bu canlı konser kaydının filmi beklenmedik bir başarıya ulaştı. Madison Square Garden' de düzenlenen ve 40 bin kişinin izlediği konserin piyasaya sürülen DVD'sinin gördüğü ilgi sayesinde Klasik Hint müziği dünya çapında geniş kitlelere tanıtılmış oldu. Bu konserde Eric Clapton, Bob Dylan, Billy Preston, Leon Russell, Ringo Starr gibi rock aleminin büyük müzisyenleri de yer almışlardı.
Kuzey Hindistan veya Hindustani tarzı maestrolara mahsus saygıdeğer ustad (usta) ünvanına sahip olan Alla Rakha, doğal olarak gösteriş, ustalık ve ataklık yeteneğine sahipti. Ama aynı zamanda tablasından en zor ve hassas nüansları da, yaratıcılığı ve kabiliyeti sayesinde, çıkarabiliyordu.
Yaklaşık bir oktav aralığa sahip olan tablada, Rakha, yeni ve heyecan verici vurmalı çalgı olanaklarını keşfetti ve birçok ülkedeki farklı türlerde müzik yapan müzisyenleri etkiledi. Klasik sanatçılar ve rock yıldızları, Hindustani zaman ölçülerinin veya taalların inceliklerini öğrenmek için onu ziyaret ediyorlardı; her taal, ölçülere bölünmüş belirli sayıda vuruşa sahipti. Ve bu özelliği davul ve perküsyon dünyasında önemli bir nüanstı.
Amerika'lı efsanevi rock grubu Grateful Dead'in davulcusu Mickey Hart, tablaya hakimiyetini gördüğü Alla Rakha'ya hayran kaldı ve Rakha'nın tekniğini özümsemek için büyük çaba gösterdi. Dünya müziğinde perküsyon konusunda kabul edilmiş bir otorite olan Mickey Hart, Abarji için şunları söyledi: "Allah Rakha Einstein'dır, Picasso'dur; o, bu gezegendeki ritmik gelişimin en yüksek formudur."
Bunların dışında Alla Rakha, Amerikalı caz davulcusu Buddy Rich ile daha sonraları popüleritesi giderek artan, kültürler arası müzikal füzyon türünde öncü bir deney olan Rich à la Rakha (1968) albümünü yaptı. 20. Yüzyılın kendi alanındaki klasikleri arasında sayılan bu albüm bugün de arşivlerde yer alıyor ve müzikal önemini koruyor.
Hayranları tarafından Abbaji olarak anılan Rakha, aynı zamanda gönüllü bir öğretmendi. 1985'te Bombay'da tablanın saygınlaşma ve yaygınlaşmasına yardımcı olan Alla Rakha Müzik Enstitüsü'nü kurdu. Alla Rakha'nın üç oğlu - Zakir Hussain, Fazal Qureshi ve Taufiq Qureshi - hepsi tabla ustası oldular. Zakir, uluslararası tanınırlığı ile öne çıktı. Fazal, sonunda babalarının enstitüsünün çalışmalarını yönetip genişletti. Sahne sanatları alanındaki katkılarından dolayı Alla Rakha, Hindistan'ın en prestijli ödüllerinden Padma Shri (1977) ve Sangeet Natak Akademi Ödülünü (1982) aldı.
İstanbul'daki bir saat süren basın toplantısında ve sonrasındaki ayak üstü sohbet sırasında nezaketine, tevazusuna ve duyarlılığına bizzat tanık olduğum Ustad Alla Rakha, kızı Razia'nın basit bir katarakt ameliyatı sırasında öldüğünü öğrendiğinden birgün sonra yaşadığı üzüntü sonucu geçirdiği kalp krizinin ardından 3 Şubat 2000'de Nepean Deniz Yolu üzerindeki Simla House evinde hayatını kaybetti.
Ölüm ilanında New York Times onu "neslinin en önemli tabla davulcusu" olarak saygıyla andı. Gazete ayrıca Alla Rakha'ya üstad, usta müzisyen ve tabla sanatı öğretmeni unvanının verildiğini belirtti. Şu yorum da NYT'da yer aldı: "Alla Rakha,becerisini kendisiyle sahneyi paylaşan her müzisyeni canlandırmak için kullandı."
Abbaji, şimdi Ravi Shankar ile cennette meleklere sevgi ragası düetleri yapıyordur. İkisi de çok özleniyor.