Yemek kartı sistemi uygulamada yemek kartı, yemek çeki, yemek kuponu gibi isimlerle bilinmektedir. Söz konusu araçlar kart hizmeti firmalarından KDV dahil bir bedelle satın alınarak uygulanan bir düzenleme olması nedeniyle kayıt dışılıkla da mücadele anlamında önemli bir yere sahiptir.

Ancak yemek kartlarının kullanımında yemek hariç bir amaçla kullanılması gibi uygulamada bazı sorunlar bulunmaktadır.

GVK m.23/8'de yapılan değişikle 1 Aralık 2022 tarihinden itibaren yemek yardımının nakit olarak da yapılması durumunda verilen yemek bedelinin 2023 yılı için 110 Türk Lirası'na kadar olan kısmı gelir vergisinden ve damga vergisinden istisna olacağı ancak bu tutardan fazla yapılan ödemelerde aşan kısmın ise ücret matrahına dahil edilerek hem gelir hem de damga vergisi hesaplanacağı konusunda herhangi bir tereddüt söz konusu değildir. Ayrıca nakit olarak yemek bedelinin çalışan tarafından nerede ve hangi amaçla kullanacağı konusunda da herhangi bir düzenleme olmadığından çalışan, verilen yemek bedelini istediği yerde ve istediği amaçla harcayabilecektir. Bu konuda kanun ve yardımcı kaynağı olan genel tebliğde bir kısıtlama bulunmamaktadır.

Ancak çalışan, kendisine verilen yemek kartını yemek hariç başka bir amaçla -örneğin markette- kullanması durumunda bazı yaptırımlarla karşılaşmaktadır. Söz konusu yaptırımlardan bir kısmını Hazine ve Maliye Bakanlığı yerine getirmektedir.

Söz konusu yaptırımların ne olduğu ise açık değildir. Zira Gelir Vergisi Kanunu'nda bu konuyla alakalı bir düzenleme mevcut değildir.

Yemek kartı kullanımının yemek dışı bir amaçla kullanımına ilişkin yaptırımlar Gelir İdaresi Başkanlığı'nın verdiği özelgelerle yön verilmektedir. Özelge nam-ı diğer muktezaların kanun yaratma gibi bir fonksiyonu bulunmamaktadır.

Bu kapsamda Gelir İdaresi Başkanlığı yemek kartı kullanımın -markette kullanma gibi- amaç dışı kullanımı tespit edildiği durumlarda nasıl bir müeyyide uygulayacağını -kanunla açıklamadığı halde- verdiği özelgelerle izah etmiştir.

Ayrıca yemek bedelinin nakit olarak verilmesi sonucunda çalışanın hangi saikle bunu kullandığının sorgulanmaması ancak yemek kartı kullanımında özelgelerle bir yaptırım getirmeye çalışmak Anayasanın eşitlik ilkesine de aykırı bir durumdur.

Önemli bir sorun; yanıltıcı belge

Yemek kartı sisteminde market gibi farklı kurumların sisteme dahil olması belge düzenine ilişkin sorun doğurmaktadır. Yemek kartlarının market gibi bir yerde kullanılması durumunda market ürün tesliminde fatura düzenlememekte ve mali değeri olmayan bir fiş vermektedir. Fatura ise yemek kartının veren firma adına yemek karşılığı düzenlenmektedir. Dolayısıyla da fatura içeriği ve KDV oranı yemek teslimi üzerinden olmaktadır. Örneğin yemek kartı karşılığında marketten alınan bir şampuan (%20 KDV) karşılığında düzenlenen fatura hem şampuanı içermemekte hem de KDV oranı daha düşük olan (%10) yemeği ihtiva etmeyecektir.

Bu sorunu çözmek adına marketler tarafından teslim edilen ürünlerin gerçek mahiyetinin yemek kartı firmalarına bildirerek fatura tanzim etmeleri bu sorunu çözecektir.

KDV açısından

Esasında ülkelerin vergi sistemi yapılan harcamaları tam olarak kavrayacak şekilde dijital olarak yakalayabilme imkanına ne kadar sahipse KDV sistemi o kadar etkin çalışarak kayıt dışılığı önlemekte vergi kayıp ve kaçağını en aza indirebilmektedir.

Şöyle ki; kart sistemi kullanılarak yapılan tüm işlemlerin banka sistemi içerisinde kalması kayıt dışı ekonomiyi engellemektedir. Çünkü kredi kartları ile yapılan işlemlerin fatura ya da perakende satış fişlerinin kesilme zorunluluğu yapılan harcamayı anında kayıt altına almaktadır.  Diğer bir ifade ile yapılan işlemlerin fatura ya da perakende satış fişlerinin kesilme zorunluluğu kayıt dışı ekonomiyi azaltmaktadır.

Dolayısıyla maliye politikaları ve sosyal politikalar çerçevesinde işverenlerce işçi kesimine yapılacak olan yardımlarda belirlenecek olan yardım şekli kadar (yardımın nakit olarak ya da ayni olarak yapılması) yapılan yardımların harcama şekline kadar nakit olarak harcanması ya da kart ile harcanması bir yandan sosyal destek sağlayarak çalışanlar üzerinde vergi yükü azaltılmasına neden olabilecekken bu yardımların harcama şeklini kart dışında nakit olarak belirlenmesi yapılan harcama esnasında fatura yada perakende satış fişlerinin alınmamasına neden olabilecektir. Bu da doğal olarak kayıt dışılığı arttıracak ve tahsil edilebilecek olan KDV'yi sekteye uğratabilecektir.

Bu etkiyi ölçebilmek için yemek içme sektöründe faaliyette bulunan şirketlerin 2022 yılında vermiş oldukları KDV beyanname matrahları ile aynı sektördeki şirketlerin 2023 yılında vermiş oldukları KDV beyanname matrahlarının karşılaştırılması önemli bir gösterge olacaktır.

Bizim hesaplamalarımıza göre[1] 2022 yılında yeme-içme sektöründe faaliyette bulunan şirketlerin 2022 yılında vermiş oldukları KDV beyanname matrah toplamı 260 milyar TL'dir. 2023 yılının ilk 6 ayında yeme içme sektöründe faaliyette bulunan şirketlerin vermiş oldukları KDV beyanname matrahı 205 milyar TL'dir. İkinci altı ayın da aynı miktarı olacağı varsayımı altında 2023 yılı için beyanname matrah toplamı 410 milyar TL olacaktır.

Sonuç olarak

Yemek kartı uygulaması hem kayıt dışılığı önleyecek hem de KDV açısından hazineye önemli bir katkı sağlayacaktır. Gerek Gelir İdaresinin gerekse de SGK'nın yemek kartı uygulamasının önündeki bu tarz engelleri kaldırması ülke menfaati gereğidir.

[1] Söz konusu veriler Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın yayımladığı verilerden tarafımızca oluşturulmuştur.