Gelir vergisi, kurumlar vergisi, emlak vergisi gibi kamu borçları vadesinde ödenmedikleri zaman son ödeme gününü (vadenin) takip eden yılın başından itibaren 5 yıl içinde de bu borç ödenmezse zamanaşımına uğrar ve ortadan kalkar. Örneğin 13 Ekim 2023 tarihine kadar ödenmesi gereken bir vergi borcu, 13 Ekim’in isabet ettiği yılı yani 2023’ü takip eden yılın başından itibaren (01.01.2024) 5 yıl boyunca yani 31.12.2028’e kadar ödenmezse söz konusu kamu borcu bu tarih itibariyle zamanaşımına uğrar ve ortadan kalkar.

Ancak ödeme emri gönderme ya da söz konusu borcun bir kısmının ödenmesi gibi durumlarda zamanaşımı kesilmekte, 5 yıllık süre yeniden başlamaktadır. Zamanaşımını yeniden başlatan bu işlemlerden olan kısmen ödemeyi bazen Vergi İdaresi personeli yapıyor şeklinde ithamlar kulağımıza gelmektedir. Ne ölçüde doğru bu? Bilemiyorum.

Ancak borçlu dışında başkalarının yaptığı bu ödeme sonucunda zamanaşımın yeniden başlamasını Danıştay kabul etmemekte, bu ödemeyi kabul etmeyip ödeme yapılmamış sayıp borç zamanaşımına uğramıştır şeklinde karar vermektedir.

Şöyle…

Nedir bu zamanaşımı?

Zamanaşımı, süre geçmesi suretiyle vergi alacağının kalkmasıdır. Zamanaşımı, mükellefin bu hususta bir müracaatı olup olmadığına bakılmaksızın hüküm ifade eder. Bu anlamda zamanaşımı, kendi kanununda belirtilen sürelerin geçmesi üzerine amme alacaklarını ortadan kaldıran bir müessesedir. Yazımıza konu olan zamanaşımı türü 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da yer alan tahsil zamanaşımıdır.

Tahsil zamanaşımı, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 102’nci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre amme alacağı, vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren 5 yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar.

Vergi Usul Kanunu’nda yer alan tahakkuk zamanaşımı ile karıştırmamak gerekir. Tahakkuk zamanaşımı genel olarak vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği yılı takip eden yılın başından itibaren başlarken tahsil zamanaşımı ödenmeyen verginin vadesini takip eden yılın başından itibaren başlar. Örneğin 2020 yılında elde edilen bir kazanç için vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği yıl 2020’dir. Ancak 2020 yılı kazancı (gelir vergisine göre) 2021 yılında iki taksit halinde ödenir. Yani kanuni süresi içinde tam ve eksiksiz beyan edilmişse vadesi 2021 yılı içindedir. Eğer mükellef 2020 yılı içinde kazanç elde etmiş ise bu kazancını 2021 yılında beyan eder (Mart’ta) ve ödemezse 2021 yılını takip eden yılın yani 2022 yılının başından itibaren 5’inci yılın sonunda yani 31.12.2026 tarihinden itibaren tahsil zamanaşımına uğrar.

Zamanaşımının kesilmesi

Zamanaşımının kesilmesi, kanunda belirtilen durumların meydana gelmesi halinde işleyen zamanaşımı sürelerinin tamamen silinmesi ve kanunda belirtilen olayın ortadan kaktığı tarihi takip eden yılın başından itibaren yeniden başlamasıdır. 6183 sayılı Yasa’nın 103’üncü maddesinde hükmedilen nedenlerden birinin oluşması durumunda tahsil zamanaşımı kesilir ve takip eden yılın başından itibaren tekrar/yeniden başlar.

Vergi İdaresinin yapacağı kısmi ödemeler zamanaşımını keser mi?

6183 sayılı Yasa m.103/1’de ödemenin zamanaşımını keseceği belirtilmiştir. Ancak bu maddeden anlaşılması gereken şey kısmen ödemedir. Zira kamu borcu ödenmiş ise zamanaşımından söz edilmez ancak kısmen ödenmiş ise kalan tutar için zamanaşımı süresi geçerli olacaktır. Bu yüzden kısmen ödeme zamanaşımını keser. 6183 sayılı Yasa m.103/1’de yazan “ödeme” ibaresinden bu yüzden kısmen ödeme anlaşılması gerekmektedir.

Amme borcu farklı kalemlerden oluşuyorsa kısmen ödenen tutar amme borcunda garameten taksim (orantılı bölüşüm) edilir. Ve kalan tutar için ödemenin yapıldığı yılı takip eden yılın başından itibaren 5 yıllık süre tekrar başlar.

Tahsil zamanaşımını kesmek amacıyla vergi işlemleriyle görevli memurların mükellef adına, mükellefin bilgisi dışında yaptıkları ödemeler zamanaşımını kesmemelidir. Sadece, idarece ve ödemeyi yapan memurlarca kestiği sanılmaktadır.

Danıştay 3.D. 04.03.2019 tarih ve Esas No; 2015/13617, Karar No: 2019/1485 sayılı kararında “davalı idarece ibraz edilen belgelerden, söz konusu vergi ve cezalara ilişkin düşük tutarlı tahsilatların da (1, 7 kuruş...v.b.) olduğu görülmekle birlikte, söz konusu tahsilatların zamanaşımını kesmek için davalı idarece yapılan ödemeler olduğu, söz konusu ödemelerin tahsil zamanaşımını kesmeyeceği sonucuna varılmıştır.” denilmiştir. 

Ayrıca kararda birkaç lira gibi çok düşük miktarlarda hayatın olağan akışına uygun düşmeyen bu ödemelerin kamu borçlusu tarafından yapılmış olamayacağı ve bu ödemelerin kamu idaresi tarafından yapıldığının kabulü gerektiği, bu ödemelerin borçlu tarafından yapılmış gerçek bir ödeme olmadığından, bu görünüşte ödemenin tahsil zamanaşımını kesmeyeceği ifade edilmiştir[1].

Danıştay 4. Dairesinin 26.01.2021 tarih ve E. 2016/6778, K. 2021/522 sayılı kararı ile onanan vergi mahkemesi kararında; Danıştay 3. Dairesinin 10.12.2018 tarih ve E. 2015/1632, K. 2018/7526 sayılı kararı ile onanan vergi mahkemesi kararında da benzer kararlar verilmiştir.

Benzer karar Danıştay 3. Dairesinin 29.11.2021 tarih ve Esas No: 2018/560, Karar No: 2021/5684 sayılı kararında da 0,1 TL tutarında ödemelerin iradeyle gerçekleştirilen ve borçtan kurtulma amacına yönelik rızai ödemeler olarak değerlendirilemeyeceği ve tahsil zamanaşımını kesmeyeceği yönündedir.

Görüldüğü üzere tahsil zamanaşımını kesmek amacıyla Vergi İdaresi tarafından yapılan kısmi ödemeler Danıştay tarafından kabul edilmemektedir. Bu durumda borç zamanaşımına uğramış sayılmaktadır.

Bu şekilde zamanaşımına uğradığı anlaşılan borçlar için ödeme emri gelmiş olsa bile ödeme emrinin tebliğinden itibaren 15 gün içinde (6183 sk m.58) yargıya gidilebilir[2].

[1]        Mustafa Balcı, Kamu İcra Hukuku ve 6183 sayılı Kanun Uygulaması, On İki Levha Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul, 2023, s.401.

[2] Bu yazıya akademik çalışmalarında atıf yapmak isteyenler (Murat Batı, Vergi Hukuku (Genel Hükümler) Seçkin Yayınevi, 3.Baskı, Ankara, 2023, ss.469-473) künyesine atıf yapabilirler.