Troya antik kentini gezmeye giderken, kazı alanına bitişik köyün girişinde, hediyelik eşya satanları görürsünüz. Sessiz, sakin, kıpırtısız beklerler; uzaktan baktığınızda bin yıllardır orada olduklarını sanabilirsiniz. Sorarsanız "Elbette" der, arkeologlar, "Roma zamanında Troya kutsal kentti ve hediyelik eşya satıcıları yine buradaydı."

Şaşırtıcı gelebilir ama Çanakkale yöresinde, bir tarlayı sürerken, yapı temeli kazarken, kanalizasyon borusu döşerken hatta diyelim bir ağacın dibinde oturmuş elinizdeki değnekle öylesine toprağı eşelerken bile bir anda antik döneme ilişkin bir obje elinize geliverir. Bölge insanı alışıktır buna; lahitler küvet, kapakları ise musalla taşıdır, figürlerle dolu sütun parçaları ev duvarıdır birçok köyde. Bunlar yaşanmış ve bitmiş bir dünyayı anlatır bize. Oysa biliyoruz ki tarihin akışı aslında insanların zaman denilen olgunun içindeki yolculuğudur. Bu yolculuktaki ayak izlerini günümüz insanında görmek ise heyecan vericidir.

İşte o heyecan verici izlerden biri…

1994'te bir gece jandarmaya bir ihbar gelir: Çanakkale'nin Biga ilçesine bağlı Gümüşçay beldesinin hemen yakınındaki bir tepecikte kuşkulu hareketler vardır. Halk arasında "Kızöldün" tepesi olarak bilinen mevkide kaçak kazı yapanlar kıskıvrak yakalanır ve definecilerin "keşfettiği" yerde yasal kazıya başlanır. Kısa süren bir çalışma sonucunda, 2600 yıl öncesine tarihlenen olağanüstü bir lahitle karşılaşılır. Poliksena Lahti adı verilen buluntu, Anadolu'da figürle anlatımlar taşıyan lahitlerin şimdilik en erken döneme ait olanı. Lahitin dört bir yanındaki kabartmalarda bir genç kızın düğünü ve sonra öldürülmesi anlatılmakta. Üç erkeğin kollarındaki genç kızın boğazından hançerlenmesi ürpertici bir şekilde tasvir edilmiş. Hikâyenin sırrı kısa sürede çözülür: Troya Savaşı sonrasında, Akhilleus'un mezarı önünde Troya Kralı Priamos'un kızı Poliksena'nın kurban edilişi sahnesidir bu.

Yöre köylüleri bu mevkiye niçin "Kızöldün Tepesi" dendiğini bilmiyorlar. "Biz bildik bileli, atadan dededen hep bu adla anılır orası" diyorlar. Toprağın altı metre altında, yüzyıllarca saklı kalan bir lahite kazınan hikâye nasıl oluyor da Türkçeye anlamını koruyarak geçip o tepeciğe ad oluyor? Dahası, "Lahit çıkınca hatırladık, bu konuyla ilgili bir masal da bilirdi yaşlılarımız ama hepsi öldü gitti" diye de ekliyor Gümüşçay köylüleri. 

Kızöldün Tepesi, eski adıyla Troas bölgesinde, kilometrelerce süren geniş bir düzlüğün Batı ucunda yer alıyor. Bu ova, yüzyıllar içinde aldığı göçlerle kurulmuş köylerle dolu. Rumeli'den, Kafkaslar'dan gelen insanlarla, bu bölgeyi Bizans döneminde yurt edinmiş Türklerin kaynaştığı, kültürel geçişlerin çok yoğun yaşandığı bir yer. Ovanın doğu ucundaki köylerden birinde doğmuş büyümüş, çok yaşlı bir kadın, yörede masalcı olarak bilinen Sabriye Dizman "Ben o masalı biliyorum" dediğinde son anlatıcıyı kamera karşısına oturtmak kaçınılmaz olmuştu. Anlattı; sanki lahiti görmüş gibi her bir yüzündeki olayı hiç atlamadan masal diliyle bugüne taşıdı. Lahitte tasvir edilen Poliksena'nın hançerle boğazının kesilerek öldürülmesi, 2500 yıl boyunca, köyden köye, dilden dile dolaşıp bir beyle köyün güzel kızının trajik aşkına dönüşmüş; yok olmamış, kimin koyduğu bilinmeyen isimle, "Kızöldün Tepesi"nde keşfedilmeyi beklemiş… O keşifle buluşan masalın "Poliksena: Kızöldün" adıyla belgesel filme dönüşmesi için de bizim ondan haberdar olmamız gerekiyormuş.

Troya anlatıları, sonraki yüzyıllarda Homeros'tan Euripides'e, Sophokles'ten Vergilius'a değin birçok sanatçıya esin kaynağı olup dünya edebiyatının temel yapıtlarında yer aldı. Oysa, Troas bölgesinin, bugünkü adıyla Biga yarımadasının verimli topraklarında yaşamını sürdüren günümüz insanının hafızasında bu olaylar zaten halen varlığını sürdürüyor. Dönüşerek süregelen bir kültürün ayak izleri olarak masallarla, şarkılarla, isimlendirmelerle yaşamaya devam ediyor Troya.