Prof. Dr. Nurettin Ergun haklı olarak soruyor: Bilim insanı olarak niye hep aklınıza deneysel çalışanlar geliyor?
Sanırım haklı; böyle bir algı oluşmasında Nobel ödüllerinin payı olabilir mi?
Biliyorsunuz Nobel ödülleri, 100 yılı aşkın süredir modern bilimin yol arkadaşı; özellikle son yüzyılı gözden geçirdiğimizde bilimin her sıçraması Nobel ödülleri ile dünya gündemine taşınır oldu ve bu alanda çalışanlar daha görünür ve bilinir oldular.
Ancak bu alanlar içinde matematik yok.
Niye "Nobel Matematik Ödülü" yok?
Fizik, tıp/fizyoloji, kimya, barış, edebiyat ve ekonomi alanlarında verilen Nobel Ödülü, nasıl oluyor da matematik gibi 'bilimin temeli' sayılan bir alanda verilmiyor?
Bu alanda bazı spekülasyonlar olsa da bunlar tutarlı bir nedene ve kanıta dayanan bilgiler değil.
Bir spekülasyon Nobel'in eşi ile ilgili ancak biliyoruz ki Alfred Nobel hiç evlenmedi. Bir başka iddia ise Nobel'in okul yıllarında matematikte başarısız olması. Daha çok Nobel'in özel hayatına gönderme yapan bu hikayeleri destekleyecek tarihsel bir kanıt bulunmadığını belirtmeliyiz.
Bazıları bu durumu İsveçli matematikçi Gosta Mittag-Leffler ile ilişkilendiriyor. Ancak Nobel'in Mittag-Leffler'e karşı bir husumeti olduğuna ilişkin makul bir neden ortaya koymak bir yana Nobel'in Mittag-Leffler ile bir teması olduğunu göstermek bile zor. Her ikisi de aynı ülke vatandaşı olmakla birlikte Nobel 1865 yılında, Mittag-Leffler henüz öğrenciyken İsveç'ten ayrılmış.
Matematik Nobel ödülü olmamasının nedeni, muhtemelen matematiğin Nobel'in ilgisinin dışında olması şeklinde de değerlendiriliyor.
Ayrıca, o dönemlerde matematikçiler için iyi bilinen bir İskandinav ödülü olması da matematik ödülü konulmamasının bir başka nedeni olabilir, deniyor.
Ölüm taciri öldü
Nobel'in ilk orijinal vasiyetinde yalnızca tek bir ödül olduğu belirtiliyor: Barış ödülü.
Bazı kaynaklar bunun nedenini bir gazetede çıkan bir habere dayandırıyorlar.
Ölümünden 8 yıl önce, 1888 yılında bir gazete ''Ölüm taciri öldü!" diye bir haber geçiyor. Oysa ölen, büyük kardeş Ludvig Nobel'dir ve muhtemelen yanlışlıkla, Alfred Nobel'i adresliyorlar: "İnsanları kısa yoldan öldürecek yol bularak zengin olan Albert Nobel, dün öldü!".
Gazete daha sonra yanlışını düzelttiyse de Alfred Nobel, “Le marchand de la mort est mort” yani ''Ölüm taciri öldü!" yazısından çok etkilenir ve 7 yıl sonra vasiyetini yazarken bu haberin onun üzerinde büyük etkisi olduğu söylenmektedir.
Vasiyeti savaş ve ırkçılık karşıtı, bilim ve insanlığın yararını öne çıkaran bir manifesto gibidir. En büyük arzusu, "ödüller adaylara dağıtılırken kesinlikle milliyet ayrımı gözetilmemesi" olarak kayıtlara geçer. Alfred Nobel, 40 yıl öncesinden, 1930 ve 40'lı yıllarda Avrupa'yı yangın yerine çevirecek olan faşizmi ve ırkçılık dalgasını ve 55 milyon insanın ölümüne yol açacak dünya savaşlarını öngörmüş olabilir mi?
Barış ödülünden sonra vasiyetine diğer alanlar eklenmiş; birbiri ile ilgisiz gibi görünse de Alfred Nobel'i tanıyanlar, seçilen bu alanların onun kişiliğine ve dünya görüşüne uygun olduğunu söyleyeceklerdir. Çünkü Nobel, beş farklı dil konuşan, edebiyata ve sanata meraklı, şiir yazan ve sürekli okuyan bir kişidir. Hatta yazmış olduğu Nemesis isimli dört perdelik bir oyunu bulunmaktadır
Vasiyetine göre tüm varlığı bir fonda toplanacak ve bu fonun faizi "her yıl insanlık için en büyük katkıda bulunmuş kişilere" ödül olarak dağıtılacaktır. Ödüller 1900 yılından itibaren verilmeye başlanır ve beş dalda verilir. Bunlar: Fizik, kimya, fizyoloji-tıp, edebiyat ve barış ödülleridir. Bunlara ek olarak 1968 yılında İsveç Bankası, Alfred Nobel'in anısına bir ekonomi ödülü vermeyi kararlaştırır ve ilk ekonomi ödülü 1969'da sahibini bulur.
İlk Barış ödülü sahipleri: Henry Dunant (İsviçre) and Frédéric Passy (Fransa)
Nobel Ödülü alan matematikçiler
Matematik için bir Nobel Ödülü olmamakla birlikte birçok matematikçi, genellikle fizik alanında Nobel ödülüne ulaştılar. İçlerinde ekonomi ve edebiyat (Bernard Russel) ödülü alanlar da bulunuyor. Örneğin, 2015 yılında geçirdiği trafik kazası sonucu eşiyle birlikte yaşamını yitiren ünlü matematikçi Profesör John Nash 1994'te ekonomi dalında Nobel Ödülü kazanmıştı.
Bilimi, özellikle fizik alanını, matematikten bağımsız düşünmek mümkün değil. Nitekim büyük kadın matematikçilerden Emmy Noether, Sophie Germain, Catherine Johnson, Émilie du Châtelet, Hertha Ayrton gibi önemli isimlerin aynı zamanda fizikçi olduklarını da kaydedelim.
Temel bilimlerde Nobel ödüllerinin kurgusu, kuramsal çalışmaların gözlemsel ya da deneysel verilerle kanıtlanması koşuluna bağlı. Biliyorsunuz Einstein, Nobel ödülünü deneysel bir çalışma olan "fotoelektrik olay" ile aldı; çağımızın en büyük kuramsal fizikçilerinden olan ve bir kaç yıl önce kaybettiğimiz Stephen Hawking bir Nobel ödülü sahibi değil.
Matematikçiler, matematiğin doğası gereği, başka alanlarda Nobel ödülüne ulaşabiliyorlar olsa da matematik alanındaki gelişmeleri izlemek adına bu prestijli ödülün matematik için konulmamış olması bizler için bir şanssızlık değil mi?
Kaynakça