Bu dosyamızın ilk 2 bölümünde elektronik oylama sistemlerinin ne olduğuna, nasıl çalıştığına ve pazarda hangi elektronik oylama makina markaları olduğuna baktık. Bu bölümde ise, hangi ülkelerde elektronik oylama tam ya da kısmi uygulanıyor ve hangi ülkelerde kaldırılmış, ona bakacağız.

Yarınki bölümde ise, çeşitli ülkelerde yaşanmış önemli elektronik oylama sorunlarına göz atacağız.

Elektronik oylama (e-oylama), oy verme istasyonlarındaki elektronik oylama makineleri (EVM'ler) ve internet tabanlı oylama sistemleri dahil olmak üzere çeşitli teknolojileri kapsar. Ocak 2025 itibarıyla bakarsak, e-oylamayı farklı şekillerde kullanan ülkeler şöyle sıralanıyor;

Ulusal düzeyde elektronik oylamaya sahip ülkeler

Brezilya: Brezilya, 1996'dan beri ülke çapında elektronik oylama makineleri kullanıyor. Elektronik oylama sisteminin güvenliği konusunda hâlâ bazı endişeler dile getiriliyor. Ancak seçimlerde hile yapıldığına dair bir vaka ortaya çıkarılmadı. Bir sorun şu; seçim görevlileri, izinleri olmadan seçmenlerin yerine gıyabi oy kullanabilirler. Bunu önlemek için görevli olarak halktan rastgele seçilen birden fazla çalışan kullanılıyor. Son zamanlarda, seçmen biyometrik tanımlaması zorunlu hale getirildi.

Estonya: İnternet üzerinden oylamada öncü olan Estonya, vatandaşların ulusal seçimlerde çevrimiçi oy kullanmalarına olanak tanıyan i-Oylamayı 2005'te başlattı. Estonya'nın toplam nüfusunun sadece 1,4 milyon olduğunu not ederken, 2005-2019 arası seçim sonuçları üzerinde yapılan yeni bir araştırma halkın e-oylamaya güven duymadığını gösteriyor.  Aşağıdaki şemadan da halkın düşüncelerini görebilirsiniz. Yıllardır uygulaması övülen ve devlet işlemleri tamamen dijital olan Estonya’da, yakında e-oylama kaldırılabilir.

Hindistan: 1982'den beri elektronik oylama makinelerini kullanan Hindistan hem ulusal hem de bölgesel seçimlerde EVM'leri yoğun bir şekilde kullanmaktadır. Eleştiriler yüksektir.

Filipinler: 2010'dan beri hem ulusal hem de yerel seçimler için elektronik oylama sistemlerini kullanmaktadır. Ancak sistem şu anda teknik sorunlar ve şeffaflık endişeleri nedeniyle gözden geçirilmektedir. Smartmatic firmasının başkanı ve iki yöneticisi, ABD’de, Filipinler’deki eski üst düzey seçim görevlisine rüşvet verdikleri iddiasıyla federal yetkililer tarafından 2024 ağustosunda suçlandılar ve süreç devam ediyor.

Venezuela: Venezuela, 1998'den beri ulusal seçimler için elektronik oylama sistemleri kullanıyor. Son seçimler şeffaflık ve siber saldırı iddiaları nedeniyle incelemeye tabi tutuldu.

Kısmi veya bölgesel elektronik oylama olan ülkeler

Bazı ülkeler, elektronik oylama sistemlerinin sınırlı veya bölgesel kullanımını tercih ediyor. Bunun nedenleri arasında maliyet, bazı bölgelerde demografinin uygun olması ya da seçim merkezlerine ulaşmakta sorun yaşayan uzak kırsal bölgelerdeki ya da engelli seçmenler olması nedeniyle kullanabiliyor. Örnek verelim;

Belçika: 1999'dan beri hem ulusal hem de belediye seçimleri için belirli bölgelerde elektronik oylama kullanıyor. Ancak bazı sorunlardan bahsediliyor.

Bulgaristan: 2021'de elektronik oylamayı tanıttı ve 300'den fazla kayıtlı seçmenin olduğu oy verme istasyonlarında bunu zorunlu hale getirirken yedek olarak kâğıt oy pusulalarını korudu. Ama yine de eleştiriler yüksek.

Amerika Birleşik Devletleri: Eyalet ve bölgeye göre değişen elektronik ve kağıt tabanlı oylama sistemlerinin bir karışımını kullanıyor. Bazı eyaletler elektronik oylama makineleri kullanırken, diğerleri güvenlik endişeleri nedeniyle kâğıt oy pusulalarına geri döndü. Pek çok olay var. Yarın bir kısmından bahsedeceğiz.

Avustralya: Engelli seçmenlere yardımcı olmak için belirli yargı bölgelerinde elektronik oylama seçenekleri sunuyor. Örneğin, 2007 federal seçimleri sırasında, görme engelli ve az gören kişiler için elektronik oylama olanağı sağlandı.

Nüfusun bir kısmı için internet üzerinden oylama olan ülkeler

Fransa: Yasama ve konsolosluk seçimleri sırasında yurtdışında yaşayan vatandaşlar için internet üzerinden oylamaya izin veriyor, ancak başkanlık veya Avrupa Parlamentosu seçimleri için izin vermiyor.

İsviçre: 2014'ten beri belirli kantonlardaki gurbetçiler için internet üzerinden oylama seçenekleri sunuyor.

Elektronik oylamayı durduran veya sınırlandıran ülkeler

Almanya: 2005'te elektronik oylamayı denedi, ancak Federal Anayasa Mahkemesi şeffaflık endişeleri nedeniyle 2009'da bunu anayasaya aykırı buldu.

Hollanda: 1990'larda elektronik oylamayı kullandı ancak güvenlik ve güvenilirlik sorunları nedeniyle 2007'de uygulamayı sonlandırdı.

İrlanda: 2002'de elektronik oylama sistemini tanıttı ancak kamuoyunun endişeleri ve teknik sorunlar nedeniyle 2010'da sistemi kaldırdı.

Norveç: İnternet tabanlı elektronik oylama için gerçekleştirilen bir pilot proje, gizlilik ve seçim güvenliği konusunda endişe duyan vatandaşlardan önemli bir dirençle karşılaştı ve 2014 yılında elektronik oylama terkedildi. Norveç geleneksel kâğıt tabanlı oylamaya geri döndü.

Finlandiya: Yerel seçimde denendi. Oylama hataları meydana geldi ve bu da oy kaybına yol açtı. Hatalar, kamuoyunun sisteme olan güvenini zedeledi. 2008'de terkedildi. Finlandiya manuel oylama yöntemlerini kullanmaya devam ediyor.

İngiltere: Elektronik oylama denemeleri sırasında, hile ve teknik sorun iddiaları ortaya çıktı. Hükümet, geleneksel oylama yöntemlerinin maliyet açısından daha uygun olduğuna karar verdi. 2007'de elektronik oylamadan vazgeçildi. İngiltere kâğıt oy pusulaları kullanıyor.

Paraguay: Elektronik oylama sistemlerindeki olası güvenlik açıklarına dair raporlar nedeniyle 2010'da terkedildi. Sistemin işletimi, elektronik sistemlerin bakımı ülke için çok pahalı olarak görüldü. Paraguay kâğıt oy pusulalarına geri döndü.

Sonuç olarak, elektronik oylama ilk etapta, çok avantajlı olarak düşünülse de en büyük endişenin hile ve siber saldırı olduğu anlaşılıyor. Bütün bu ülkelerde görülen örnekler de buna işaret ediyor. Bazı ülkeler erişilebilirliği ve verimliliği artırmak için e-oylamayı benimserken, diğerleri güvenlik ve şeffaflığı sağlamadaki zorluklar nedeniyle geleneksel yöntemlere geri dönmüştür.

Yarın elektronik seçimlerde sorun yaşayan ülkelere ve yaşadıkları sorun cinslerine bakacağız.