Mart sonunda Google ve Facebook'un Hintli 22 yaşındaki iklim aktivistinin gizli kalması gereken görüşmelerini, Hindistan hükümeti talep edince verdiğini yazmıştık [1]. 2 gün evvel de Guardian'da yayınlanan bir makalede Facebook'un "yetersizlik" iddiasıyla işten atılan eski veri analisti Sophie Zhang daha tuhaf bir iddiada bulundu [2];
"Facebook Afganistan, Güney Amerika Ülkeleri, Irak, Meksika ve Moğolistan gibi geri kalmış ülkelerde liderlerin, kendi halkını manipüle etmesine izin veriyor. Buna karşılık ABD; Tayvan, Güney Kore, Polonya gibi ülkelerdeki siyasi kandırmacaları daha hızlı ele almış. Bir ufak not da şu : özellikle ABD ve batılı ülkelerin lehine olan ihlallere göz yumulmuş."
Bu makalenin devamı ertesi gün Guardian'da özel bir örnek üzerinden devam etti. O da "Honduras başkanı Juan Orlando Hernández'in manipülasyonun veri analisti tarafından fark edildiği ve raporlandığı ama Facebook'un durdurmadığı, tam tersine 11 ay göz yumduğu" şeklinde. Yani Facebook sanıldığı gibi masum değil [3].
Sahte kullanıcı sayfaları ve onların sahte beğenileri
Olay şu; Juan Orlando Hernández'in adamları, normal kullanıcı profilleriymiş gibi oluşturulmuş binden fazla kullanıcı sayfası açmış ve bu profillerden Hernandez'e 2018'de seçime yeniden katıldığı dönemde yüzbinlece sahte beğeniler oluşturmuşlar.
Bu sahte etkileşim elde etme yöntemi, Facebook politikalarındaki bir boşlukla mümkün olmuş. Şirket, kullanıcı hesaplarının gerçek olmasını şart koşar ve kullanıcıların birden fazla hesaba sahip olmasını engellerken, sayfalar beğenme, paylaşma ve yorum yapma dahil olmak üzere hesapların yapabildiği birçok etkileşimi gerçekleştirebiliyor.
Zhang şirketin veri analisti olarak bu durumu ağustos 2018'de tespit etmiş ve raporlamış. Zhang'ın görevi zaten Facebook'un adına sahte hareketleri (beğeni, paylaşım, yorum ya da karşı reaksiyon gibi) tespit edip engellemekti. Zhang, 6 haftalık bir süreci incelediğinde, o günlerde yorum ya da beğeni atan 59 bin 100 kullanıcıdan 46 bin 500'ünün sahte olduğunu tespit etmiş. Bütün bu hareketleri, Hernandez'in web sitesini yöneten 1 kişi gerçekleştirmiş.
Facebook ise "Kendi kurallarının ihlali" yani "koordineli sahte hareket" olmasına karşın, bu kampanyayı durdurmak ve başkan adayının halkı kandırmasını önlemek yerine 11 ay boyunca devam etmesine izin vermiş.
Yani Juan Orlando Hernández, yaklaşık bir yıl boyunca paylaşımlarının popülaritesini yanlış bir şekilde "fazla gösterip durmuş". Başka deyişle Facebook, olayın fark edilmesinden sonraki yaklaşık bir yıl boyunca yani temmuz 2019'a kadar yayınlarındaki popülerliğin yapay olarak artırılmasına izin vermiş.
Sonrasında ise, Hernández sahte işlemleri engellense de, defalarca yeniden sayfa açmış, sahte beğeni göndermiş ve Facebook bunları engellemekte ayak sürümüş. Hernández'in Sayfa yöneticisinin hesabı da temmuz 2019 yayından kaldırılıp, platformdan yasaklanmasına rağmen, nasıl olduysa Facebook'a geri dönmüş. Hesabında, çalıştığı yer "Honduras Başkanlık Sarayı" olarak yazılmış ve cumhurbaşkanının ofislerinin sınırlı alanlarında çekilen fotoğrafları paylaşmış.
Facebook konuya ilişkin olarak şu açıklamayı yapıyor
"Bu soruşturmalar, aldatıcı faaliyetin tüm kapsamını anlamak için zaman alır, bu nedenle parça parça ele almıyoruz ve genel atıflarımıza güveniyoruz"
Honduraslı aktivistler ve akademisyenler, bu olayın, yönetimin muhaliflerine saldırı ve toplumsal hareketleri baltalamak için kullanılan kapsamlı bir çevrimiçi dezenformasyon çabasının sadece bir yüzü olduğunu söylüyor.
Guardian Hernandez'e, basın yöneticisine, avukatına ve şeffaflık bakanına, hem de sayfa yöneticisine konuya dair sorular göndermiş ama hiçbiri cevap dönmemiş.
Citizen Lab Honduras'ın kurucu ortağı Aldo Salgado, aldatıcı sosyal medya kampanyalarının "siyasi katılımı caydırmak veya katılanların fikirlerini değiştirmesini sağlamak için" kullanıldığını söyledi ve ekledi :
"Hükümetin sahip olmadığı popüler desteği varmış gibi göstermeye hizmet ediyorlar."
[2] Facebook, Geri Kalmış Ülkelerdeki Liderlerin Manipülasyon Yapmasına İzin mi Veriyor?
[3] Facebook knew of Honduran president's manipulation campaign – and let it continue for 11 months