Geçtiğimiz hafta Frankfurt’ta De-cix isimli Alman firmanın merkezini ziyaret ettik. De-cix 1995’te yani 23 yıl önce kurulmuş olan, dünyanın en büyük internet trafik değişim noktası. Kısaca IX ya da IXP olarak adlandırılan bir yapı.
Dünyada 230 kadar mevcut. Türkiye’de 2 kere kurulma teşebbüsü yapıldı ama 6,5 milyon ADSL abonesi ile Türk Telekom içine dahil olmayı reddettiği ve BTK da bu konuda vizyoner davranmadığı için bu önemli altyapıdan ve getireceği fırsatlardan mahrum kaldık. Devamlı okuyucularım bilir bu konunun önemini 20 yıldır yazıyorum [1][2].
Trafik değişim noktası deyince aklınıza ilk olarak “ulaşım" geliyor olabilir. Bu da benzer bir şey; yolladığınız ya da aldığınız verilerinizin gittiği yolları yani internet trafiğini kolaylaştırmak ve rahatlatmak için oluşturulan bir kavşak noktası.
Diyelim ki; üzerinde kavşak olmayan bir duble yolda araba ile gidiyorsunuz.. Gideceğiniz yer mesela karşı tarafta, o duble yolun ortalarında bir nokta olsun. Mecburen duble yolu sonuna kadar gidip, sonra ters yönde dönmeniz gerekecek. Aslında hayatımızda bir örneği de var. 3cü köprü. Bağlantı yolları, köprüyle aynı anda tamamlanmadığı için, bu köprünün yollarına girerseniz, çıkmak için sonuna kadar gitmek zorunda kalırsınız. Halen Türkiye’de kullandığımız internet, yani Trafik değişim noktası olmayan internet de işte böyle bir şey.
Bir yandan anlatırken soralım, bugünlerde internet ve mobil telefon kullanım kalitesinden memnun musunuz? Kesintiler / hızlarda aşırı düşüşler yaşıyor musunuz? Ya da telefonla aradığınız yerle bağlantı kurma zorluğu? Bunlar altyapının zayıflığı ile ilgili. Zaten düşük olan fiber miktarı (şimdilerde 324 bin km.. hatırlatalım bunun 2-3-4 milyon km düzeyinde olması durumunda ülkenin tamamı için iyi bir internet var diyebilirdik) bir yana, trafiği rahatlatacak kavşak yerine, dolaştıran yani kalabalıklaştıran bir yapı var.
De-CIX; dünyanın en büyük trafik değişim noktası
Geçen hafta ziyaret ettiğimiz Almanya merkezli olan De-CIX, Kuzey Amerika’nın yanı sıra, Avrupa, Asya ve Orta Doğu’da bulunan İnternet Değişim Noktaları ile 1230’dan fazla müşteriye hizmet veriyor ve bu haliyle halen dünyanın en büyüğü olma ünvanını elinde tutuyor.
Açıklanan raporlara göre, 2017’de müşteri bazındaki konsolide büyümesini yüzde 14 artırdı. Bu büyüme 34 Tbit’e ulaşan toplam kapasiteyi ve bir İnternet Değişim Noktasında yaşanan en yoğun trafikte (peak traffic) dünya rekorunu 6 Tbit/s olarak getirdi.
2017 yılında müşteri sayısını %7 büyüten DE-CIX Frankfurt, sadece bu değişim noktasında 800 müşteriye ulaştı. Hamburg, Münih ve Düsseldorf gibi Almanya’da bulunan diğer DE-CIX İnternet Değişim Noktalarındaki konsolide büyüme ise yıl boyunca yaklaşık yüzde 20 dolaylarında oldu.
De-CIX-Istanbul 2017’de kapasitesini 4 kat büyüttü
DE-CIX İstanbul, 2017 yılında 10 GE portlarını 3’e katladı, bununla bağlantılı olarak kapasitesini de 4 katı büyüttü. Müşteri bazında yüzde 38 oranında büyüme yaşandığı ve yılın başlarında 6 Gbps civarında seyreden en yoğun trafik akışının, Aralık 2017’de 45 Gbps’a ulaştığı raporlandı.
Dünyada internet trafiği nasıl akıyor?
Pek düşünmeyiz ama evinize gelen interneti sağlayan, sadece sizin abonesi olduğunuz operatör değil. Arka planda kalan ve altyapı düzeyinde çalıştığı için kullandığınızı farketmediğiniz, “taşıyıcı”, “veri merkezi”, “internet trafik değişim noktası”, “denizaltı kablo işletmecileri” gibi pek çok firma var.
Bunu daha iyi anlatmak için soralım; evinizden başka bir ülkedeki içeriğe nasıl ulaşıyorsunuz, biliyor musunuz? Mesela Facebook, Amazon, Gmail ya da Twitter (ki bizim kullandığımız içeriğin yer aldığı sunucular genellikle Avrupa’da) üzerinde mesajlar atıyorsanız...
Bunun için önce abonesi olduğunuz yerel operatör (ülkemizde Türk Telekom, Turkcell, Vodafone) yoluyla internete çıkıyorsunuz. Sonra onların kullandığı bağlantılar (taşıyıcı, kavşak vs) üzerinden de Avrupa’ya çıkıyor ve istediğiniz içerik neredeyse oraya doğru yol alıyorsunuz. Aşağıda Wikipedia’dan alınmış bir örnek bağlantı şeması var. Gördüğünüz gibi aldığınız ya da gönderdiğiniz verileriniz, bir çok operatör üzerinden geçerek bir yerlere gidiyor.
Bu altyapılar arasında “İnternet trafik değişim noktası (IXP)”, bir kavşak noktası anlamına geliyor. Yukarıdaki şema trafiği anlatmak için basitleştirilmiş bir çizim olduğundan IXP sadece tek bir bağlantı gösterilmiş. Oysa mesela DE-CIX’in 1230 kadar müşterisi olduğunu söylemiştik. Bunlar DE-CIX’e yani trafik değişim noktasına karşılıklı bağlanmak üzere geliyorlar. Dolayısıyla bağlantılar çok daha karışık. Günümüzde dünyada internet bağlantılarının ne kadar karmaşık olduğunun görsel halini görmek istiyorsanız, OPTE projesinin sayfasına bakın. Orada ne kadar karmaşık bir ağlar bütünü olduğunu, 2015 tarihli bir görsel üzerinden görebilirsiniz.
Türkiye hâlâ ne bekliyor?
Türkiye IXP kuruluşu konusunda çok zaman kaybetmiş durumda. Üstelik bu konuyu sadece biz söylemiyoruz. Daha önce de yazdık; 2014 yılında Bakü’ye “bölgenin internet kavşağı olabilir miyiz?” sorusu için bir sunum yapan Dyn firmasından James Cowie “Bölgenin doğal kavşağı İstanbul ama bunu gözardı ediyorlar” diyor [1]. Cowie ile 2015 yılında bir söyleşi yaptık. Bize, bu konudaki farkına varamayışımız ya da aldırmazlığımız sonucunda, İran’ın trafiğini Ermenistan üzerinden komşumuz Bulgaristan’a ve Avrupa’ya ulaştırdığını söyledi.
Yukarıda internet trafiğinin nasıl bağlantılar içerdiğini verdik. Bunu daha somut hale getirelim. Günümüzde eğer Avrupa’dan Kore’ye ya da tersi Kore’den Avrupa’ya, Japonya’dan Avrupa’ya bağlanmak isterseniz, ya Atlas okyanusunu denizin altından (sea cables) aşarak Amerika’ya çıkan, orayı boydan boya aştıktan sonra, Pasifik okyanusundan Japonya’ya ve oradan da Uzak Doğu’ya giden bağlantıları kullanacaksınız, ya da Akdenizi katederek Kızıl Deniz üzerinden Hint Okyanusunu aşan denizaltı kabloları kullanacaksınız[3].
Denizaltı kabloları mecburen kullanılıyor (kuruluşları ve bakımı zor, yani hasar görme olasılıkları daha yüksek) ama tercih edilme durumu olsa, karasal kablolar daha verimli. Hatta yukardaki haritaya bakarsanız, denizden o kadar yol kat edene kadar, Türkiye üzerinden geçmek daha kısa yani akıllıca. Yani Türkiye dünyadaki çok önemli bir kavşak olabilir. Neresi için; Kafkaslar - Avrupa - Orta Doğu ve de hatta Uzakdoğu arasında.
Uzakdoğu demişken, China Telecom firmasının Türkiye’de 3 adet IXP kurmak istediğini, bu nedenle bazı görüşmeler yaptığını duymuştuk[4]. Bu yazının başında özelliklerini anlattığımız De-CIX yani Alman internet trafik değişim firması da Türkiye’de merkezini açmış ve müşteri alıyor durumunda. Ulaştırma Bakanlığı, BTK’nın neredeyse 20 yıldır ihmal ettiği bu konuya el attığını ve geçtiğimiz dönemde yerli bir trafik değişim noktası kurmak için ODTÜ’ye fizibilite yaptırdığını biliyoruz[4]. Hatta bu operatörlerin görüşüne de açıldı. Ama bazı çevrelerin bu çalışmalardan hoşlanmadığını duyuyorduk. Daha sonra Ulaştırma Bakanlığında bazı değişiklikler olunca bu yarıda kalmış olacak gibi gözüküyor.
Diğer yandan De-Cix gezisinde belirtilen bir husus da, geleneksel trafik akışının değiştiği ve stratejik konumu ve burada bulunan denizaltı kabloların yoğunluğundan dolayı söz trafik akışının Güney Avrupa’ya özellikle de İber Yarımadası’na ve Akdeniz kıyısına yöneldiği belirtiliyor. De-cix, 2017 yılında, Güney Avrupa’da bulunan İnternet Değişim Noktaları, 10 GE portları ve bağlı olan kapasitedeki en az iki kat büyüme ile güçlü bir konsolide büyüme kaydettiğini açıkladı. Bu gelişme aynı zamanda Afrika, Asya ve Amerika arasındaki gelen/giden trafik için İstanbul’un anlamını kaybetmeye başladığını gösteriyor.
Yani, Yapay Zeka, IoT, Otonom Araçlar, Robotlar, Endüstri 4.0 bilmemde… Sayın dökün, büyükkkk büyükkkk toplantılar yapın. 2023’de bilmem ne kadar ihracata ulaşacağız deyip durun. Siz daha önünüzdeki fırsatı göremiyorsunuz, değerlendiremiyorsunuz..
İnternet Trafik Değişim Noktası, buradan geçecek operatörlerin para ödeyecekleri, ülkenin trafiğini rahatlatacak ve verilerin geçmesi nedeniyle politik bir güç haline gelecek bir yapıdır... NOKTA…
Yazılarıma neden ara verdiğimi merak eden okuyucularım için not: 7 mart 2018 tarihinde boyun dahil, çok sayıda ve kritik fıtığı içeren bir omurga ameliyatı oldum. Yazılarıma ara vermemin nedeni budur.
[1] James Cowie ; İran ve Irak, Ermenistan Üzerinden Sofya'ya ve Avrupa'ya Bağlanıyor, Türkiye Oyun Dışı Kalıyor
[2] LINX 10 Yaşına Bastı.. Ya Türkiye'de Neler Oldu?
[3] Submarine Cable Map
[4] Trafik Değişim Noktası (IDN) sonunda Türkiye'ye geliyor mu?