ABD büyük bir değişim içinde. 30 yıl önce SSCB'yi yıkmayı başardı ama şimdi Çin korkusu ile kendisini adeta SSCB'leştiriyor olması elbette ilginç.

Bunu söylememizin nedeni, ABD Başkanı Donald Trump'ın, önümüzdeki 12 ay içinde bir ABD varlık fonu (Sovereign health fund - SWF) kurulmasını emreden yürütme emri imzalamış olması. Bu fonun hükümet yatırımlarını yönetmesi öngörülüyor ve şu anda Çin'in ByteDance şirketinin sahibi olduğu popüler sosyal medya platformu TikTok'un ABD operasyonları gibi varlıkların satın alınmasını kolaylaştıracağı öne sürülüyor.

Trump, ABD hükümetinin, özel yatırımcılarla (örneğin, Elon Musk, Larry Ellison) ortaklık kurarak veya ABD Varlık fonunun kendisi aracılığıyla TikTok'ta yüzde 50 hisse alabileceğini söyledi. Bu, TikTok’un veri uygulamalarından ve bir Çinli şirkete ait olmasından ileri gelen ulusal güvenlik endişelerine karşı bir çözüm gibi gösteriliyor. Ancak ByteDance'in TikTok'un algoritmasının kontrolünü bırakması gerekecek. Bu da Çin'in tarihsel olarak karşı çıktığı bir hamle.

Nisan 2024'te Amerikan Kongresi, ulusal güvenlik endişeleri nedeniyle ByteDance'in TikTok'un ABD operasyonlarını elden çıkarmasını gerektiren bir yasayı kabul etmişti ve eski Başkan Joe Biden da imzalamıştı. Yasağın 19 Ocak 2025'te yürürlüğe girmesi planlanıyordu, ancak Başkan Trump göreve geldikten sonra yürürlüğe girmesini 75 gün erteledi ve müzakereler için ek süre sağladı. Halen bu sürenin içindeyiz. Bir yandan Oracle ve Microsoft'un TikTok'u satın alması da konuşuluyor.

ABD Hazine Bakanı Scott Bessent ve Ticaret Bakanı Howard Lutnick, bir yıl içinde faaliyete geçmesi istenen ABD varlık fonu için ayrıntılı bir plan geliştirmekle görevlendirildi. Fonun belirtilen hedefleri arasında mali sürdürülebilirliği teşvik etmek, altyapı projelerini (örneğin, otoyollar, havaalanları) finanse etmek ve ABD'nin küresel ekonomik liderliğini artırmak yer alıyor.

Hazine Bakanı Scott Bessent, "Amerikan vatandaşları için değer yaratmak" iddiasını öne sürerek, federal varlıkların paraya çevrilmesinin altını çizdi, ancak fonun finansmanı ile ilgili ayrıntılar belirsizliğini koruyor

ABD, ekonomik ve jeopolitik stratejisinde değişime mi gidiyor?

ABD Başkanı Donald Trump'ın, potansiyel olarak TikTok'u satın alma amacıyla bir ABD egemen servet fonu oluşturma yönündeki son icra eylemi, ABD'nin ekonomik ve jeopolitik stratejisinde önemli bir değişimi işaret ediyor ve potansiyel olarak hükümetin özel işletmelerden hisse senedi almasına olanak sağlıyor.

ABD varlık fonu (SWF) kurulursa, önemli ekonomik, politik ve finansal etkileri olabilir. Çünkü ABD hükümetinin özel piyasalardaki rolünü kökten değiştirecek, dinamikleri hem serbest piyasa kapitalizmini istikrara kavuşturabilecek hem de bozabilecek şekilde etkileyecektir. O nedenle SSCB’leşmekten bahsettik.

Bu yaklaşım finansal getiriler ve kritik varlıklar üzerinde artan kontrol sunabilirken, aynı zamanda hükümetin özel piyasalardaki rolü ve serbest piyasa dinamikleri üzerindeki etkileri hakkında soruları da gündeme getiriyor. Bu sorulara yakından bakalım;

- Bu hareket, serbest ticaret fikrinin terkedilmesi anlamına geliyor. SWF şirketler (TikTok, Tesla veya Büyük Teknoloji firmaları gibi) hisse satın almaya başlarsa, ABD hükümeti özel işletmelerde büyük bir hissedar haline gelecektir. Bu, hükümetin kurumsal karar alma sürecinde ne kadar etkiye sahip olması gerektiği konusunda, şimdiden endişelere yol açıyor.

- TikTok'un hükümet tarafından sahiplenilmesi, ifade özgürlüğü korumalarıyla (Amerikan anayasasının first amendment maddesi ile) çelişebilir ve içerik denetimini ve algoritmik kararları karmaşıklaştırabilir. Sosyal medyanın ABD hükümetin mülkiyetine geçmesi, kamuoyunda endişe yaratıyor. Bunların arasında sansür ve gözetim korkuları yer alıyor ve bu da kullanıcıları ve reklamverenleri uzaklaştırabilir (yani gelir düşer).

- Önerilen fon, Norveç ve Suudi Arabistan gibi geliri, giderinden fazla olan ülkelerdeki mevcut varlık fonlarına benzer şekilde hisse senetleri, tahviller ve gayrimenkuller dahil olmak üzere çeşitli varlıklara yatırım yaparak bütçe fazlası hükümet gelirlerini yönetmeyi amaçlıyor. Ancak ABD hükümeti 36 trilyon dolar borçlu. Yani bütçesi fazla vermiyor. Dolayısıyla bu —Türkiye Varlık Fonu gibi— üretmekten çok tüketmeye dayalı bir Varlık Fonu modeli gibi gözüküyor.

- Kongre'nin Fona finansman sağlamak için, muhtemelen yeni gelir akışları (vergi gibi) onaylaması gerekeceğinden uygulanabilirliği sorgulanıyor.

- Eleştirenler, kritik altyapının (örneğin Starlink, TikTok) federal kontrolünün gücü merkezileştirme ve hesap verebilirliği azaltma riski taşıdığı konusunda uyarıyor. Bir egemen fon, yapay zekâ, yarı iletken üretimi veya kritik altyapı gibi zor durumda olan endüstrileri kurtarmak veya devralmak için kullanılabilir. Bu, ulusal çıkarları koruyabilir ama aynı zamanda siyasi liderlerin ekonomide kazananları ve kaybedenleri seçtiği, hükümetin aşırı müdahalesi riskleri de yaratır.

- Siyasi manipülasyon tehlikesi: Politikacılar fonu kontrol ederse, ekonomik mantıktan ziyade siyasi çıkarlara dayalı olarak yatırım yapabilirler. Yani Fon, Cumhuriyetçi yanlısı işletmeleri mi tercih eder yoksa yatırımları medya ve teknoloji şirketlerini etkilemek için mi kullanır? Bu, serbest piyasa rekabetini aşındırabilir ve iş dünyasındaki siyasi müdahaleyi artırabilir.

Durum geliştikçe, fonun oluşumunu ve hem yerel hem de uluslararası ekonomik manzaralar üzerindeki potansiyel etkisini izlemek önemli olacak.

Sonuç: Devrimsel bir değişim mi yüksek riskli bir kumar mı?

Uygulanırsa, bu ABD'nin küresel piyasalardaki ve teknoloji yönetimindeki rolünü yeniden tanımlayabilir. Aceleye getirilen zaman çizelgesi (TikTok'un Nisan ayındaki vadesi) ve çözülmemiş sorular ileride zorlu bir yol olduğunu gösteriyor. Bir TikTok kullanıcısının uyardığı gibi, hükümet mülkiyeti platformu "distopik" hale getirme riski taşıyor.

Hükümet, yapay zekâ, finans veya sosyal medya gibi sektörlerde büyük hisselere sahipse, özel yatırımcılar rekabet etmekten çekinebilir. Hükümetin kayırmacılığı veya sübvansiyonları korkusu, girişim sermayesini ve özel sermayeyi uzaklaştırabilir.

ABD borcunu elinde bulunduran ülkeler (Çin ve Japonya gibi), piyasa odaklı bir ABD ekonomisine olan inançlarını kaybederlerse hazine bonolarını satabilirler.

Sonuç, ulusal güvenlik ile serbest piyasa ilkeleri arasındaki dengeyi bu sefer epeyce önemli bir şekilde test edecek. Özetle bu, ABD için radikal bir değişim olacaktır.