AKP hükümeti tarafından bilmem kaçıncı defadır uygulanan bant genişliği kısıtlaması ve internet sansürü, dijital haklar, ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim açısından önemli engeller. Daraltma, toplumun uygun bulmadığı uygulamalara karşı başlatacağı toplumsal hareketin engellenmesi, insanların birbiri ile haberleşmesinin kesilmesi, muhalefeti bastırmak ve bilgi akışını kontrol etmek için sürekli yapılıyor. Genellikle sosyal medya platformları hedef alınsa da, diğer -kimisi sağlık, finans gibi önemli olanlar da dahil olmak üzere- çevrimiçi hizmetleri de etkiliyor.
Bir hükümet internet bant genişliğini kısıtladığında veya sosyal medyaya erişimi kısıtladığında, bu yalnızca ifade özgürlüğünü değil, aynı zamanda özellikle kriz zamanlarında hayati bilgilere erişimi de etkiliyor. AKP'nin bu gibi önemli konulara bile aldırmadığı ortada; 6 Şubat depremi sonrasında internet erişiminin kısıtlandığını hatırlayın.
Ancak kısıtlamalara karşı, çaresiz olduğumuzu sanmayınız. Çin gibi bir ülke bile tam anlamıyla sansürlemeyi beceremiyor. İran aynı şekilde çuvalladı, sansür sadece VPN kullanımını patlattı. Merak etmeyin, engelleme yapan hükümetlere karşı, her an yeni çözüm geliştiren küresel özgürlükçüler var. Şu kapatılırsa bu, öbürü kapatılırsa şu çözümler hazırlanıyor.
Ancak, sansür başlamadan önce hazırlıklı olmak gerekir. Aşağıda okuyacağınız, VPN'leri, Tor'u, Psiphon'u, Briar'ı önceden yüklemiş olun. Erişim kesilmeden önce bu araçları arkadaşlarınız ve ailenizle de paylaşın. Rehberlerin ve haber kaynaklarının çevrimdışı kopyalarını kaydedin.
Şu anda bant daraltmanın büyük oranda sonlandığı anlaşılıyor ama yine de hazırlıklı olmak için elimizde neler var öğrenelim. Çünkü AKP iktidarda kaldığı sürece buna başvuruyor. En son 2023’te "kısıtlamaları nasıl aşarız" diye yazmışım. Bireylerin, kuruluşların ve uluslararası toplumun bu önlemlere karşı koymak için uygulayabileceği birkaç strateji bulunuyor. Bunlar;
- Daraltmayı ya da sansürü engelleyen araçlar
- Teknik çözümler
- Farkındalık ve mücadele
- Taban seferberliği - bağımsız medya ve aktivistlere destek
- Yasal ve politik önlemler
olarak sınıflandırılabilir. Şimdi detaylarına bakalım;
Daraltmayı ya da sansürü engelleyen araçların kullanımı
1. Sanal özel ağlar (VPN'ler)
VPN'ler, kullanıcıların bant genişliği kısıtlamasını aşmalarına ve internet trafiğini diğer ülkelerdeki sunucular üzerinden yönlendirerek engellenen web sitelerine erişmelerine yardımcı olabilir. Ancak VPN 2 uçlu bir araçtır. Bir tarafı güvenlik sağlarken, diğer tarafı istihbarat kurumlarına ya da bizzat siber suçlulara sizin bilgilerinizi aktarıyor olabilir. Bu nedenle gizlilik ve güvenliğe öncelik veren VPN hizmetlerini kullanmak önemlidir.
VPN'ler internet trafiğinizi şifreler, diğer ülkelerdeki sunucular üzerinden yönlendirerek kısıtlama ve sansürü aşmaya yardımcı olur. VPN ile ilgili daha detaylı bilgi almak isterseniz, 2016'da yazdığım şu yazıya bakabilirsiniz.
Genellikle kısıtlayıcı ülkelerde çalışan güvenilir VPN'ler: ProtonVPN, Mullvad, NordVPN, Surfshark, Windscribe (ücretsiz katman mevcuttur) olarak veriliyor.
Buna karşılık AKP 2016'dan beri VPN'i de engellemeye uğraşıyor. Bu nedenle VPN'lerin bazıları çalışmayabilir. Ama o tarihte de, sonraki yıllarda da tam olarak VPN engellemesinin mümkün olamayacağını (en azından her an yeni VPNler çıkıyor ya da farklı protokoller var) yazmıştım.
Size tavsiyem, düzgün ve ücretli VPN kullanın. Kullanmakta olduğunuz VPN'in de her an kısıtlanabileceğini aklınızda tutarak, birden fazla VPN seçeneğini hazır edin. Bu arada İran'daki sansüre karşı Google'un ileri sürdüğü Outline VPN de var.
2. Tor ağı
Tor tarayıcısı, bağımsız internet geliştiricilerin sansüre ve kişisel gizliliğe karşı geliştirdikleri bir araçtır. Kullanıcıların internete anonim olarak erişmelerini ve trafiği merkezi olmayan bir sunucu ağı üzerinden yönlendirerek sansürü aşmalarını sağlar. VPN ile farkını daha önce yayınlamıştık.
Tor, trafiği anonimleştirmeye ve sansürü aşmaya yardımcı olur. Tor'a doğrudan erişim engellenirse, Tor köprülerini veya Snowflake taşıyıcılarını kullanabilirsiniz. Tor'u buradan indirebilirsiniz: Tor Project
3. Psiphon veya Lantern gibi "sansür karşıtı araçlar" kullanın
Bunlar, yoğun sansürlü ortamlarda çalışmak üzere tasarlanmış hafif, mobil uyumlu araçlardır. Psiphon.ca ve Get Lantern adreslerine bakabilirsiniz.
4. Proxy sunucuları (ya da kendi VPN'ninizi kurmak)
Proxy'ler, VPN'ler veya Tor ile aynı düzeyde güvenlik sunmasalar da, engellenen içeriğe erişmek için de kullanılabilir. Bunu kısıtlamaları aşma yazımda anlatmıştım.
Teknik çözümler
1. Merkezi olmayan platformlar
Son 5-6 yılın ifadesi "merkezi olmayan sosyal medya" kavramı. Sansüre ve kısıtlanmaya karşı geliştirildi. Mastodon, Bluesky gibi. Artık X.com gibi hükümetin taleplerini yerine getiren sosyal medyaları değil, merkezi olmayan diğer sosyal medya platformları ve iletişim araçları kullanın.
İnternete ihtiyaç duymadan Bluetooth veya Wi-Fi üzerinden çalışan Briar mesajlaşma yazılımı, Sansüre Dayanıklı DNS (DNSCrypt gibi) ve IPFS tabanlı içerik dağıtımı gibi araçlar aşırı durumlarda yardımcı olabilir.
2. Alternatif DNS sağlayıcılarına geçin
Bazen sansür DNS aracılığıyla uygulanır. Şunlar gibi genel DNS sunucularını kullanın:
1.1.1.1 (Cloudflare) 8.8.8.8 ve 8.8.4.4 (Google DNS) 9.9.9.9 (Quad9)
Bunları telefonunuzda veya bilgisayarınızda manuel olarak ayarlayabilirsiniz. (Gerçi BTK bunları da blokladı)
3. Mesh ağları
Mesh ağları, kapatılması veya kısıtlanması daha zor olan yerel, merkezi olmayan internet altyapısı oluşturabilir. Yukarıda bahsettiğimiz Lantern gibi ağlar. Ama bunları aynen amatör telsizcilik gibi oluşturmak lazım.
Farkındalık ve mücadele
1. Kamuoyunun farkındalığını hep birlikte artıralım
Kamuoyunu internet sansürü ve bant genişliği kısıtlaması konusunda eğitin ve kısıtlamaları aşmak için araçlar ve yöntemler hakkında bilgilendirmeliyiz. Bu yolla internet sansürüne karşı toplu bir karşı duruş başlatılabilir. İnternet sansürü yapanlar, bunu bırakmak zorunda kalabilir.
2. Sivil toplumla iş birliği yapın
Sansür ve kısıtlama örneklerini belgelemek ve kamuoyuna duyurmak için yerel ve uluslararası derneklerle çalışılmalıdır. Derneklerin hukuk gücünden yararlanarak, tepki gösterilmelidir.
3. Bağımsız medyayla etkileşim kurun:
İnternet kısıtlamalarının ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim üzerindeki etkisini vurgulamak için bağımsız medya kuruluşlarını kullanın. turk-internet.com gibi bağımsız kuruluşların önemini fark edin ve destekleyin.
4. Uluslararası farkındalığı artırın
Basın kuruluşlarıyla, dijital haklar gruplarıyla (örneğin Access Now, Electronic Frontier Foundation, Reporters Without Borders) iletişime geçin ve NetBlocks.org veya OONI (Ağ Girişiminin Açık Gözlemevi) gibi hizmetler aracılığıyla ağ kesintilerini belgelendirin.
5. Bilgileri çevrimdışı veya Bluetooth/USB ile paylaşın
Çevrimiçi paylaşım kısıtlandığında, Araçları ve bilgileri yaymak için çevrimdışı dosya paylaşım uygulamalarını (SHAREit, Briar veya Bluetooth FTP gibi) kullanın. USB belleklere veya microSD kartlara VPN yükleyicileri veya sansür atlama kılavuzları dağıtın.
Yasal ve politika önlemleri
1. Mahkemede kısıtlamalara itiraz edin
İnternet kısıtlamalarına karşı, ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim konusundaki anayasal hakları ihlal ettiği iddiasıyla yasal itirazlar yapılabilir. Bunu özellikle dernekler daha iyi yapabilirler.
2. Bu saçmalığın değişmesi için politik kampanya yapın
Net tarafsızlığını koruyan ve internet hizmetlerinin keyfi olarak kısıtlanmasını veya engellenmesini önleyen yasa ve yönetmelikleri savunun. Kampanyalarla ve verileri kullanarak, bu engellemelerin neye mal olduğunu duyurun.
Taban seferberliği - bağımsız medya ve aktivistlere destek
1. Protestolar ve kampanyalar:
İnternet kısıtlamalarının sona ermesini talep etmek için barışçıl protestolar ve çevrimiçi kampanyalar düzenleyin.
2. Dilekçeler:
Halkın desteğini toplamak ve hükümete politikalarını tersine çevirmesi için baskı yapmak üzere dilekçeler başlatın.
3. Bağımsız medyayı finanse edin:
Sansür ve etkisi hakkında haber yapabilen bağımsız medya kuruluşlarına finansal ve teknik destek sağlayın.
4. Aktivistleri ve gazetecileri koruyun:
Sansürü ifşa etme çalışmaları nedeniyle hedef alınan aktivistlere ve gazetecilere yasal, finansal ve teknik destek sunun.
Uzun vadeli stratejiler
1. Dijital okuryazarlık programları
Kamuoyunu dijital haklar, çevrimiçi güvenlik ve açık internetin önemi konusunda eğitin.
2. Dayanıklı altyapı oluşturun
Merkezi kontrol ve kısıtlamaya daha az duyarlı, bağımsız internet altyapılarını destekleyin ve hatta oluşmalarını sağlayın.
Bant genişliği kısıtlaması ve internet sansürü önemli zorluklar oluştururken, teknik araçlar, yasal işlem, savunuculuk ve uluslararası baskının bir kombinasyonu bunların etkisini azaltmaya yardımcı olabilir. Bireylerin, sivil toplumun ve uluslararası toplumun dijital hakları korumak ve internetin herkes için özgür ve açık bir alan olmasını sağlamak için birlikte çalışması hayati önem taşımaktadır. Türkiye'de ve benzer sorunlarla karşı karşıya olan diğer ülkelerde, sansüre direnmek ve ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim ilkelerini desteklemek için sürekli çabalara ihtiyaç vardır.
Son olarak hatırlatalım; ülkemizin internet hızları mobilde de, sabitte de, dünya ortalamasının bile çok altında. Bunun da normal zamanlarda bir sansür türü olduğunu unutmayın. Altyapının geliştirilmesi için baskı kampanyaları yapılması gereklidir.