Covid-19 salgını başladığından bu yana “Çip krizi” konuşuyorduk. Ama ağustos başından bu yana çip üreticilerinin tahminleri yakalayamayan çeyrek sonuçları ve uzantısında düşen hisse fiyatları konuşulmaya başlandı. Hayli ilginç bir durum. İlgilenenler için gözden geçirelim.
Tedarik sıkıntısı, yatırım planları
Çip krizinin nedeni, salgında hastalananlar ve salgını önlemek için eve kapanmaların üretimi azaltması, arkasından gemi taşımacılığı sorunlarıydı. Sonuçta çeşitli sektörlerdeki üretimler çip yokluğu nedeniyle askıya alındı. Beyaz eşyadan, otomotive bir sürü sektör etkilendi. Büyük milyar dolarlık zararlar telaffuz edildi. Krizin en az 2023'e kadar süreceği konuşuldu. Üstüne gelen kuraklık ve Ukrayna krizi ise bu süreyi 2024'e uzattı.
Durumdan ders ve vazife çıkaran ülkeler, yonga konusunda “batıda tasarım, doğuda üretim” stratejisinin riskli olduğunu düşünmeye başladılar ve büyük yatırımlar planlanmaya başlandı. Örneğin, dosdoğru sanayisi olmayan, turizm ile geçinen İspanya bile 11 milyar dolarlık yatırım açıkladı. Güney Kore 2030 yılına kadar, yonga yatırımı için 450 milyar dolar devlet teşviki, Avrupa Covid fonundan aktarılacak 49 milyar dolar gibi muhteşem rakamlar duyurdular.
Bu ülkesel planlardan sonra firmaların yatırım planlarını duyduk. ABD'nin işlemci üretimini ülkesine çekmeye yönelik saldırgan çabaları ve destekleri sonucu Samsung Teksas'taki tesislerinde 200 milyar dolara yükselecek düzeyde yatırımdan bahsetmeye başladı. TSMC 120 milyar dolara varan bir yatırım miktarı telaffuz etti. Intel de 100 milyar dolara varacak yatırımlarını açıkladı.
Bu arada çeşitli yolsuzluklar nedeniyle hapse giren Samsung veliahtının vaktinden önce hapisten çıkarılmasını da Teksas yatırımı nedeniyle ABD'nin ayarladığı konuşuldu.
Bütün bunların dışında yarı iletken üretiminde bir başka sorun ise mühendis sıkıntısı olarak ortaya çıktı. Ayrıca Çin'in Tayvanlı elemanları daha yüksek maaşla işe almaya çalıştığı konuşulduğu için Tayvan, Çin'de iş aramayı yasakladı.
Çin - ABD çekişmesi
Çin ile ABD arasındaki son çekişmenin temel alanlarından birisi de Tayvan adasının çip konusundaki liderliğiydi. Tayvan adası komünist olmayan Çin olarak ayrı bir devlet. Çin ise tek bir Çin olduğunu ve Tayvan’ın kendi alanlarına dahil olduğunu söylüyor. Çip konusunda Tayvan’ın üretim kapasitesi Çin’i heyecanlandırıyor.
Daha önce "batı tasarımı, doğu üretimi" süreci içinde diğer tüm ülkeler ya da firmalar gibi, Çin de çip tedarikinde sıkıntı yaşamıyordu. ABD ile çekişme sonucunda durum tersine dönünce, Çin tabii ki çip konusundaki eksikliğini kapatmaya uğraşıyor. Bir yandan casusluk tartışmaları sürerken, Çin yeni teknolojiler konusunda çalışıyor.
"Orduların savaşma yeteneğinde, çelik kadar silikonun da payı olduğunu" söyleyen ABD, son yıllarda Süper bilgisayarlar konusunda Çin'in ilerlemesinin önüne geçmek istedi. Önce Intel'in çip satması engellendi. Çin kendi ürettiği çip ile Super bilgisayar listesinde öne geçti. Sonra 2020'de Donald Trump ABD'den tüm çiplerin satışını engelleme kararı aldı. 2021'de bir adım ileri götürüldü ve sadece çip değil, Amerikan teknolojisi ile üretim yapanların satış yapmasını da yasakladı.
ABD eskiden ucuz işçilik nedeniyle Uzakdoğu'ya yöneltilen üretimi, Covid salgını ve Çin gerginliği sonrasında ülkesine geri çekmeye çalışıyor. Samsung'un Teksas'a 200 milyarlık yatırımına yerel vergi indirimi istemesi gibi yerel düzenlemeler dışında, Joe Biden ağustos başında 52 milyar dolarlık teşvik ve vergi indirimleri içeren bir "Çip ve Bilim Yasası"nı imzaladı. Çin hemen ardından yasadan rahatsızlığını açıkladı.
Mühendis sıkıntısı - talepte düşüş - hisse senetleri gerilemesi
Ama en son gelişme ağustos başında ortaya çıktı. Arka arkaya çeyrek sonuçlarını açıklayan çip üreticisi firmaların tahminleri tutturamadığı görüldü.
1 buçuk yıldır çip krizini konuşurken, birden işler tersine döndü ve talebin azaldığı konuşulmaya başlandı. Paralelinde çip üretim şirketlerinin hisse fiyatlarında düşmeler oldu. TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing Co.), Samsung Electronics, SK Hynix ve Tokyo Electron hisse fiyatlarında bu kapsamda gerilemeler görüldü. Bu ay Nasdaq 100'de en kötü performans gösteren 10 hisseden en az yedisi chip hissesi. Yarı iletken endeksi bu yıl yüzde 27 düşerken, Nasdaq 100, yüzde 20 ve S&P 500 için yüzde 14 düştü.
Üstelik hâlâ çip sıkıntısından bahsediliyor. Özellikle düşük kaliteli çip arzının yetersiz olduğu şikâyetleri var. Bilgisayar, cep telefonu ya da otomotiv endüstrilerinde yarı iletken tedariki için ortalama bekleme süresinin bugünlerde 27 hafta olduğu kaydediliyor. Bu salgından önce 15 hafta civarındaydı. Ama talebin düşmeye başladığına dair açıklamalar, borsa yatırımcılarını kaçırıyor. Büyük yatırımların planlandığı bugünlerde, durumun belirsizliği hisse fiyatlarına yansıyor.
Covid salgını ile başlayan süreçte insanlar, evden çalışma ve uzaktan eğitim kapsamında akıllı telefon ve bilgisayarlara yöneldiler. Şirketler de teknolojiye, özellikle de uzaktan çalışanlara olanak sağlamak için veri merkezlerine para akıttı. Ama salgının hızını kesmesi, ofislere ve okullara dönüşler, talepte başdöndüren hızı kesiyor. Otomotiv ve PC firmaları açıklamalarında ihtiyacın tahmin edilemez olduğunu belirtiyor.