Gezi’ye kimler katıldı? Haziran ayından bu yana bu soru çok kere soruldu ve insanlar bu soruyu özellikle iki mesele üzerinden tartıştılar: 1. Gezi bir orta sınıf ayaklanması mıydı, işçiler ve yoksullar ne kadar katıldı ve destekledi? 2. Gezi’ye Kürtler ne kadar katıldı? Bu yazıda bazı somut veriler üzerinden bu meseleleri tartışmaya çalışacağım.
Geçtiğimiz hafta bu konu tekrar yoğun biçimde gündeme geldi. İlk olarak, ünlü sosyolog Luic Wacquant Boğaziçi Üniversitesi’nde yaptığı konuşmada Gezi’yi ‘kültürel sermaye sahibi orta sınıfın isyanı’ olarak nitelendirince akademik ve sol çevrelerde Gezi’nin sınıfsal kompozisyonu hakkında bir tartışma başladı. Yine 10 gün kadar önce Cihan Çabuk ve Erkan Doğan, Başlangıç dergisine Kürtler ve Gezi’ye katılımları hakkında oldukça zihin açıcı bir yazı yazdılar (http://baslangicdergi.org/gezi-kurtler-ve-akp-c-iktidari-cihan-cabuk-erkan-dogan/). Bu tartışma da önemliydi, zira, Haziran’dan bu yana, hem bir çok yazı ve sohbette, hem de bir sürü siyasi tartışmada Kürtlerin Gezi’ye katılmadığı hakkında yaygın bir görüş ortaya çıkmıştı. Ancak, bu görüşü veya aksi görüşleri destekleyecek ampirik araştırma verileri ortaya konmamıştı. Benzer şekilde, Wacquant’ın söylediklerinde de katıldığım, katılmadığım, veya daha az katıldığım bir çok şey var. Ancak, bu yazıda amacım daha ziyade, sınıf ve etnisite ile ilgili bu tartışmalara ampirik bir zemin oluşmasına yardımcı olmak için bir takım verileri paylaşmak.
Araştırma Sonuçları
2013 Aralık ayında SAMER Araştırma Merkezi, İstanbul ve İzmir’de, koordinatörlüğünü benim yaptığım bir anket araştırması gerçekleştirdi. Anket, her iki ili de temsil eden rastgele seçilmiş 3944 kişiden oluşan bir örneklem üzerine inşa edildi. Bu anket araştırması, sınıf, toplumsal cinsiyet, etnisite, din, ideoloji, siyasi tercihler ve Gezi olayları hakkında detaylı sorular içeriyordu. Anketten çıkan ve Gezi ile ilgili olan sonuçları aktarmak ve en sonunda da bu sonuçları kısaca yorumlamak istiyorum:
1. Anket sonuçları, İstanbul halkının %16.27’sinin Gezi eylemlerine katıldığını gösterdi. Anket 18 yaş üzeri insanlarla yapıldığı için, bu oran bize, Gezi eylemlerine 18 yaş üzeri yaklaşık 1.5 milyon insanın katıldığını gösteriyor. 18 yaş altındaki protestocular, özellikle de lise öğrencileri ile, bu rakamın çok daha fazla artması da kuvvetle ihtimaldir.
2. İstanbul’da Gezi’ye katılanların %9.48’inin aylık toplam hane geliri 1000 TL’nin altında, %28.68’inin 1500 TL’nin altında, %57.61’inin 2500 TL’nin altındadır. Gezi protestocularının yalnızca %16.46’sının aylık hane geliri 5000 TL’nin üzerindedir.
3. Gezi protestocularının yüzde 35.5’i sanayi, inşaat, tekstil, kağıt toplayıcılığı, lokantacılık ve ulaşım ve başka düzensiz faaliyetlerde çalışmaktadır ve bu kesimdekilerin yüzde 60’ının aylık maaşı 1600 TL’nin altındadır. Protestocuların %31.2’si reklamcılık, finans, akademi, sigorta, eğitim, kamu sektörü, kültür, edebiyat, sağlık, STK, emlak gibi alanlarda çalışmaktadır. Bu ikinci gruptakilerin ortalama maaşları 2421 TL’dir ve %50’sinin aylık maaşı ise 2000 TL’nin altındadır.
4. Gezi eylemlerine katılanların yüzde 8.97’si sendikalıdır ve toplam örneklemdeki yüzde 5.52’lik sendikalılık oranından yüksektir.
3. Kürtlerin İstanbul ve İzmir’de nüfusa oranı %15.04, Gezi eylemcileri içindeki oranı %13.68’dir. Aylık geliri 1500 TL’nin altında olanların %20.25’i Kürt’tür. Gezi’ye katılan Kürtlerin %50’sinin aylık hane geliri 1500TL’nin altındadır.
4. İstanbul ve İzmir toplam nüfusunun 16.86’sı, Kürtlerin ise %15.3’u Gezi eylemlerine katılmıştır. Bu, çocuklar ve 18 yaş altındakiler dışında Gezi eylemlerine katılan Kürtlerin sayısının 200 binin üzerinde olduğunu göstermiştir
5. Yerel seçimlerde oyunu Sırrı Süreyya Önder’e vereceğini söyleyen Kürtlerin %27’si Gezi eylemlerine katılırken, Kadir Topbaş’a oy vereceğini söyleyenlerin %0.49’u Gezi’ye katılmışlardır.
6. Gezi’ye katılan Kürtler genel olarak sol görüşlü, nispeten daha az dindar, ve genç bir kitledir. Gezi’yi destekleyen Kürtler ise, kendini solda ve aynı zamanda dindar olarak gören yoksul insanlardır.
7 Gezi’yi destekleyenlerle karşı duranların oranları hemen hemen eşittir. Halkın %41.4’ü destekliyorum, %43.4’ü karşıyım, %15.2’si ise ne karşıyım ne destekliyorum, demektedir. Gezi’yi destekleyenlerin ortalama hane gelirleri, Gezi’yi karşı olanların ortalama hane gelirinden 202 TL daha yüksektir.
Bu rakamlar dört temel sonuç ortaya koymaktadır:
1. ‘Gezi’yi destekleyenler elit, Gezi’ye karşı olanlar halktır’ şeklindeki AKP argümanı doğru değildir. İki grup arasında ciddi bir gelir farkı yoktur.
2. Gezi bir elit orta sınıf ayaklanmasıdır argümanı doğru değildir. Gezi’ye bütün gelir ve çalışma gruplarından insan, genel nüfustaki varlıkları oranında katılmışlardır.
3. Kürtler Gezi’ye katılmadı argümanı doğru değildir. Gezi’ye Türkler ne kadar katılmışlar ise Kürtler de o kadar katılmışlardır.
4. Kürtleri homojen bir grup olarak değerlendirmek doğru değildir. Türkiye ne kadar polarize olmuş ise Kürtler de o kadar olmuşlardır. BDP/HDP’li Kürtler Gezi’yi desteklerken, AKP’li Kürtler desteklememektedir.
Umarım bu somut bulgular ve saptamalar, yürüyen tartışmalara olumlu katkıda bulunacaktır.