Yazının başlığındaki PEP, İngilizce bir ifadenin kısaltması: "Politically Exposed Persons, yani siyasi nüfuz sahibi kişiler. "Nerede kullanılıyor?" sorusunun cevabı da şöyle: Kısa adı FATF olan Mali Eylem Görev Grubu'nda.

İlk kez duyanlar için not: OECD yani Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü bünyesinde kurulan FATF, kara para ile mücadele için çalışıyor.

Hatırlayan çıkacaktır, bir ara bayağı hararetle Türkiye'nin "gri liste" olduğunu konuşmuştuk. Hangi devletin gri listeye konulup çıkarılacağına, orada hangi devletin ne kadar kalacağına, işte bu uluslararası örgüt, yani FATF karar veriyor. Kendisine üye devletlerin kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanı konularında verdiği mücadelenin önce defterini tutup sonra karnesini bütün dünyaya açıklıyor.

Verdiği notlar konusunda önceden belirlenmiş ölçütler ve ödevlere bakarak veriyor bu karneyi. Kimse bunun için sizi zorlamıyor elbette ama FATF'e üye olmuşsanız, sizden kara parayla mücadele görevlerini eksiksiz yerine getirmeniz bekleniyor. Bu mücadeleyi yapmadığınızda da Uganda, Mozambik, Birleşik Arap Emirlikleri gibi devletlerle aynı lige alınıyorsunuz. Gri liste, itibar kaybı, yabancı sermaye akışında yavaşlama, sizin yatırımcılarınızın büyük Batı bankalarında sorun yaşama ihtimali demek. (Bu yazıya da bir okurumun mesajı vesile oldu. Kendisinin yakını, bir Amerikan yatırım bankasında hesap açmak istiyor ancak "yurttaşı olduğunuz ülke nedeniyle bu hesabı açamıyoruz" yanıtı veriliyor.)

Türkiye'nin son karnesi

Türkiye'nin 2021 yılı ekim ayından bu yana "gri liste"de olduğu ve bir buçuk yıldır oradan çıkamadığı meraklılarınca biliniyor ama neden çıkamadığı konusunda az fikrimiz var.

FATF'in şubat ayı sonunda yayımladığı ve "gri liste"deki tüm ülkeleri tek tek yeniden notladığı açıklama ve buradaki bazı ayrıntıların odağımıza giremediğini fark ettim. Deprem felaketini izleyen haftalara rastlayan açıklama ve bu açıklamanın atıf yaptığı rapor, Türkiye'nin neden gri listeden çıkamadığı konusunda yeterince fikir veriyor.

Yazının girişinde anlattığım PEP'lere dair not 2022 tarihli raporda yer alıyor. Siyasi nüfuz sahibi kişiler ile "gri liste" arasındaki bağlantıyı anlatan bu kısaltma, üye devletin uyması gerektiği halde yerine getirmediği birçok kritik önlemi ifade ediyor.

Notların nasıl verildiğine değinelim. FATF, üye devletin kara para, yolsuzlukla mücadele konularındaki kurumsal yeterliliğini, çabalarını, hangi alanda ne yaptığını dört ana başlıkta notluyor: Uyumlu, Geniş Ölçüde Uyumlu, Kısmen Uyumlu, Uyumsuz.

Mesela Türkiye'nin; karşılıklı adli yardım, şüpheli işlem bildirimleri, mali istihbarat birimleri, konularındaki notu en iyi düzeyde; yani "uyumlu". Buna karşılık en kırık not olan "hiç uyumlu olmayan" kategorisinde iki başlık yer alıyor:

Siyasi nüfuz tespiti için kırmızı bayrak

- Yeni teknolojiler

- Siyasi Nüfuz Sahibi kişiler (PEP)

Kara parayla mücadele alanındaki bütün dokümanlarda, siyasi nüfuz sahibi kişilerin konumları gereği yasadışı fonları aklamak, yolsuzluk ve rüşvet gibi diğer öncül suçlar amacıyla kötüye kullanmak gibi pozisyonları potansiyel olarak taşıdığı ifade ediliyor. Bu varsayımın temelinde "kamu gücünün emanet edilmiş olması" yer alıyor.

Bu nedenle de FATF, siyasi nüfuz sahibi kişiler ile onların aile üyeleri ve yakın arkadaşları için uygulanacak önlemlerle ilgili bir kılavuz geliştirdi. Devletlerin gri listeye alınıp alınmamasını belirleyen ödevlerden biri olan bu kılavuzda, özellikle finansal ve mali kurumların müşteriyle karşı karşıya geldiklerinde tespit etmelerini kolaylaştırıcı düzenlemeler yer alıyor.

FATF,'in 12 ve 22 numaralı tavsiyelerine ilişkin bu kılavuzda "kırmızı bayrak" önlemi var söz gelimi. Diyelim bir banka müşterisi, siyasal nüfuza sahipse ve bu nüfuzunu bankacılık işlemleri konusunda kötüye kullanıyorsa, ilgili mali kuruluş kırmızı bayrak kullanabiliyor. FATF kırmızı bayrak kullanımını gerektirecek davranışlara örnek olarak, siyasi nüfuz sahibi kişilerin kamuya açıkladığı maaşlarıyla, gerçek gelirlerinin farklı olmasını gösteriyor.

İki ay sonra belli olacak

İşte Türkiye'nin FATF 2022 raporuna göre "siyasi nüfuz sahibi kişiler" hakkında alınması gerekli önlemler konusunda "uyumsuz" notunu almasının yukarıda aktardığım örnekte olduğu gibi durumlarla bağlantısı var. Yani diyelim ki bir mali kuruluşun, FATF nezdinde kırmızı bayrak kullanmasını gerektiren bir durum varsa, FATF bu tür önlemlerin alınmadığını söylemiş oluyor aslında.

2022 yılındaki bu raporun ardından şubat sonunda yapılan açıklamada Türkiye açısından yakından izlemenin sürdüğü belirtiliyordu. Daha önemlisi bir sonraki raporun tarihinin Haziran 2023 olması.

Türkiye, FAFT raporunun ardından Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) aracığılıyla bir tebliğ yayımladı. Ancak 17 Kasım 2022 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan bu tebliğin, Türkiye'yi "gri liste"den çıkarmaya yetip yetmeyeceğini haziran ayında göreceğiz.

Türkiye'nin gri listede kalıp kalmayacağı iki ay sonra belli olacak yani. Bunun kadar önemli olan asıl konu ise -seçimlerin sonucuna göre yeni bir dönemin açılması halinde- "Türkiye'nin PEP'lerinin", yani ülkemizin gri listede kalmasına yol açan siyasi nüfuz sahibi kişilerin kimler olduğunu öğrenip öğrenemeyeceğimiz.