Ay takvimine göre Yeni Yıl ya da Çin’deki ismiyle Bahar Bayramı (春节), geçen çarşamba günü başladı. Resmi olarak 7 gün tatil olan bu dönem, Çinliler için en önemli kutlamadır.
Bizde olduğu gibi, Çin’de de aile kavramı çok önemlidir. Kısa dönemli çalışmak ya da yüksek öğrenim için başka şehirlere gitmiş olanlar veya başka şehirlere yerleşip oralarda hayat kurmuş olanlar, Bahar Bayramı geldiğinde kendi memleketlerine, aile büyüklerinin olduğu yerlere giderler. Öyle ki Pekin, Şangay, Guangzhou gibi mega kentler, bu bayram döneminde hayalet şehirlere dönüşür.
Hazırlıklar yılbaşı gelmeden bir hafta, on gün önce başlar. Evlerin ve binaların girişleri, yeni yılla ilgili dileklerin ve dizelerin bulunduğu kırmızı sembollerle dekore edilir.
|
Yıl (年 - Nián) adlı koca kafalı, dehşetengiz canavar dağların ve denizlerin altında saklanırmış. Öküze benzer vücudu ve aslana benzer kafası ile Ay takvimi yılbaşısı döneminde aniden ortaya çıkıp, sivrisineklerden insanlara kadar önüne çıkan her şeyi yermiş. En çok da çocukları yemeyi severmiş. Ortalığı kasıp kavurduktan sonra da ormanlara geri dönermiş. Gel zaman git zaman, ahali tesadüfen de olsa bu canavarın zaaflarını keşfetmiş. Kırmızıdan ve gürültüden korkmaktaymış. Bundan dolayı, Yıl’ın geleceği gün her tarafta havai fişekler atılmaya, ortalık kırmızı kumaş ve kâğıtlardan yapılmış gece fenerleriyle donatılmaya, kısacası etrafta kırmızı ve gürültü hâkim olmaya başlamış. M.Ö. 14. yüzyıldaki Shang Hanedanlığı dönemine kadar uzanan bir tarihi olduğu tahmin edilen, ancak Han İmparatoru Wu (M.Ö. 140-87) döneminden itibaren gelenek hâline gelen Ay takvimi yılının ilk gün ritüelleriyle ilgili en yaygın hikâyelerden biri budur. |
Bunlardan en yaygın olanı, iyi şans anlamındaki Fú (福)’dur. Lakin Fú, baş aşağı şekilde yazılır. Bunun sebebi de “baş aşağı” anlamındaki Dào (倒) ile “geldi, burada” anlamındaki Dào (到)’nun sesdeş (homophone) [1] olmasıdır. Dolayısıyla “iyi şans geldi” gibi bir anlam çıkmaktadır.
Yılbaşı öncesinde bir araya gelen aile bireyleri için en önemli kutlama, yılbaşı gecesi yenen büyük akşam yemeğidir. Kavuşma yemeği (團年飯 - Tuán niánfàn) ya da Yılbaşı yemeği (年夜飯 - Nián yèfàn) olarak adlandırılan bu özel an için her aile, kendi imkânlarınca en mükellef sofrayı hazırlar.
Bu sofraların olmazsa olmazı balıktır. Çince balık anlamına gelen 鱼 (Yú) ile bolluk anlamına gelen 余 (Yú) sesdeştir, yani aynı şekilde telaffuz edilir. Yeni yılın bolluk getirmesi için sofrada mutlaka balık buğlama bulunur.
Özellikle çocukların dört gözle bekledikleri andır bu akşam. Büyükler küçüklere içinde bayram harçlığı bulunan kırmızı zarf (红包 – Hóngbāo) verirler.
Gecenin bir diğer eğlencesi ise Çin Merkezi Televizyonu (CCTV)’nda yayınlanan yılbaşı özel programıdır. Bahar Bayramı Galası (春晚 – Chūnwǎn) adı verilen programda gösterişli şovlar, skeçler ve tabii ki popüler sanatçılar yer alır.
Bütün dünyada bir milyarın üzerinde kişinin izlediği bu yılki yılbaşı programının yıldızları ise folklor oynayan insansı robotlar oldu.
16 adet H1 insansı robot, 15 kız dansçının ardından sahneye çıkıp birlikte geleneksel Çin folklor dansı olan Yangge (秧歌) oynadılar. Yaklaşık bin yıllık mazisi olan Yangge, bir nevi hasat dansıdır. Ama daha ilginç bir özelliği, 1940'larda Çin Komünist Partisi tarafından köylerde rejime olan desteği artırmak amacıyla “kızıllaştırılmış” olmasıdır. Dans, üç hızlı adım ileri, bir adım geri, duraklama ve tekrarlama şeklinde basitleştirilip sosyalist unsurlar eklenmişti; örneğin, dans grubunun başı şemsiye yerine orak tutuyordu.
H1’lerin Yangge dansı, kızıl versiyona yakın olmakla birlikte halay başının elinde orak yoktu. Neyse ki yoktu, ama bu durum Çin’de sosyal medyada bu robotların istikbaldeki kullanım amaçlarına dair geyiklerin çevrilmesini engelleyemedi. 2021 yılında tanıtılan sevimli robot köpeğin 2024’te Ukrayna’da Kursk bölgesindeki savaşta görülen resimlerine atıf yapılarak, H1’lerin de yakında ölümle dans yapacakları ima edildi.
* * *
Hem yılbaşı gecesinin hem de tüm Bahar Bayramı’nın en önemli eğlencelerinden biri de bizim okeyi andıran Májiàng (麻将)’dır. Küçüğünden büyüğüne hemen herkes Májiàng masasına oturur. Hatta birkaç masa kurulduğu bile olur. Oyun genellikle küçük rakamlarda ama mutlaka parasına oynanır.
Yılbaşı gecesinin en gösterişli olaylarından biri de havai fişeklerdir. Sadece çocuklar değil, büyüklerin de katılımıyla hep birlikte havai fişek atılır. Son yıllarda büyük şehirlerde yasaklanmış olmasına rağmen, özellikle kırsal kesimde epey yaygındır. Yılbaşı gecesi neredeyse sabaha kadar havai fişekler atılır, hatta ertesi gün de devam eder. Bunlar genellikle oldukça gürültü çıkaran cinsten havai fişeklerdir.
Dünyada en fazla havai fişeğin atıldığı gündür Çin’deki yılbaşı gecesi.
* * *
Yılan yılı başladı
“Taocu mitolojide tüm âlemlerin efendisi olarak kabul edilen Yeşim İmparatoru (玉皇), doğum günü olan 9 Ocak’tan önce yeryüzündeki tüm hayvanlara çağrı yapar ve içlerinden on iki tanesini göksel kapının bekçileri olarak seçeceğini söyler. Seçilenler, tanrıların habersizce dünyaya inmelerini engellemek için sırasıyla bekçilik görevi yapacaklardır. Bunun için 9 Ocak sabahı nehrin kenarında yarış başlayacak ve nehri geçip Yeşim İmparatoru’na ulaşana kadar sürecek bu yarışın sonucuna göre burçlar kuşağında yerlerini alacaklardır.
Uykucu kedi, fareye sabah yola çıkarken kendisini uyandırmasını söylediği hâlde fare, yarış heyecanıyla (!) onu uyandırmayı unutur. Bu yüzden kedilerle fareler o zamandan beri ezeli düşman olurlar. Kedi yarışa katılamadığı için burçlar kuşağında yer alamaz.
Yarış başladığında, nehri geçerken fare akıntıya karşı gelemeyeceğini anlayıp en önde giden öküzün kulağının üzerine zıplar. İyi kalpli öküz hiç ses çıkarmaz. Karşı kıyıya ilk o varır. Tam yarışı kazanacağını düşünürken fare, bulunduğu yerden atlayıp hızla koşarak yarışı birinci tamamlar. Onu sırasıyla öküz, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, keçi, maymun, horoz, köpek ve domuz takip eder. Bu on iki hayvan, göksel kapının bekçileri olarak seçilirler.”
Bu Çin mitolojisinden gelen hikâye, Çin burçları ile ilgilidir. Burçlar, Çin kültürü için önemli bir öğe olma özelliğini sürdürüyor.
Bu 12 hayvan, Çin takviminin 12 yıllık döngüsünde yılları tarihlendirmenin bir yolu olarak çok uzun bir süredir kullanılmaktadır. Her hayvanın temsil ettiği farklı kişilik özelliklerinin o yıla ve dolayısıyla o yılda doğanlara ve o yılda olacaklara etki ettiği inancı, bugün de milyonlarca kişi tarafından paylaşılmaktadır. İş ve özel ilişkilerini buna göre şekillendiren çok kişi vardır.
Kadim Çin felsefesine göre beş element (五行) söz konusudur: Ateş (火), su (水), toprak (土), ahşap (木), metal (金). Kozmik döngülerden iç organlar arasındaki etkileşime kadar çok çeşitli fenomenleri açıklamak için kullanılan beş fazlı kavramsal bir sistemdir. Konfüçyüs ve Laozi gibi ikonik filozofların yaşadığı M.Ö. 5.-6. yüzyıldan beri, fenomenler arasındaki etkileşimleri ve ilişkileri tanımlamak için kullanılır. Burçlar kuşağındaki hayvanlar da dâhil olmak üzere her şey, bu elementlerden biriyle ilişkilidir.
Bu yıl Yılan Yılı ve ahşap elementinden. Bu, 60 yılda bir gerçekleşen bir durumdur. Yeşil Yılan Yılı olarak da bilinir çünkü Çin Beş Element Teorisine göre ahşap, yeşil ile ilişkilendirilir.
Yılan burcundan olanlar arasında Mao Zedong, John F. Kennedy, Gandi, Picasso, Bob Dylan, Taylor Swift gibi ünlüler bulunuyor.
İşin uzmanlarına göre Ahşep Yılanı, sevimli, zeki ve yaratıcıdır, ancak aynı zamanda gizemli, kurnaz ve bazen acımasızdır.
Çin kültüründe yılan, Batı kültürlerinden biraz daha farklı ve karmaşık bir sembolizme sahiptir. Olumsuz anlamda kurnazlık, kötülük, tehdit ve terör ile ilişkilendirilmelerine rağmen, aynı zamanda hasat, üreme, maneviyat ve iyi talih ile de bağdaştırılır.
Olumlu özelliklerinin ekseriyette olduğu bir Yılan Yılı geçirmemiz dileğiyle…
[1] Çince tonal (tonlu) bir dildir. Mandarin Çincesinde 4 farklı ton vardır. Karakterlerin farklı tonda (farklı vurguyla) okunmasıyla anlam değişir. Tonal olması nedeniyle de sesdeş (homonym, eşsesli) sözcüklerle doludur ve kelime oyunlarına, cinasa çok yatkındır.
Cevdet Kadri Kırımlı kimdir?İzmir'de doğdu. Yurt içinde ve yurt dışında farklı şirketlerde yöneticilik yaptı. Çin'de ve Hong Kong'da yaşadı. "Çin Mucizesinin Sonu mu? Uyuyan Arslan Kağıttan Kaplan" adlı bir kitabı (İletişim Yayınları) vardır. |