Sosyal güvenlik sistemimizde emekli aylıkları ve diğer yardımlar yönünden “primli” ve “primsiz” olmak üzere iki sistem uygulanmaktadır.
Primli sistem; çalışma ve çalışma süresince ödenen primlerin karşılığı olarak sosyal güvenlik sisteminden sağlanan her türlü yardımı ifade etmektedir.
Primsiz sistem ise, herhangi bir çalışma ve prim ödemesi olmaksızın belli görevlerde bulunmuş, devlete yararlı işler yapmış ya da gelirden yoksun kişilere belli şartlar altında sağlanan yardımları kapsamaktadır ki, “muhtaçlık aylığı” ya da kamuoyunda “65 yaş aylığı” olarak ifade edilen yardım türü de bu kapsamda değerlendirilmektedir.
Muhtaçlık veya 65 Yaş Aylığı, 1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Özürlü ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanunla düzenlenmiştir.
Aylıktan yararlanabilecek olan kimseler
Söz konusu aylıktan,
-T.C. vatandaşlığına haiz,
-65 yaşını doldurmuş olan,
-Sosyal Güvenlik Kurumundan (SSK, Emekli Sandığı ve Bağ-Kur kapsamında) gelir ve aylık hakkından yararlanmayan,
-Sosyal Güvenlik Kurumuna her ne altında olursa olsun prim ödemeyen,
-2022 sayılı Kanunda belirtilen muhtaçlık sınırından az geliri olan kişiler,
yararlanabilmektedir.
Başvuru yeri ve şekli
Yukarıda belirtilen şartları taşıyanların, öncelikle bulundukları yerdeki il veya ilçe sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına başvurmaları ve daha sonra bu vakıflardan alacakları “muhtaçlık belgesi” ile Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurması gerekmektedir.
Başvuru için gerekli belgeler
-Başvuru Formu: Bu form, il ve ilçe sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarından temin edilebilmektedir. Bu formda yer alan aylık istek dilekçesinin, aylık talebinde bulunan kişi tarafından doldurulup imzalanması gerekmektedir. Bu formda yer alan “ Muhtaçlık Belgesi ise ilgili vakıfça doldurulmaktadır.
-Vasilik Kararı: Eğer aylık talebi vasi tarafından yapılacaksa mahkemeden alınmış vasilik kararının da mutlaka başvuruya eklenmesi gerekmektedir.
Aylık bağlama süreci
Öncelikle, başvuru formu il veya ilçe sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına teslim edilmektedir. Daha sonra, sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarınca kişi hakkında inceleme yapılarak, başvuruda bulunanın muhtaç olup olmadığına karar verilmekte ve başvuru sahibinin muhtaç olduğuna karar vermesi halinde de başvuru evrakı Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilmektedir.
Aylık miktarı
Bağlanan yaşlı, özürlü ve özürlü yakını aylıkları 2022 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde belirtilen gösterge rakamının (1620) memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu hesaplanmaktadır.
Buna göre; 2012 yılının ikinci altı ayı için 65 yaş aylığı 337,75 TL’dir.
Aylıklarında özel olarak artış yapılanlar
2022 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı bağlanmış olanlardan, %70 ve üzeri özürlü olduklarını yetkili hastanelerden alacakları özürlü sağlık kurulu raporu ile belgeleyenlerin aylıkları, yaşlılık aylığı için belirlenen aylık tutarının %300' üne çıkartılmaktadır.
65 yaş aylığının ödeme şekli ve zamanı
Aylık bağlama işlemleri tamamlandıktan sonra, ilk ödeme, Türkiye genelindeki T.C. Ziraat Bankası şubeleri tarafından, daha sonraki ödemeler ise Türkiye genelindeki PTT şubeleri kanalıyla Mart, Haziran, Eylül, Aralık olmak üzere üçer aylık dönemler halinde ödenmektedir.
Aylık ödeme günleri
Ödemelerde oluşabilecek yığılmaları önlemek amacıyla;
-Doğum tarihinin son rakamı 0 - 5 olan kişilere her dönemin 5 inci günü.
-Doğum tarihinin son rakamı 1 - 6 olan kişilere her dönemin 6 ıncı günü.
-Doğum tarihinin son rakamı 2 - 7 olan kişilere her dönemin 7 inci günü.
-Doğum tarihinin son rakamı 3 - 8 olan kişilere her dönemin 8 inci günü.
-Doğum tarihinin son rakamı 4 - 9 olan kişilere her dönemin 9 uncu günü.
ödeme yapılmaktadır.
Aylığın konutta ödenmesi
2022 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı almakta olanlar SGK’ya bir dilekçe ile başvurmaları halinde, dönem aylığı ödemeleri PTT aracılığıyla evlerinde yapılmakta ve bunun için de ayrıca bir ücret talep edilmemektedir.
Aylığı kesilme durumu
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından verilen aylıklar; ölüm, feragat, muhtaçlığın kalkması, vatandaşlıktan çıkma, aylığın 2 yıl boyunca aralıksız olarak alınmaması ve SGK' dan gelir, aylık alınması veya prim ödenmesi durumlarında kesilmektedir.
Aylığın kesilmesine yönelik bildirim yükümlülüğü
2022 sayılı kanuna göre aylık almakta olanlar ile aylık sahiplerinin eş, anne, baba, vasi, kayyum, veli veya vekilleri, aylık kesilmesini gerektiren durumları 3 (üç) ay içinde SGK’ya bildirmeleri gerekmektedir.
Bu yükümlülüğe uymayarak yanlış ve yersiz aylık tahsilinde bulunanlara ödenmiş olan aylıklar veya aylık farkları kanuni faizi ile birlikte borç olarak tahakkuk ettirilmektedir.
Ceza kovuşturması
Aylık almak amacıyla gerçeğe uygun olmayan belgel düzenleyen ve kullananlar hakkında genel hükümlere göre ceza kovuşturması yapılması için Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulmaktadır.
Bu belgeleri düzenleyenlerin kamu görevlisi olması durumunda haklarında ayrıca idari soruşturma da açılmaktadır.
Aylık alanların muayene ve tedavileri
2022 sayılı Kanuna göre aylık bağlananların sağlık yardımları SGK tarafından genel sağlık sigortası kapsamında sağlanmaktadır.