Türkiye Ekonomi Modelinden beklenen en önemli kazanım, cari fazla elde edilmesiydi. Ancak hem bu modelde hem de hükümetin işbaşına geldiği 23 yıldan bu yana büyüme politikası cari açığa dayalı oldu. Cari açığın ekonomik istikrarı bozucu etkileri de her zaman gündemde kaldı.

Ödemeler dengesi bilançosunun ana hesabı cari işlemler hesabıdır, bilinen adıyla cari açık diyoruz. Geçtiğimiz aylarda cari açıkta ne olmuştu? Hatırlayalım: 2022 genelinde cari açık 48,8 milyar dolar ile milli gelirin yüzde 5'ini aştı. Türkiye ekonomi modelinin uygulanmaya çalışıldığı dönemde birkaç ay dışında her ay cari açık ortaya çıktı. 2023 genel seçimler öncesinde Ocak-Mayıs döneminde cari açık 37,7 milyar dolar, on iki aylık ise 60 milyar dolar ile tarihi rekor kırdı.

Bugün gelen veri ile cari açık aralık 2023 2,1 milyar dolar ve 2023 Ocak-Aralık döneminde de 45,2 milyar dolara ulaşmış oldu. OVP'ye göre 2023 cari açık/GSYH hedefi yüzde 4'tü, gerçekleşen yüzde 4'ü aştı.

Cari işlemler hesabında mal ve hizmet ihracatı ve ithalatını görürüz. Mal dengesi bugün gelen veriyle aralık ayı itibariyle 4,6 milyar dolar ve yıllık olarak 86,6 milyar dolar ekside. Öte yandan mal ve hizmet dengesi yıllık -34,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. Net hizmet gelirlerinde de gerileme devam etti.

Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı 2023 yılının ocak ayında 12,6 milyar dolardı, mayıs ayında da 10,5 milyar dolar oldu. Genel seçimlerin ardından kurda iki ayda yüzde 35'e varan artışın etkisiyle dış ticaret açığı bir ay öncesine göre yüzde 45 gerilediği için cari açık da 720 milyon dolar fazla vermişti. Bu dönemde altın ithalatında da kısmen gerileme yaşandı. Ancak izleyen aylarda dış ticaret açığı artış trendini yeniden sürdürdü.

Enerji ithalatı aylık ortalama 5,5 milyar dolar civarındaydı, aralık ayında 6,7 milyar dolara ulaştı. Ama unutmayalım geçtiğimiz yıl kış döneminde ortalama 9 milyar dolara yaklaşmıştı. O nedenle cari açığın temel nedeni enerji ithalatı denemez. Ayrıca altın ithalatı da genel seçimler sonrası kısmen düştü, 2 milyar doların altına indi. Altın ithalatının 2 milyar dolar ve enerji ithalatının 5 milyar doları aşmadığı durumda cari açığın azalma olasılığı yüksek ki zaten aralık ayında enerji ve altın hariç cari fazla 4,2 milyar dolar. Ama sizlere bu yazıyı ulaştırırken bile enerjiye ihtiyaç var, ayrıca altın ithal edilse de sonuçta ihraç konusu. O nedenle enerji ve altın hariç cari fazla söylemi, kronik cari açık sorunumuzu örtmez. 

2023 yılının seçim sonrası ikinci yarısında yavaşlayan ekonomiyle dış ticaret açığı düşecek olsa da finansman hâlâ en büyük sorun olarak karşımızda duruyor.

Söz konusu cari açığın bir de finans hesabı vardır, diğer adı sermaye hesabı olarak geçer. Burada cari açığı finans edecek temel kalemler doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, borçlanmalar yer alır. 

Portföy yatırımı 2022'de negatiften bu yıl 8,3 milyar dolara ulaştı ama 2022 yılında doğrudan yabancı yatırım girişi 8,7 milyar dolardan, 2023'te 4,7 milyar dolara geriledi. Bu ve benzer durumlar cari açığın finansman hesabını zorlaştıran faktörler. O nedenle Türkiye'ye doğrudan yabancı yatırım, portföy yatırımı girişi yeteri kadar olmadığı için cari açık dış borçla kapatılıyor, bu da dış borç stokunu arttırıyor. Gerek menkul kıymet ihracı gerekse kredi kullanımıyla dış borçlanma hız kesmiyor.

Döviz ihtiyacı için gereken dış borcun nasıl ve ne kadar maliyetle bulunacağı bir yana, dış borç servisi korkutucu boyutta. 2023 Ocak-Aralık dönemi dış borç servisi cari açıktan fazla; borcun anaparası 55,1 ve faizi de 18,2 milyar dolar'a ulaştı. Ayrıca kalan döviz ihtiyacı, döviz kurunun baskılandığı dönem uzadıkça rezerv kullanılarak karşılanmak durumunda.

Finansman kaynağı ve tartışmalı bir kalem olarak Net Hata Noksan üzerinde de durmakta fayda var. 2022 yılında cari açığın çok önemli bir kısmını finanse eden Net Hata Noksan 2023 son döneminde negatife dönmüş durumda. 2023 Ocak-Aralık döneminde 10,7 milyar dolar. Dolayısıyla 2022 yılındaki Net Hata Noksan ile gelen 25 milyar doların büyük kısmı geri çıkmış.

Ödemeler dengesi bilançosunda üçüncü hesap da rezerv varlıklardır. Merkez Bankası'nın sahip olması gereken ve her zaman üzerinde durulan güçlü rezerv vurgusu önem taşır. Resmi rezervlerde kasım ayında 6,7 milyar dolar net artış oldu, aralık ayında ise sadece 2 milyar dolar.

Dış ticaret dengesi, güçlü rezerv ve tasarruf sağlanamadığı sürece cari fazla mümkün görünmüyor.