Uzun zamandır 6.85-6.86’ya çıpa atmış görüntüsü veren dolar, Pazartesi akşamı yeniden hareketlenerek 7 TL’ye dayandı. Sonra biraz geriledi ama Salı günü bu yazının yazıldığı dakikalarda 6.95'i zorluyordu... Bir şeyler olduğu kesin, neler oluyor?
Bu yazıda "Dolar şöyle olur, böyle olur" diye ahkam kesmek yerine, bir para biriminin neden yükselip neden düştüğüne bakalım. Bunu yaptığımızda doların neden yine 7 TL’ye yükseldiği, yükselişini sürdürüp sürdürmeyeceği ortaya çıkacak.
İktisada göre bir para biriminin değerini belirleyen kabaca 7 faktör var.
1. Enflasyon
Bir ülkedeki enflasyon diğer ülkelere göre düşükse, o ülkede üretilen malların rekabet gücü artar, uluslararası pazarlarda daha fazla rağbet görürler. Sonuçta o ülkenin ihracatı artar. Daha fazla döviz geliri elde eder. Sınırlarından içeri daha fazla dolar-Euro girer. Ve yerel para birimi, dolar-Euro karşısında değer kazanır.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında Alman Markı'nın değerlenmesinin ana nedenlerinden biri, düşük seyreden enflasyonun kazandırdığı rekabet yeteneğiydi…
Peki ya tersi olursa? Yani bugün Türkiye’de olduğu gibi bir ülkedeki enflasyon, ticaret yaptığı ülkelerden daha yüksekse?
O zaman, o ülkede üretilen malların maliyetinde yaşanan artış, rekabet gücünü aşındırır. Rekabet gücünü yeniden kazanmanın yolu, para biriminin değer yitirmesinden geçer.
2. Faiz oranı
Eğer bir ülkedeki faiz oranı, diğer ülkelere oranla daha yüksekse yurtdışından sermaye çeker. O ülkede daha fazla kazanç elde edeceğini bilen sermaye sahipleri, dolarını, Euro’sunu, Yen’ini vb. getirir. Sonuç: O ülkenin para biriminin değeri artar.
Peki ya tersi olursa? Yani bugün Türkiye’de olduğu gibi faizler enflasyonun 3 puan altındaysa?
O zaman ülkeye para girişi olmaz, para çıkışı olur. Sadece yabancılar değil, o ülkenin vatandaşları da, enflasyon karşısında eriyen milli paralarını satıp dolara, Euro’ya geçer. Sonuç: Para birimi değer kaybeder.
3. Cari açık
Bir ülkenin cari açık vermesi, ihraç ettiğinden çok ithalat yaptığı anlamına gelir. İthalat ile ihracat arasındaki fark eğer o ülkeye yatırım amaçlı gelen yabancı sermaye ve/veya turizm gelirleri ile finanse edilebiliyorsa amenna. Ama ya bugün Türkiye’de olduğu gibi yabancı sermaye o ülkeden kaçıyorsa ve turizm çökmüşse?...
O zaman elde avuçta ne varsa satılıp dolar, Euro alınır. Para birimi değer kaybeder.
4. Güven
Eğer yatırımcılar bir ülkenin yatırım için çok güvenli olduğunu düşünürse, oluk oluk dolar, Euro getirip o ülke parası cinsinden varlıklara, tahvile, bonoya, hisse senedine yatırır. Sonuçta o ülke parası, dolara karşı değer kazanır.
Peki ya tersi olur, yatırımcılar o ülkenin döviz borcunu ödeyememe ihtimalinin bulunduğunu düşünmeye başlarsa? O zaman o ülke parası cinsinden varlıkları, tahvili, bonoyu, hisse senedini satarlar. Sonuç: O ülke parası değer kaybeder.
(Yabancı yatırımcının Türkiye’den fellik fellik kaçtığını, borsadaki, tahvildeki yabancı payının tarihin en düşük seviyelerine gerilediğini sanırım hepimiz biliyoruz.)
5. Ekonomik büyüme
Bir ülke istikrarlı bir şekilde büyüyorsa, mesela yüzde 5-6’lık bir büyüme ortalaması tutturmuşsa, para birimi daha yavaş büyüyen ülkelere göre değer kazanır.
Peki ya son 4 yıldır Türkiye’de olduğu gibi ekonomi sürünüyorsa? İşsizlik artıyor, yatırımlar yerinde sayıyorsa? Ve görünür gelecekte de yüzde 5-6’lık büyümeye dönmek mümkün görünmüyorsa?
Bu durumda para birimi, ekonomisi daha sağlıklı ülkelere göre değer kaybeder.
6. Spekülasyon
Eğer yatırımcılar bir ülkenin parasının gelecekte yükseleceğine inanırsa, şimdiden pozisyon almak için ellerindeki doları, Euro’yu satıp o ülkenin parasına geçer.
Peki ya yatırımcılar o ülkede işlerin kötü gideceğini, enflasyonun, cari açığın daha da artacağını düşünürse?
O zaman riskten korunmak için elinde o ülke parasından ne kadar varsa satıp dolara, Euro’ya kaçar. Sonuç: Para birimi değer kaybeder.
7. Diğer paraların gücü
Bir ülke parasının değerini sadece o ülkedeki gelişmeler değil, Amerikan, Avrupa vb. ekonomilerdeki gelişmeler de belirler. Eğer Avrupa ekonomisi iyi gidiyorsa, mesela geçen hafta olduğu gibi üye ülkeler, Covid - 19'un yarattığı sarsıntıyı aşmak için elbirliği yapıp kesenin ağzını açmaya karar vermişse ya da "Dolar kaya gibi sağlam" diye dünyanın her yerinde insanlar salgın, kriz dönemlerinde Amerikan parasına akın ediyorsa, Euro’nun, doların değeri artar…
Bu veriler ışığında kendi dolar tahmininizi kendiniz yapabilirsiniz. Gördüğümüz gibi bunun için soracağınız sorular basit:
- Türkiye’de enflasyon artıyor mu, düşüyor mu?
- Türkiye’de faiz enflasyonun altında mı, üstünde mi?
- Cari açık artıyor mu, daralıyor mu?
- Yatırımcılar iktidara güveniyor mu, güvenmiyor mu?
- Ekonomi yüzde 5-6 büyüyor mu, büyüyemiyor mu?
- TL’nin geleceği parlak görünüyor mu, görünmüyor mu?
- Dolar ve Euro dünyada güçlü mü, zayıf mı?
- Doların neden yeniden 7 TL'ye tırmandığı açık değil mi?