Vegan bir hamile çocuğuna zarar vermemek için nelere dikkat etmeli? Vegan bir anne çocuğunu da aynı şekilde besleyip büyütebilir mi? Bebekliğinden itibaren vegan beslenen bir çocuk sağlık sorunları yaşar mı? İşte Milliyet’ten Özge Tabak’a bilgi veren uzmanların yanıtları…
“Vegan olan kendi bedenine iyilik yapıyor”
Zülal Kalkandelen (“Veganizm: Ahlakı, Siyaseti ve Mücadelesi” kitabının yazarlarından)
-Etik veganlardanım. Hayvan köleliğine karşı bir insan olarak, hayvancılık endüstrisinde yapılan zulümlerin hiçbir yerinde hiçbir şekilde yer almak istemedim.
-Bilinçli bir şekilde beslenilirse vegan yaşamak günümüzde zor değil. Veganların, vejetaryenlerin sayısı giderek artıyor. Türkiye başka Avrupa ülkelerinin aksine meyvesi, sebzesi bol bir ülke. Veganlar olarak bitkisel bazlı sütler, yoğurtlar yapabiliyoruz evde veya çok düşkünseniz bugün vegan dönerler, vegan köfteler var.
“Sağlık sorunu yaşamadım”
-Hayat tarzımdan kaynaklanan hiçbir sağlık sorunu yaşamadım. Bilinçli bir şekilde beslenirseniz vegan beslenmeyle ihtiyacınız olan her türlü besini, vitamini alabiliyorsunuz. B12’ye dikkat edilmesi gerekiyor, onu da veganlar için hazırlanan özel takviyelerle gidermek mümkün. Tabii veganım diyerek tek çeşit beslenirseniz sağlıksız olabilirsiniz. Ben her yıl gereken testleri de yaptırıyorum, bugüne kadar hiçbir sıkıntım olmadı. Hatta doktorlar nasıl bu kadar dengeli değerleri tutturuyorsun diyerek hayret ediyorlar.
-Vegan olan bir insan kendi bedenine iyilik yapıyor. Hayvan yemeyi bırakmanın, hayvanları sömürmeyerek yaşamanın insanda oluşturduğu bir vicdani tatmin var. Vegan olduğunuz ilk gün belki de ne yediğinizi tam olarak bilerek yiyorsunuz.
-Çocuğum yok, olsaydı onu da vegan büyütürdüm. Gereken dikkati, özeni gösterdiğiniz sürece bir sorun çıkmıyor. Çocuğunu vegan büyüten tanıdıklarım var.
-Vegan olmak insanın kendi içinde yaşadığı büyük bir devrim. Yüzyıllardır size doğru diye öğretilen, en yakınınızın, ailenizin size en iyisi bu dediği beslenme şeklini değiştiriyorsunuz.
“Çocuk için uygun bir beslenme tarzı değil”
Prof. Dr. Fügen Çullu Çokuğraş (Çocuk gastroenteroloji, hepatoloji ve beslenme uzmanı)
-Vegan annelerin daha özenli olmaları; mercimek, kinoa gibi bitkisel proteinlerini düzgün almaları gerekiyor. Mutlaka birtakım kan tetkiklerinde eser elementlere baktırarak gerek hamilelik sırasında gerek anne sütü verdikleri dönemde vitaminler ve mineraller açısından destek tedavi almaları gerekiyor. Süt verirken demir, B12, çinko gibi takviyeler almaları lazım. İlave B12 ve vitaminlerle desteklemezlerse bebeğin gelişiminde B12’nin eksikliğine bağlı nörolojik sorunlar, gerilikler ortaya çıkabilir.
-Altı aydan sonra ek gıdaya geçildiği zaman yavaş yavaş belli aralıklarla et, yumurta sarısı, yoğurt, peynir veriliyor.
Eğer bunları vermezseniz çocukta ciddi derecede bir protein eksikliği söz konusu olur. Ek gıdaya başlarken annenin çocuğu vegan olarak değil, normal bir diyetle beslemesi gerekiyor.
-Çocuğun 0-2 yaş gibi bir aralıkta yani bütün nörolojik sistemin, beynin, gözün gelişiminin ve immünolojik fonksiyonların henüz tamamlanmadığı bir döneminde anne ciddi derece kötü beslenir ve çocuğunu da tüm ürünlerden yoksun olarak büyütürse bazı ciddi hastalıkların oluşma riski ortaya çıkar. Buna da kimsenin hakkının olmadığını düşünüyorum. Buluğ çağını geçtikten sonra kendisi veganlığı seçebilir ama buluğ çağına kadar gelişimi süren bir çocuk için uygun bir beslenme tarzı değil.
Veganlık nedir?
Vegan beslenme et, kümes hayvanları, balık haricinde yumurta, süt ürünleri, bal gibi hiçbir hayvansal ürünün tüketilmediği, vejetaryenliğe göre daha katı bir beslenme şekli. Etik veganlar hayvandan elde edilmesi nedeniyle deri, ipek, yün giysileri giymeyi, bunlardan yapılan ürünleri kullanmayı da tercih etmiyorlar.
Vegan beslenenler için mekanlar
-Parsifal Restaurant / Taksim
-Bi Nevi / Karaköy
-Zencefil / Taksim
-Ecoisthan / Galata
-Mahatma Cafe / Kadıköy
“Besin çeşitliliğine dikkat edilmeli”
Sernaz Çakır Ercil (Uzman diyetisyen)
-Hamilelik ve emzirme sürecinde bebeğin kemik sağlığı olumsuz etkilenebileceğinden veganların doktorlarına danışarak kalsiyum takviyesi yapmaları gerekiyor. D vitamini açısından her gün el ve yüzlerinin doğrudan güneş ışığı alması faydalı olacaktır. B12 eksikliği sinir sisteminde hasarlara yol açabilirken demir eksiliğini de tetikleyebilir; beslenmenin yanı sıra demir takviyesi yapılması önerilir. Folik asit ise yumurta ve balığın dışında ıspanak, fasulye, kuru baklagiller, muz, portakal, patates gibi ürünlerde de bulunduğundan vejetaryenler ve veganlar daha fazla tüketiyorlar. Hamile veganlarda gebeliğin gidişatına, çocuğun gelişimine göre hekimlerle beraber takviyeler yapılıyor. Normalde bir takviye yapılırken vegan bir anneye iki takviye yapılabiliyor. B12 takviyesi, daha yoğun bir Omega 3 takviyesi yapılabiliyor.
“Büyüme geriliği görülebilir”
-Vegan çocuklarda beslenme iyi planlanmazsa büyüme geriliği görülebilir. Büyümelerinin tamamlanması ve besin öğesi ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için besin çeşitliliğine dikkat edilmeli. Beslenmelerinde içeriği zenginleştirilmiş tahıl ürünleri bulunmalı. Zihinsel gelişim için çok önemli olan Omega 3 alımı keten tohumu, kanola yağı, soya ve soya ürünleriyle sağlanabilir. Ceviz, fındık, badem gibi besinlerle fındık-fıstık ezmeleri yüksek oranda kalori içerdiğinden bu şekilde enerji açıkları kapatılabilir.
-Bu çocukların beslenmelerinde yeterli enerji alımı ve bitkisel kaynaklı besinlerin çeşitliliği sağlanırsa büyümelerinde sorun yaşanmayabilir. Vegan çocuklarda B12 vitamini eksikliği görülebilir, B12 vitamini ve folik asit eksikliğinde nörolojik sorunlar meydana gelebilir. Bunun dışında yeterli besin alımı sağlanamadığında kalsiyum, demir,çinko ve D vitamini eksikliği de görülebilir.
-Vegan annelerin belirli bir yaşa geldiğinde seçimi çocuklara bırakmaları daha sağlıklı olacaktır. Vegan beslenen çocukların düzenli doktor kontrolünde olmaları ve beslenme programlarının diyetisyen kontrolünde hazırlanması büyüme ve gelişmelerini olumlu yönde etkileyecektir.
“Oğlum için vegan beslenmek zor olmadı”
Ayça K. (40 yaşında)
-Etik veganlardanız. Hiçbir hayvani ürün kullanmıyoruz; ipek, deri kıyafetler giymiyoruz. 3.5 yıl önce oğlum 1 yaşındayken eşim, oğlum ve annemle beraber vegan beslenmeye başladık. Şöyle ki oğlumda süt alerjisi çıkınca süt ürünlerini bırakmaya niyetlendik. Bu süreçte vegan ailelerle tanıştık, araştırmalar yaptık. Son olarak Gary Yourofsky isimli bir vegan aktivistin internetten konuşmasını dinleyince çok etkilendik ve eşimle bir gecede vegan olmaya karar verdik.
-Oğlumu 3 yaşına kadar emzirdim, anne sütü aldı. Çoğu çocuk gibi multivitamin kullandı. B12 de veriyorum. Anne sütündeyken gerek yoktu, sonrasında başladım. Dengeli, bilinçli beslenmeye çok dikkat ediyoruz. Mevsiminde ve organik besleniyoruz, bütün gıdaları yiyoruz, olabildiğince işlenmiş ürün kullanmamaya çalışıyoruz. Tofu, baklagiller yiyor oğlum. Mesela sabahları tahin pekmez yiyor.
-Oğlum vegan beslenmeye başladığı zamanki doktorumuz çok karşı değildi bu duruma. “Hindistan’da da çocuklar vejetaryen zaten, rahat olabilirsiniz” diyordu. Herhangi bir sorunla karşılaşmadık şu ana kadar. Baştan beri bu konuda bir çekincem olmadı, olsaydı böyle bir şeye kalkışmazdım.
“Çikolata yerine meyve yiyor”
-Oğlum için vegan beslenmek zor olmadı. Çocuğunuza ilk başta nasıl beslenme kültürü verirseniz öyle devam ediyor. Oğluma her canlının sütü kendisi için, herkes kendi yavrusu için süt üretiyor diye anlattım. Hangi sütleri içebileceğini biliyor, bir şey ikram edildiği zaman içinde yumurta olup olmadığını soruyor. Çikolata yerine meyve yemeyi daha çok seviyor. İstediği zaman sütlü çikolata yerine bitter çikolata veriyorum ama düşkünlüğü yok. Evde muzdan dondurma yapıyoruz, dışarıda canı isterse içinde süt olmayan, meyveden yapılan sorbeler alıyoruz.
-Şöyle bir tutum var; vegan bir çocuğa ufacık bir şey olsa, sebebi veganlıkla ilgili oluyor ama et yiyen bir çocuk hasta olsa, kanser olsa, beslenmesine kimse bir şey söylemiyor. Çocuklar için sağlıksız diyenler oldu ama oğlum 3.5 yıldır hasta olmuyor. Herkes gibi bir gün ateşi çıkıp ertesi gün iyileştiği olmuştur tabii ama önemli bir hastalığı hiç olmadı. Neşeli, sağlıklı bir çocuk.
-Vegan çocuk büyüten en az 5-10 arkadaşım var. Bildiğim vegan bebekler, üç kuşaktır vegan (anneanne, anne ve çocuk) olanlar var. Ayrıca protein alerjisi gibi sağlık sorunları sebebiyle vegan olan çocuklar var, onlar da aynı şekilde yaşıyorlar ve sağlıklılar.