Basın İlan Kurumu’nun gizlenen raporlarına DW Türkçe ulaştı. Buna göre kurum, geçen yıl resmi ilanların yüzde 78’ini iktidar destekçisi basına, ilan kesme cezalarının ise yüzde 97’sini muhalif gazetelere verdi.
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na bağlı olan Basın İlan Kurumu’nun (BİK) kamuoyundan saklanan raporları, iktidarı destekleyen gazetelerin nasıl zengin edildiğini, muhalif gazetelerin ise nasıl cezalandırıldığını ortaya koydu.
Buna göre, hükümet yanlısı yayın yapan gazetelere geçen yıl yaklaşık yüzde 78’lik oranla BİK’ten 141 milyon 932 bin TL'nin üzerinde kamu kaynağı verildi. Sözcü ve Cumhuriyet’in arasında bulunduğu 9 muhalif gazete ise resmi ilanların ancak yüzde 22'ni alabildi. Buna karşılık gazetelere verilen ilan kesme cezaları 2020’de yüzde 150 artış gösterdi. Ulusal gazetelere verilen cezaların yüzde 97'si BirGün, Cumhuriyet, Evrensel, Korkusuz ve Sözcü'ye kesildi.
Basın İlan Kurumu, faaliyet raporlarını Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçildikten sonra kamuoyuyla paylaşma uygulamasına son verdi. BİK, denetimi İletişim Başkanlığı’na aktarıldığından bu yana, ne tiraj verilerini ne de resmi ilan dağıtım bilgilerini paylaşıyor. Kurumun "sır gibi” sakladığı resmi ilan dağıtım bedelleri ile ilan kesme cezalarına ise DW Türkçe ulaştı. Rapordaki veriler, kamu kaynaklarının nasıl iktidar destekçisi gazetelere dağıtıldığını gözler önüne serdi.
Yüzde 78’i iktidar destekçisi basına
BİK, 2020’de 416 milyon 182 bin TL tutarında ilan ve reklam dağıttı. Bunun 182 milyon 492 bin 436 lirası ulusal yayın yapan 30 gazeteye gitti. Hükümet destekçisi yayın yapan ulusal gazeteler yaklaşık yüzde 78’lik payla BİK’ten 141 milyon 932 bin liranın üzerinde para alırken destekçi olmayan, muhalif gazeteler resmi ilanla verilen kamu kaynağının sadece yüzde yaklaşık 22'sini alabildi.
Yüzde 36 Demirören ve Turkuvaz’ın
Resmi ilanlar yoluyla kaynak aktarılan gazeteler arasında Turkuvaz ve Demirören grubu gazeteleri büyük farkla ön sırada yer aldı. Bu toplam içinde Turkuvaz Medya Grubu’nun aldığı pay, 33 milyon 519 bin liranın üzerinde. Yani Turkuvaz Medya’nın 3 gazetesi, resmi ilan yoluyla dağıtılan toplam kamu kaynağının yüzde 18,37'sine sahip oldu.
Demirören Medya Grubu ise, gazetelerdeki genel toplam içinde 33 milyon 165 bin 512 liralık TL pay aldı. Turkuvaz ve Demirören gruplarının 3’er gazetesi, 30 gazetenin aldığı toplam resmi ilan bedelinin yüzde 36,54'ünü elde etti.
İlk sırada Sabah var
Sabah gazetesi 2020 yılında 7 milyon 835 bin 909 lira resmi ilan, 9 milyon 243 bin 571 lira resmi reklam ve 482 bin 56 lira hususi ilanla toplam 17 milyon 561 bin 538 lira kamu kaynağını sadece ilanlar yoluyla aldı. Sabah’a, en yakın rakibi Hürriyet’ten 4 milyon liradan fazla resmi ilan bedeli aktarıldı.
Hürriyet gazetesine ise 2020 yılında toplam 13 milyon 353 bin 645 lira kamu kaynağı aktarıldı. Bunun 7 milyon 625 bin 570 lirası resmi ilan, 5 milyon 507 bin 839 lirası resmi reklam ve 220 bin 236 lirası ise hususi ilan oldu.
Demirören Grubu Sözcü'yü geçti
3’üncü ve 4’üncü sırada ise 9,9'ar milyon lira ile Posta ve Milliyet gazeteleri yer aldı. Tirajlarda yıl boyunca Sözcü’nün gerisinde kalan Demirören Grubu gazeteleri Milliyet ve Posta’ya aktarılan kaynağın Sözcü’den yaklaşık 400’er bin TL daha fazla olması dikkat çekti.
En çok resmi ilan bedeli aktarılan gazetelerde 5’inci sırada Yeni Şafak gazetesi yer aldı. Yeni Şafak, tirajlarda önüne geçemediği rakiplerini resmi ilan bedellerinde ise geride bıraktı. Yeni Şafak’a 2020 yılında aktarılan resmi ilan ve resmi reklam bedeli 9 milyon 662 bin 294 lira oldu.
Sözcü tirajda ilk üçte, ilanda 6'ncı sırada
Tirajlarda yıl boyunca ilk üç gazete arasında olmasına karşın Sözcü gazetesi resmi ilan gelirinde ancak 6’ncı sırada kendisine yer bulabildi. Basın İlan Kurumu, iktidarı eleştirel yayın yapan Sözcü'ye 2020'de resmi ilanlarla 9 milyon 539 bin 776 lira aktardı.
Türkgün sürprizi
2020 yılı boyunca MHP’ye yakın Türkgün gazetesi, resmi ilan yayınlamak için bekleme süresi içindeydi, yani resmi ilan alamıyordu. Buna karşın Basın İlan Kurumu, Cumhur İttifakı ortağı MHP’nin yayın organı olarak bilinen gazeteye "resmi reklam” yoluyla kamu kaynağı aktardı. Türkgün gazetesine 2020 yılında 1 milyon 336 bin 803 lira resmi reklam bedeli ödendi.
Hükümete yakın medyaya kepçeyle, muhaliflere kaşıkla
30 yaygın gazete içinde sadece 9’u doğrudan hükümet yanlısı yayın yapmayan ya da hükümete muhalif yayın çizgisinde olan gazeteler. Bunlar Korkusuz, Cumhuriyet, Evrensel, BirGün, Karar, Milli Gazete, Sözcü, Yeniçağ ve Yeni Asya. Bu 9 gazetenin Basın İlan Kurumu aracılığıyla aldığı ilan parası toplam 40 milyon 559 bin 953 lira.
Günlük Evrensel'in resmi ilan yayınlama hakkı 2019’dan bu yana durdurulduğu için, 2020’de hiç resmi ilan alamadı. Evrensel sadece 292 bin 966 resmi reklam aldı.
Buna göre; Karar 6 milyon 412 bin TL, Milli Gazete 6 milyon 49 bin TL, Yeniçağ 6 milyon 22 bin TL, Cumhuriyet 5 milyon 30 bin, Korkusuz 4 milyon 713 bin, BirGün 2 milyon 381 bin TL, Yeni Asya 116 bin TL toplam ilan ve reklam tutarı aldı.
Cezalar muhalif basına
Basın İlan Kurumu’nun 2019 ve 2020 yılı Faaliyet Raporları ise gazetelerin önemli gelir kaynağı olan resmi ilan yayınını engelleyen cezalardaki görülmemiş artışı ortaya koydu. Veriler, kurumun keyfi ve taraflı ilan kesme kararları verdiği, iktidara muhalif gazeteleri ekonomik kıskaca aldığı yönündeki eleştirileri güçlendirdi. Kamuoyundan sır gibi saklanan Basın İlan Kurumu resmi ilan cezalarına ilişkin iki yıllık bilanço şöyle:
2019'da toplam 324 gün ceza
BİK resmi ilan ve reklam kesme cezalarını, mevzuat hükümlerine ilişkin gerekleri yerine getirmemek ve Basın Ahlak Esasları Hakkındaki Genel Kurul kararını ihlal etmek gerekçeleriyle veriyor.
2019 yılında BİK Yönetim Kurulu tarafından çeşitli denetimler sonucunda mevzuat hükümlerini yerine getirmeyen 88 gazeteye 181 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verildi. Aynı yıl Basın Ahlak Esasları Hakkında Genel Kurul kararını ihlal gerekçesiyle 15 gazeteye 143 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası uygulandı. 2019 yılında verilen cezaların toplamı 324 gün oldu.
2020'de toplam 808 gün ceza
2020 yılında ise cezalar 2 buçuk kat arttı. Geçen yıl, çeşitli denetimler sonucunda mevzuat hükümlerini yerine getirmeyen 75 gazeteye 236 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verildi. Aynı yıl Basın Ahlak Esasları Hakkında Genel Kurul kararını ihlal gerekçesiyle 35 gazeteye 572 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verildi. 2020 yılında verilen cezaların toplamı 808 gün oldu.
2019’da cezanın yüzde 76’sı üç gazeteye
Basın İlan Kurumu, 2019 yılında basın ahlak esasları gerekçesiyle 7 ulusal, 8 yerel gazeteye toplam 143 gün resmi ilan ve resmi reklam kesme cezası verdi. Ceza alan yaygın gazetelerin tamamı iktidara eleştirel çizgide gazeteler oldu.
BirGün gazetesinin resmi ilanları 64 gün süreyle kesildi. Evrensel gazetesine verilen ceza toplamı 25 gün oldu. Cumhuriyet 19 gün, Korkusuz 7 gün, Sözcü 3 gün, Milli Gazete 2 gün, Yeni Asya 2 gün ve resmi ilan kesme cezası aldı. Aralarında Gönen Postası, Bursa Haber ve Sakarya Halk’ın da bulunduğu sekiz yerel gazeteye ise toplam 21 gün ceza verildi.
2019 yılı bilançosunda sadece BirGün, Cumhuriyet ve Evrensel'e toplam 108 gün ceza verilmesi dikkat çekti. Bir başka deyişle yıl içinde basın ahlak esasları gerekçesiyle ilan kesme cezalarının yüzde 76’sı bu üç gazeteye kesildi.
2020'de yüzde 97'si 5 muhalif gazeteye
BİK, 2020 yılında basın ahlak esasları gerekçesiyle yerel ve ulusal gazetelere toplam 572 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verdi. Ulusal gazetelere verilen ilan kesme cezalarının toplamı 328 gün oldu.
BİK’in basın ahlak esaslarını gerekçe göstererek muhalif gazetelere verdiği ilan kesme cezaları en çok artan ceza kategorisi oldu.
Resmi ilanları basına dağıtılmasıyla ülke gazeteciliğini ekonomik olarak destekleme görevi olan kurumun, tarafsızlığını yitirdiği yönündeki eleştirileri de doğrular nitelikteki ceza bilançosuna göre Cumhuriyet’e 128 gün, Evrensel’e 68 gün, BirGün’e 61 gün, Sözcü’ye 34 gün, Korkusuz’a 25 gün ceza verildi. Ulusal gazetelere verilen cezaların yüzde 97’si bu beş gazeteye kesildi.
Hürriyet 7 gün, Şok 3 gün, Türkiye 1 gün, Yeniçağ 1 gün ilan kesme cezası aldı. İktidara destekçi pozisyondaki gazetelerden sadece Hürriyet ve Türkiye’ye ceza verildi. İktidarı eleştiren Cumhuriyet, Evrensel, BirGün, Sözcü, Korkusuz ve Yeniçağ ise toplam 317 gün ilan kesme cezası aldı.
En çok ceza Cumhuriyet'e
Cumhuriyet gazetesi 2019-2020 yıllarında toplam 147 günle ilan kesme cezasıyla en çok karşılaşan gazete oldu. İki yılda 5 ay resmi ilan alamayan Cumhuriyet'i BirGün izledi. BirGün’e toplam 125 gün ilan kesme cezası verildi.
Evrensel ise bu iki yılda toplam 93 günü resmi ilan kesme cezasıyla geçirdi.
Ancak gazetenin resmi ilan yayınlama hakkı zaten elinden alınmış durumda. 18 Eylül 2019 tarihli BİK kararıyla ilan yayını Mart 2020’den itibaren durdurulan Evrensel, resmi ilan alamadığı halde resmi ilan cezalarıyla karşı karşıya kaldı.
Yeni Asya gazetesi de resmi ilan yayınlama hakkı elinden alınan bir diğer gazete. Yeni Asya hakkındaki ilk karar 28 Ocak 2020’de alındı. Gazetenin yıl içinde yaptığı itirazlar da reddedildi.
Yerel basına 244 gün ceza
BİK salgın koşullarında güçlükle ayakta durabilen yerel basına da “ahlak esasları” gerekçesiyle 2020’de 244 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verdi. Bursa Şehir gazetesi 35 gün, Saray Gözlem gazetesi 30 gün, Bandırma Yaşam, Balıkesir Politika, Çanakkale Boğaz gazeteleri 10’ar gün, Samsun Haberde Denge, Zonguldak Halkın Sesi ve Pusula gazeteleri 7’şer gün resmi ilan yayınlamama cezası, Balıkesir Postam gazetesi 60 gün resmi reklam kesme cezası aldı.
Alican Uludağ
© Deutsche Welle Türkçe