Onarıcı Adalet
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği’nin yayınladığı Onarıcı Adalet Programları El Kitab, Ceza Adaleti El Kitapları Dizisinden çıktı. Kitap Birleşimiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Örgütü (UNODC) tarafından 2006 yılında ingilizce olarak yayınlanmıştı. UNODC tarafından geliştirilen uygulama arçları kitapta tanıtılırken ceza adaleti sistemini destekleyerek ülkelerin hukuk devleti ilkelerini uygulamalarını teşvik etmeyi amaçlamıştır.
Okuyucuya onarıcı adalet programlarını tanıtıtmayı da amaçlayan kitap, suça ve çatışmaya karşı üretilen çözümleri geliştirmek için ortak çalışan ceza adalet sistemi görvelileri, sivil toplum kuruluşları ve toplumsal guruplar için hazırlanmıştır.Onarıcı adalet ceza adalate sisteminin yükünün azaltılması “Onarıcı adalet programları ceza adalet sisteminin yükünün azaltılmasında, davalarınn sistem dışına yonlendirilmesinde ve sisteme bir dizi yapıcı yaptırımlar sağlanmasınnda kullanılabilir.” Onarıcı uygulamaları ceza konularında uygulandığı gibi okul, mahalle, işyeri ve benzeri yerlerde de çatışma nedenlerinin belirleme ve çözümünde kullanılabilir.
Yeni gelişmekte olan onarıcı adalet kavramı demokrası ve adalet kavramları gibi tanımlaması zor bir kavramdır. Onarıcı adalet toplumun, mağdurların ve faillerin ihtiyaclarını dengeleyerek suç oluşturan davranışa bir tepki gosterme bicimidir. Uygulama düzeyinde “Onarıcı adalet programları bir çatışmanın taraflarının çözüme aktif bir şekilde katılmaları ve çatışmanın üzerlerinde yarattığı olumsuz sonuçları hafifletmeleri gerektiği düşüncesine dayanmaktaır.” Bu bağlamı ile onarıcı adalate toplumsal çatışmanın çözümüne somut bir şekilde katılım yollarını da gündeme getirmektedir. Buy anlamı ile çatışma neden lerinin belirlenmesinin toplumsal katılım yolu ile gerçekleştirilmesi yeni bir problem çözme yaklaşımı olarak değerlendirilebilir. Tüm bu süreçlere “mağdur”, “fail”, “sosyal ağlar” “yargı organları” ve “toplum” dahil edilir. Dahil etme süreci suç oluşturan davranışın sadece hukuku ihlal etmekle kalmayıp, ayrıca mağdura ve topluma da zarar verdiği temel ilkesine dayanmaktadır. Bu çerçevede mağdur ve faile (suçu oluşturan davranış sonuçlarını gidewrme bağlamında) gereken ve desteği sağlamayı amaçlamaktadır.
Onarıcı adalet ile ilgili farklı tanımlamaların tamamında “suçun zarara neden olduğu ve gereksinimler yarattığı ve adaletin bu zararı onarmak ve ihtiyaçları ele almak için çalışması gerektiği konularında birleşmektedir”. Zararların ve gereksinimlerin maddi, duygusal, sosyal, ilişkisel ve benzeri değişik şekillerde ortaya çıkabileceği kabul edilmektedir ancak vurgulama bakımından değişiklik gösterir.
Yüzleşme Düzeltici ve dönüştürücü kavramları onarıcı adalet için önemli kavramlardır. Yüzleşme kavramı ile “örneğin komşular arasında yaşanan çatışmalarda veya bir aile içinde yaşanan sorunun çözülmesinde olduğu gibi bir suçun mevcut olmadığı durumlarda bile onarıcı süreçlerin kullanılabileceği ileri sürülmektedir.” Düzeltici kavramı suçtan kaynaklanan zararın giderilmesine odaklarnırken zararın onarıcı süreçte giderilmesinin en iyi yöntem olduğunu öne süre. Dönüşrütücü kavramı yapısal ve bireysel adaletsizliklere odaklanır. Yapsıal adaletsizliklere neden olan yoksulluk, işsizlik gibi nedenleri belirleyerek çözmeye çalışır. Bunun yanısıra bireylerin etraflarındaki insanlarla ve çevreleri ile ilişkilerinde onarıcı adalet ilkelerine başvurmaları konusunda yönlendirir. Dönüştürme kavramı dışsal bnir toplumsal dmönüşüm ve içsel ruhsal dönüşüme odaklanır.
Kitap sekiz bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Onarıcı adalet kavramının tanımının tartışıldığı ve bir uygulama süreci olarak onarıcı adalet programlarının özellikleri verilmiştir. Uygulama sürecinde onarıcı adalet programlarının temel varsayımları süreç değerleri ve amaçları açıklanmıştır. Onarıcı Adalet programlarının temel varsayımları ve amaçları aşağıda verimiştir.
Varsayımlar
(a) suça verilen yanıt mağdur tarafından uğranılan zararı mumkun olduğunca gidermeli;
(b) faillere davranışlarının kabul edilemez olduğu ve suçun mağdur ve toplum icin bazı gercek sonucları olduğu anlatılmaya çalışılmalı
(c) failler hareketlerinin sorumluluğunu kabul etmeli ve edebilmeli;
(d) mağdurlar ihtiyaclarını ifade etme ve failin verdiği zararın giderilmesi icin en iyi yolun bulunmasına katılma fırsatına sahip olmalı
(e)toplumun bu surece katkıda bulunma sorumluluğu olduğu.”
Amaçları
(a) Mağdurları destekleme, onların seslerini duyurmalarını sağlama, ihtiyaçlarını dile getirmelerini teşvik etme, çözüm sürecine katılmalarını sağlama ve
onlara yardım teklifi sunma.
(b) Suç sonucunda zarar gören ilişlkilerin suça verilecek en iyi yantın üzerinde konsensüse varılarak düzeltilmesi.
(c) Suç oluşturan davranışın kabul edilemez olarak kınanması ve toplumsal değerlerin yeniden olumlanması.
(d) Tüm ilgili taraflar tarafından, özellikle failler tarafından, sorumluluğun üstlenilmesini teşvik etmek.
(e) Onarıcı, ileriye yönelik sonuçların belirlenmesi.
(f) Faillerin değiflimini teflvik ederek tekrar suç iflleme eğilimini azaltmak ve onları yeniden topluma kazandırılması.
(g) Suça neden olan faktörleri belirlemek ve suçun azaltılmasına yönelik stratejiden sorumlu olan yetkilileri bilgilendirmek.
Kitap Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneğinden ücretsiz olarak edinilebilir. Elktronik kopyasını aşağıdaki adreslerden edinebilirsiniz.
http://www.cezaevindestk.org/
www.stgm.org.tr
Cengiz Çiftçi