Suriye’deki iç savaşta bugüne kadar Emevi, Eyyubi, Memlük ve Osmanlı dönemlerine ait UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde bulunan yüzlerce tarihi cami, medrese, külliye, hamam ve hastane tahrip edildi. Osmanlı'dan kalma 22, Mimar Sinan'ın 2 eseri Halep'te yerle bir oldu.
Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Tarihi Kürsüsü hocası Suriyeli Mahmud Zeynel Abidin, Halep’teki eserlerin son durumunu Habertürk'ten Sami Akbıyık'a anlattığı haber şöyle:
Suriye’deki iç savaşta bugüne kadar Emevi, Eyyubi, Memlük ve Osmanlı dönemlerine ait UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde bulunan yüzlerce tarihi cami, medrese, külliye, hamam ve hastane tahrip edildi. Suriye’deki Osmanlı eserlerini 25 yıldır inceleyen ve 8 kitap yazan Ortadoğu’da Osmanlı eserleri uzmanı Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Tarihi Kürsüsü hocası Suriyeli Mahmud Zeynel Abidin, Halep’teki eserlerin son durumunu anlattı
“Son kuşatmalarla Halep’te 200 tarihi eser tahrip edildi. Halep mimarisinin yüzde 70’i Osmanlı eserlerinden oluşuyordu. Tamamı yok oldu. Tahrip edilen 200’e yakın eserden sadece 33’ü tespit edildi. 33 tarihi yapının öncesini bizzat ben fotoğrafladım. Bu eserlerden 22’sinin Osmanlı’ya ait olduğunu, hatta 2’sinin Mimar Sinan’a ait olduğunu tespit ettim. Mimar Sinan’ın 2 eserinden biri tamamen yok olmuş, biri de yüksek oranda tahrip edilmiş durumda” dedi
Suriye’de Beşar Esad güçleri, son 4 yılda ülkenin ikinci büyük kenti konumunda olan Halep’i defalarca kuşatma altına aldı. 2013’ten itibaren Halep’te 200’den fazla tarihi eser tahrip edildi. Bu eserler her gün yeniden tahrip edilmeye devam ediliyor. Kuşatmalar sırasında Esad güçleri ve muhalifler arasında çıkan çatışmalar sonucunda şehir tam anlamıyla bir harabeye döndü. Tarihi eserlerin kimi tamamen yok oldu, kimi roket ve kurşunlarla kısmi zarar gördü.
Mimar Sinan'ın camisi dinamitle yok edildi
Yıllardır Ortadoğu’daki Osmanlı eserleri üzerine çalışan Osmanlı eserleri uzmanı Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Mimarlık Tarihi Kürsüsü hocası Suriyeli Mahmud Zeynel Abidin, Suriye’de Mimar Sinan’a ait 3 yapının bulunduğunu söyledi. Abidin, “Bunlardan biri Şam’daki Süleymaniye Külliyesi. Temeldeki teknik sorunundan dolayı tahrip olma tehlikesi yaşıyor. Acilen restore edilmesi gerekiyor. Diğer 2’si de Halep kentinde. Atılan roketlerle Adliye Camii’nin kubbesi ve minaresi yıkıldı. Hüsreviye Külliyesi, temeline dinamit konularak tamamen yok edildi” dedi.
Ortadoğu’da Osmanlı’ya ait bine yakın tarihi yapının bulunduğunu belirten Mahmud Zeynel Abidin, “Bu eserlerin tamamını tespit etmeye çalışıyorum. Ancak bunu bir ekiple yapmak gerekiyor. Benim imkânlarım kısıtlı. Tek başıma yaklaşık 25 yıldır 200’e yakınını tespit edip 8 kitap halinde yayımladım” diye konuştu.
"Araplar da Osmanlı eserlerini tanımıyor"
Yaptığı çalışmalarla Osmanlı eserlerini tespit edip bulunduğu ülkenin kültür bakanlıklarına rapor halinde sunduğunu söyleyen Abidin, “Onlar da bu çalışmalar neticesinde Osmanlı yapılarını fark edip restore ediyorlar, değer veriyorlar” ifadesini kullandı. Kendisini Türk ve Osmanlı kültürünü Araplara tanıtmaya adayan Mahmud Zeynel Abidin, “Şimdilik Halep’te UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne giren en önemli 33 tarihi yapıyı tespit ettim. 100’e çıkarıp kitap şeklinde yayımlayacağım. Bunun için çalışıyorum” dedi.
Hüsreviye Camii ve Külliyesi
1546 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın Halep Valisi Hüsrev Paşa tarafından Mimar Sinan’a inşa ettirildi. Hüsreviye Külliyesi’nin içinde bir cami, bir medrese ve bir türbe bulunmaktaydı. Suriye’de başlayan iç savaş sonucunda bakımsız kalan külliye, kendi haline terk edilmişti. 2013’ün sonlarına doğru bölgedeki silahlı güçler temellerine dinamit koyarak yapıyı tamamen yok etti.
Adliye Camii
1556 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a inşa ettirildi. Eski Halep olarak bilinen sur içinde yer alıyordu. Atılan roketler sonucunda minaresi ve duvarları zarar gördü. Tek kubbeli cami, Memlük mimarisi tarzında renkli mermer ile bezenmiş mihrap ile Osmanlı tarzında yapılmış mermer minberle öne çıkıyordu. Pencere kemerlerinde yer alan, İznik’te üretilmiş, mavi-beyaz çiniler de Halep’te Osmanlı varlığının canlı bir anısıydı. Adliye Camisi, tahribatın ardından tamamen kullanılamaz durumda.
Tahrip edilen eseler
- Emevi dönemi: Etras Cami ve Emevi Cami
- Eyyubi dönemi: Halep Surları ve Halep Kalesi
- Memlük Dönemi: Antakya Kapısı, Kınisirin Kapısı, Makam Kapısı, Hadid Kapısı, Nasır Kapısı, Mehmendar Cami ve Sultaniye Medresesi.
- Osmanlı dönemi: Halep Kapalı Çarşısı, Hacı Musa Cami, Osmaniye Medresesi, Şuna Hanı, Halep Belediyesi Binası, Ahmediye Medresesi, Ziraat Bankası Binası, Şeybani Kilisesi, Hibal Hanı, Saray Binası, Mimar Sinan’ın inşa ettiği Hüsreviye Külliyesi ve Adliye Cami, Sayadiye Konağı, İbrahim Konağı, Vezir Hanı, Canbulat Kasrı, Vekil Evi, Nahhasin Hanı, Nahhasin Hamamı, Yalbuğa Hamamı, Maraş Evi, Gureba Hastanesi.
Okuduğu üniversiteye hoca olarak geri döndü
2011’de Suriye’de başlayan iç savaşın ardından, Mahmud Zeynel Abidin Türkiye’ye geri döndü. 1989’da mimarlık eğitimi için girdiği Yıldız Teknik Üniversitesi’nde (YTÜ), Mimarlık Tarihi Kürsüsü’nde hoca olarak eğitim vermeye başladı. Yazdığı ‘Osmanlı Camiler Mimarisi’ kitabıyla 2007 yılında 3 yılda bir verilen ve Ortadoğu’nun mimarlık tarihi alanında en prestijli ödülü olan, İslami Başkentler ve Kentler Organizasyonu Ödülü’ne layık görüldü. Aynı ödülü tam 9 yıl sonra, 2016’da ‘Şam’daki Osmanlı Eserleri’ kitabıyla ikinci defa kazandı. Mimar Mahmud Zeynel Abidin’in yazdığı 8 kitabın 5’i ödülle taltif edildi.
UNESCO listesinde olanların kitabını yazıyor
Mahmud Zeynel Abidin, 2012’den beri Halep’te bulunan Emevi, Eyyubi, Memlük ve Osmanlı dönemlerine ait yüzlerce tarihi cami, medrese, külliye, hamam ve hastanenin tahrip edilmeden önceki hallerini Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi’nde hazırladığı doktora tezi için fotoğrafladı. Halep’te Emevi dönemine ait 2, Eyyubi dönemine ait 2, Memluk dönemine ait 7 ve Osmanlı dönemine ait 22 eserin tahrip edildiğini söyleyen Abidin, “Yıkılan kentte milattan öncesine ait bir tapınak ve surların büyük bir kısmı da yok edildi” dedi.