İpeği andıran hafifliği ve yıpranmaz dokusuyla keten, asırlardır aranan kumaş türü oldu. Günümüzde ise doğallığı ve büyüleyici renkleriyle dekorasyonda en çok tercih edilen malzemelerin başında geliyor.
İlk çağda dokumacılıkta, pamuktan sonra kullanılan hammaddenin "keten” olduğu bilinir. Keten, dokunarak kullanılan bir bitki elyafıdır. Dokuma ise, iplik eğirmeyi öğrendikten sonra yapılan bir tekstil üretim tekniğidir. Bu dokumaları, hazır sepet ya da çitleri ördükten sonra, atkı çözgü tekniği ile basit tezgâhlarda dokuyarak üretmişlerdir.
Yazılı ya da resimli belge bırakmaya başlayan insanlar, dokuma fikrinin tanrı tarafından öğretildiğini kabul ederler. Mısırlılara göre tanrı "'İsis' dokumacılığı öğretendir, kardeşinin ve eşi Osiris in bedenini sarmak için keteni bulmuştur. Asurlulara göre kraliçeleri '"Semiramis" dokumayı öğretmiştir. Yunanlılar ise akılcı tanrıları "Minerva"' tarafından dokumanın bulunduğunu savunurlar.
Yine aynı Yunan efsanesine göre genç terzi Arakhne öylesine ince ve saydam bir kumaş yapmayı başarmış ki, ünlü terzi Athena'nm şimşeklerini üzerine çekmiş ve sonunda kıskanç Athena rakibi Arakhne’yi bir örümceğe dönüştürmüştür. Ancak tarihçiler iplik eğirmenin yirmi beş bin yıl önce başladığını kabul ederler.
Beş bin yıl önce eski Mısırlılarda ileri bir dokumacılığın olduğu bilinmekledir. Aynı çağda. Babillilerin yün ve keten dokumaları ise mükemmeldir.
Eski Mısır’da ekilen keten ile bugün ziraatı yapılan keten arasında benzerliğin olduğu da söylenceler arasındadır. Mısırlılar keteni çok çeşitli kalitede dokuyarak üretmişlerdir. Çok kaba ve kalın (yelken bezi), çok ince dokunmuş ve ağartılmış olarak da (giyimde ve kefen bezi) kullanmışlardır. Sarı ve kırmızı olarak da renklendirilmiştir. Ancak en çok beyazlatılmış olarak kullanılan keten, tanrının ve temizliğin sembolü olduğu için tercih edilmiştir.
Ketenin hikâyesinin böyle olağanüstü ve ilahi kaynaklara dayandırılmasının sebebi, onun çok eski ve soylu olmasından kaynaklanır. Tapınaklara girmesine izin verilen tek kumaş olarak bilinir. Olağanüstü inceliği yüzünden, şairler onu "dokunmuş hava"ya benzetmişlerdir. Firavunlardan mumyalara keten tüm eski Mısır'ı giydirmiştir.
Daha sonra Romalılar bu harika kumaşı evlerinde bolca kullanmışlardır. Ortaçağ Fransa'sında ketenin kullanımı, derideki yaraları iyileştiriciliği fark edilince daha da yaygınlaşmıştır. Daha sonra Kuzey Avrupa'da ketenin yetiştirilmesi gittikçe çoğalır. XVIII. yüzyılda dokuma tezgâhlarının icat edilmesiyle keten büyük ölçüde tüketilmeye başlanır, incecik dokusuyla şatoların, manastırların ve çiftliklerin dolaplarında yerini alır.
Ketenin saltanatı, '40'lı yıllarda ''pratik ve ucuz" sloganı ile ortaya çıkan viskoz ve polyester ile sona erdi. En büyük rakibi pamuk, sentetiklerle karıştırılınca kendini arka sıralarda buldu. Neyse ki '401ı yıllardaki bu düşüş sadece bir kuşak boyunca sürdü. Çevreci kuşağın temsilcisi bizler ise, onun doğasına değer vererek, yeni dokumalar ve yeni renklerle yıllardır süregelen keten keyfini günümüzde de yaşatıyoruz.
Keten nedir?
Keten, doğal bir elyaftır. Keten bitkisinin saplarından üretilir. Adı Arapça "kutan"'dan gelen bu elyaf, rutubetli ve serin iklimlerde yetişir. Keten tohumu bitkisidir. Tohum için yetiştirildiğinde, 'bezir yağı' elde edilir. Lifleri kullanılacaksa, bitki körpeyken kesilir. Her bitki sapında ortalama bin tane keten sap elyafı vardır. Keten sapının % 25'i elyaf olarak ise yarar. Keten bitkisi elyaf haline gelmesi için üç işlemden geçirilir: Çürütülür, dövülür ve eğrilir. İplik haline gelince dokunur.
Keten kumaşı temizleme-koruma
• Buhar ya da açık hava etkisine bırakılır.
• Sterilize edilir.
• Paketlenir (perde ya da örtüler) ör-tüye sarılır, hava ile teması kesilmelidir. Ancak bu sürekli bir tedbir değil¬dir.
• Sıvı dezenfektan kullanılır. Alkol, kireç kaymağı çözeltisi (çok sulandırılmış…)
• Islatma ve yıkama yapılır
• Sabunlu çözelti ile içme suyu kullanılarak yıkanır
Renklendirme – Boyama ve tasarımcının rolü
Ev tekstilinde kullanılan doğal kumaşların boyaları çok değişiktir. Sürekli güneş altında kalan perde, sıcak ve soğuk havaya karşıdır. Devamlı üzerine oturulan bir kanepede ise sürtünme özellikleri önemlidir. Bu nedenle bu tür kumaşlarda boyama tekniğine, haslık derecelerine önem verilmelidir.
Renklendirme ve desenleme kalite ile birlikte tekstil tasarımcısının sorunudur. Tasarımcı, sıcak ya da soğuk etki yapacak renk armonilerini kolorist olarak kendi hazırlar. Ev tekstilinde kullanılacağı motif özelliklerini kombine desen kullanımlarında, çeşitlemeyi ve koleksiyon hazırlamayı, sanat ve teknolojinin birlikteliğinde oluşturur.
Duvarda, yatakta, sofrada ketenin özellikleri
Perdeler, peçeteler, döşemelikler, halılar, kolluk kılıfları, yatak örtüleri, şeritler, bezler, çamaşırlar... Keteni her yerde kullanabilirsiniz. Dokuması nasıl olursa olsun, sadeliğin, serinliğin ve şıklığın otantik bir iplikteki kusursuz uyumunu sunar bizlere.
Boyanınca rengine derinlik ve ışık katar, eskidikçe güzelleşir. Pratik özellikleri ise inanılmazdır: çok dayanıklı olmasının yanında döşemelik olarak kullanılan keten, tozu çekmez ve kendini bırakmaz. Güneşte renkleri solmaz. Duvara asıldığında ses ve ısı yalıtımını sağlar. Yumuşak, emici ve tüylenmeyen dokusuyla banyoda ve mutfakta harikalar yaratır.
Havadar ve rahat olduğu için yatak örtüsü olarak kullanıldığında cilde tazelik ve ferahlık hissi verir. Pamuk gibi keten de selülozdan oluşur. Bu nedenle pamuk elyafının özelliklerini taşır. Pamuktan üç kat daha sağlam ve parlaktır. Parlaklığı yüzünden (yansıma özelliği taşır) serinleticidir. Keten pamuktan daha çok nem taşıyıcıdır. Bu nedenle nem emiciliği daha yüksektir. Giyimde kullanıldığında nemi daha çok çeker. Keten iyi işlendiğinde ipek kadar parlak olur.
150 santigrat dereceye kadar ısıya dayanıklıdır. Kopma direnci pamuktan fazladır. Keten lifinin uzama kabiliyeti az olduğundan esnekliği yoktur (Bu nedenle döşemecilik için idealdir). Isı tutma kabiliyeti pamuktan düşüktür (Bu nedenle de giyimde tercih edilir).
Çabuk alev alır ve süratle yanar. Özgül ağırlıkları farklı olduğundan keten ile pamuğu ayırmak kolaydır. Tanımak için ipucu; keten lifini yaktığımızda saat istikametine doğru bükülür. Rutubet oranı yüksek mekânlarda, aydınlık ortamlarda (selüloz esaslı olduğu için) yüzeyde bakteri ve mikroorganizmalar çabuk oluşabilir. Bunlar kumaşın yüzeyinde renk lekesi oluştururlar, zamanla ağır bir koku yayarlar. Küf kokusu dediğimiz bu kokuyu herkes tanır. Tek olumsuz özelliği çabuk buruşmasıdır. Ama uzmanlara göre keten büyüsünü ve şıklığını bu özelliğinden alıyor. Doğal ya da renkli, rustik ya da sofistike, keten tekstil kreasyonlarında hızlı bir yükseliş yaşıyor.
Bakım Kılavuzu
Sık yıkanmalara karşı dayanıklı ketenin bakımından daha kolay ne olabilir? Beyaz ya da yüksek ısıda seri boyalarla renklendirilmiş olsun, keteni kaynar suda bile yıkayabilirsiniz. Ama ne olursa olsun üretici firmanın tavsiyelerine uymakta yarar var. Buruşmayı önlemek için keten kumaşınızı kurutma makinesine koymayın, ütülemeyi nemli ince bir kumaşla yapın.
Farklı Ketenler
Bir posta kolisiyle, ince bir peçetenin arasındaki tek ortak nokta, ikisinin de keten olmasıdır. İki keteni farklı kılan ise keten filizlerinin topraktan çıkarılışı ve eğrilme şekilleridir. Islak ya da kuru, iplik haline getirilen uzun filizler ince, düz ve parlak dokular haline gelirler. Çok kaliteli bir görüntüye sahip oldukları için giyim, tekstil, dekorasyon ve mutfak ürünlerinde kullanılır. Kuru halde iplik haline getirilen kısa filizler ise çok kalın ve dayanıklı bir doku oluştururlar, bu yüzden de posta taşımacılığı için idealdirler.
Karıştırmanın Nedeni
Ketenin bir dezavantajı da pamukluya göre % 40 daha fazla olan fiyatıdır. Bu fiyatın sebebi ise liflerin işlenmesindeki uzun ve zahmetli süreçtir. Ama kalitesinin yanı sıra çok dayanıklı ve yıpranmayan bir dokuya sahip olması onun bu yüksek fiyatını haklı kılar. Fiyatını düşürmek için genellikle pamukla ve sentetikle karıştırılır. Bu karışım ketene farklı etkiler kazandırmakla birlikte daha yumuşak bir dokuya sahip olmasını ve daha az buruşmasını sağlar.