Türkiye’de yaşayan bazı bitki türleri kuvvetli zehir ihtiva ediyorlar. Bu yıllardır bilinen bir ayrıntı fakat bu bitkilerden özellikle 12 tanesine kent parklarımızda da rastlamak mümkün. Uzmanlar özellikle çocuklarımız için sıklıkla kullandığımız bu yaşam alanlarında kullanılan süs bitkilerine dikkat edilmesi konusunda uyarıyor.
Türkiye, bitki tür sayısı açısından oldukça zengin bir ülke. Tüm Avrupa’da 13 bin civarında bitki türü bulunurken sadece Türkiye sınırları içinde 9 bin 200’ün üzerinde bitki türü yaşamaktadır. Bunların 3 bin 100’ü ise endemik, yani sadece Türkiye’de yetişen türler. Böylesine zengin bir floraya sahip olan ülkemizde bu durum kent parklarına da fazlasıyla yansımakta. Lakin Türkiye'de yaşayan zehirli bitki sayısı da azımsanamayacak çokluktadır.
Gaiga Dergi'nin haberine göre; kent parklarımızda kuvvetli zehir ihtiva eden pek çok bitkiye rastlamak mümkün. Peyzaj tasarımlarında kullanılan bu bitkilerin estetik ve fonksiyonel özelliklerinin yanı sıra bu hassas özelliklerine dikkat edilmesi gerekiyor. Uzmanlar özellikle çocukların sıklıkla kullandığı bu alanlarda, ebeveynleri çok dikkatli olması konusunda uyarıyor.
Kent peyzajında sıklıkla kullanılan 12 zehirli bitki şöyle:
Taxus baccata (Adi porsuk)
Türkiye’nin çok soğuk olmayan bölgelerinde yaşayan, herdem yeşil bu bitki çok yavaş büyümesiyle ünlüdür, bu sayede form vermek için çok sık budamak gerekmez. Farklı formlarda gelişen türleri mevcuttur. Bu bitkinin boncuğa benzeyen kırmızı renkli meyveleri, içerdiği kimyasallar nedeniyle oldukça tehlikelidir. Bu nedenle özellikle çocuk oyun alanları yakınlarında kullanılması sakıncalıdır. Kent parklarında da pek tercih edilmez. Genellikle resmi binaların girişlerinde, sütuni formda gelişen türü vurgu amacıyla kullanılır. Ancak Ankara’daki Kuğulu Park’ta kullanılmıştır. Bu bitkinin meyvesini yiyen kişilerde önce kol ve bacak kasılmaları görülmektedir. Ölüm vakası da kayıtlara geçmiştir.
Ficus carica (İncir)
İncir ağacı da Ege ve Akdeniz civarında yaygın şekilde görülen bir bitkidir. Daha soğuk bölgelerde de rastlanır ama meyve vermeyebilir. Bu bitkiyle ilgili ilginç bir deney mevcut. Yaşlı bir incir ağacının öz suyunun 50 yaşında bir adamın derisiyle temas etmesi sonucunda ileri derecede yanıklar gözlenmiştir. Aynı öz suyu 10 yaşındaki bir çocuk derisinde hemen hemen hiç lezyona neden olmamıştır.
Ricinus communis (Hint yağı)
Kızıl yapraklarıyla estetik bir görüntüsü vardır. Ama güzelliğine aldanmayın, en zehirli bitkiler arasında sayılır. Dekoratif amaçlı Afyon ve bazı ilçelerinde parklarda kullanılmakta. Risin adı verilen zehirli kimyasal bitkinin tamamında bulunmakla beraber, tohumlarında yoğunlaşmaktadır. Tek bir tohum, insanı iki gün içinde öldürmeye yeter. İlk semptomlar birkaç saat içinde kendini gösterir. Boğazda yanma hissini mide bulantısı takip eder ve sindirim sistemi tamamen alt üst olur. Zehirlenme başladıktan sonra durdurmak imkânsızdır ve dehidrasyon nedeniyle ölüm gerçekleşir. İlginç bir şekilde, bu zehre karşı en hassas canlı insandır. Köpek ya da ördek gibi hayvanlar bu zehre çok daha dayanıklıdır.
Nerium oleander (Zakkum)
Akdeniz’in bu güzel bitkisini çoğumuz biliriz. Pembe ve beyaz çiçekleri ile çoğu sahil yerleşimlerinin sokaklarını süsler. Zehirlenmeler genelde yaprakların yenmesiyle gerçekleşir. Kalpte ritim bozuklukları ilk belirtilerindendir.
Atropa belladonna (Güzelavrat otu)
Bu tür kent parklarında kullanılmak üzere yetiştirilmez ama kent yakınlarındaki piknik ve rekreasyon alanlarında, orman örtüsü arasında rastlanır. Latince adında geçen bella donna (güzel kadın) kelimesinin ilginç bir hikâyesi vardır. Roma imparatorluğu boyunca kadınlar bu bitkinin siyah meyvelerinden elde ettikleri suyu küçük bir kapta biriktirip içine bir iğne daldırırlar ve o iğnenin üzerinde kalan meyve suyunu bir bardak suya karıştırıp içerlermiş. Bu sayede göz bebekleri bir gün boyunca çok daha büyük olurmuş ve dönemin erkekleri bundan çok etkilenirmiş. Daha fazla doz ise genellikle zehir olarak kullanılırmış.
Hedera helix (Orman sarmaşığı)
Tüm Anadolu’da yetişen bir sarmaşıktır. Oldukça kanaatkar ve inatçı bit bitkidir. Kent parklarında da sıklıkla kullanılır. Duvarlara sardırılır ya da yer örtücü olarak da kullanımı yaygındır. İzmir fuarında da koşu parkuru çevresindeki toprak zeminin örtülmesi için kullanılmaktadır. Meyveleri ve öz suyu zehirlidir.
Aesculus hippocastanum (At kestanesi)
Türkiye kent parklarında sıklıkla görülür. İrice bir gölge ağacıdır. Pembe ve beyaz renkli çiçekleri olan türleri Ankara ve Sivas gibi kentlerde sıklıkla kullanılır. Osmanlı döneminde karın ağrısı çeken atlara yedirilirmiş. Fakat İngiltere’de 4 yaşında bir çocuğun çiğ at kestanesi yemesi nedeniyle öldüğü kayıtlara geçmiştir. Ölüm genellikle ateşin yükselmesiyle gerçekleşir.
Buxus sempervirens (Şimşir)
Her dem yeşil, bodur bir çalıdır. Çok yavaş büyür. Bordür bitkisi olarak tercih edilir. Çok yavaş büyümesi nedeniyle şekilli budamalar için elverişlidir. Yaprakları zehir ihtiva eder. Tadı oldukça acıdır. Muhtemelen ısırılmasıyla tükürülmesi bir olacağından ölüm gerçekleşmez ama inatla yerseniz sonuçları ağır olabilir. Bitki öz suyuyla derinin fazla teması da tahrişe neden olabilmektedir. Yine ülkemizde sıklıkla kullanılan bir türdür.
Ilex aquifolium (Çoban püskülü)
Bu bitkiye yılbaşı dekorasyonlarından çoğumuz aşinayızdır. Uçları sivri, batıcı, koyu yeşil yaprakları ve ortasında kırmızı meyveleriyle bilinir. Yaprakları ve meyveleri çeşitli asitler ihtiva eder. Kazayla az miktarda yenmesi çok tehlikeli değildir. Ancak fazlaca tüketilmesi ateş ve bulantı gibi etkiler gösterir. Kent parklarında çalı olarak kullanılan bir bitkidir.
Narcissus sp. (Nergis)
Nergis çoğumuzun sevdiği, soğanlı bir bitkidir. Lale ve sümbül gibi, erken baharda çiçeklenir. Geçtiğimiz yıl İstanbul Beşiktaş’taki Barbaros bulvarında boylu boyunca kullanılmıştır. Tüm güzelliğine rağmen bitki tüm organlarında zehirli kimyasallar ihtiva eder. Özellikle soğanı zehirlidir. Kayda geçen zehirlenmeler de genelde soğanı yedikten sonra gerçekleşmiş. Yemeklerde kullandığımız soğanlara benzemektedir. Artık marketten soğan alırken daha paranoyak davranabilirsiniz. Yarım soğan yemek şiddetli karın ağrısına neden olmaktadır. Ancak ölümle karşılaşılmamıştır.
Prunus laurocerasus (Karayemiş)
Türkiye’de kullanımı oldukça yaygın. Çalı formunda gelişen bu bitkinin siyah meyveleri olur. Yaprakları ve meyve sapları ilginç kimyasallar barındırır. İçerdiği kimyasallar badem kokusunu andırır. Böcek ilaçlarında, bu bitkinin yaprağından elde edilen kimyasallar kullanılır. Yaprakların çiğnenmesiyle tükürüğe geçen zehir solunum yolu yetmezliği nedeniyle ölüme neden olabilir.
Salix alba (Ak söğüt)
Anadolu’nun hemen her yerinde, genellikle dere kenarlarında görülür. Aspirin yapımında kullanılan salisik asit bu bitkide bolca bulunur. MÖ 400’lü yıllara dek, doğum sırasında çekilen ağrıları azaltması nedeniyle hamilelere bu bitkinin yaprakları kaynatılıp içirilirmiş. Fakat oranının tutturulamaması halinde mide kanaması başlar.