T24 - Radikal gazetesi yazarı ve sosyal medya uzmanı Serdar Kuzuloğlu, iPhone'un Çin'in Shenzhen'deki üretim merkezinde çalışan işçilerin 345 lira maaşla çalıştıklarını söyledi.

Birkaç gün önce The New York Times’ta Apple’ın üretim süreçleri ve maliyetlerine yönelik Charles Duhhigg ve Keith Bradsher imzalı çok güzel bir derleme yayımlandı (nyti.ms/w3RHZj). O yazının akılma getirdiklerini kendi notlarımla harmanlayarak birkaç bilgi paylaşarak günümüzün teknoloji üretim ve tüketim dengesine dair birkaç bilgi paylaşmak istedim. Altın çağını yaşadığı 2011 yılında Apple’ın geliri 108 milyar dolar oldu. Bunun büyük bir bölümünü hemen herkesin bir şekilde ilgisini çekmeyi başaran iki popüler ürünü; tablet bilgisayarı iPad ve cep telefonu iPhone’a borçlu. Bilgisayar satışları ise tüm zamanların en yüksek düzeyinde. Firma sadece geçen sene 70 milyon iPhone, 30 milyon iPad sattı. Diğer ürün satışları 70 milyona yaklaşıyor.



Zaferin meyveleri


iPhone ve iPad’in fenomen yükselişi Apple’ın çalışan başına 400 bin dolar kâr etmesiyle sonuçlandı. Bu Google için bile rüya bir oran. Kurucu Başkan Steve Jobs’un vefatından bir süre önce yerini alan Tim Cook’un elindeki Apple hisselerinin değeri 427 milyon dolara, maaşıysa 1.4 milyon dolara çıktı.


Cook’un bu dudak uçuklatan öyküsünde aslında pek de konuşulmayan kurumsal bir sır gizli. Kendisi aynı zamanda yıllar önce Apple’ın üretimini ABD’den Çin’e kaydırma planının mimarı. Yani kazandırdığı paranın haddi hesabı yok.



Yüzde 40 kâr marjı


İki hafta önce Apple Çin’de iPhone4S’i satışa sunma kararı aldı. Ancak halkın mağazalara akını yüzünden (güvenlik nedeniyle) satış ertelendi. Konuya yabancı biri bu satırları okuduğunda sudan ucuz bir üründen bahsettiğimizi sanabilir. Olmadığını hatırlatmak tarihe karşı borcumuz.


Apple iPhone ABD’de kontratlı olarak modeline göre 200 ile 400 dolar arasında satılıyor. Kontratsız almak isterseniz en az 600 doları gözden çıkaracaksınız. Çin için hiç de azımsanacak bir bedel sayılmaz, değil mi? Üstelik kâr marjı da birçok teknoloji markasının dudaklarını uçuklatacak cinsten. Sektör analizlerine göre 600 dolarlık iPhone’un maliyeti modeline göre 188 ile 245 dolar arası değişiyor (bit.ly/xF9bYh). Yüzde 40’lık bu kâr marjına satın alındıktan sonra içine yüklenen her şarkı, uygulama, oyun ve içerikten alınan yüzdelik paylar da eklenince Apple’ın geçen yılki 25.9 milyar dolarlık NET kârı daha iyi anlaşılıyor.


Merhum Steve Jobs kendi kurduğu Apple’dan kovulup 1995’te NeXT’i kurduğunda ABD’de kurduğu fabrikasıyla övünüyordu. Yüksek teknoloji ve robotlar sayesinde 10 bin dolara satılan NeXT bilgisayarlarındaki işçi maliyeti yüzde 5’e ulaşmıyordu.


Bilgisayar fiyatları 10 binden birkaç yüz dolara düşünce işler elbette değişti. Bugün ABD’de vergiler hariç 650 dolara satılan 16GB kapasiteli en ucuz iPhone4S’in 188 dolarlık toplam maliyeti içindeki işçi maliyeti 8 dolar! Yani yüzde 1,2. Nereden nereye, değil mi?


Apple iPhone’u Çin’deki o garibanlar yerine Amerikalı kardeşlerine ürettirseydi telefon başına maliyeti 65 dolar yükselecekti.



Modern köleler


Belleği Kore ve Japonya’dan, ekranı Kore ve Tayvan’dan, çipleri Avrupa’dan, metal aksamı Afrika ve Asya’dan, yarı-iletkenleri Almanya ve Tayvan’dan toplanan iPhone, son olarak Çin’de birleştiriliyor. iPhone almak için mağazalara saldıran Çinlilerin meşhur Foxconn fabrikasında. Geçen sene HP için (Ulaştırma Bakanı’nın gözüne girme adına) Çorlu’da da bir fabrika açan Foxconn’a ev sahipliği yapan Shenzhen, 30 yıl önce Çin’in küçücük köylerinden biriydi. Bugün nüfusu 13 milyon. Dünyanın en büyük ‘üretim tesisi’.


Shenzhen’de sadece Foxconn’da, sadece Apple için 230 bin kişi çalışıyor (toplam çalışan sayısı 500 bine yakın). Haftada altı gün, her gün en az 12 saat ve saati sadece 1.2 liraya başka bir deyişle ayda en fazla 345 lira kazanan bu ‘teknoloji çağı köleleri’ iş bitince evine de gidemiyor. Çünkü çoğunun evi yok. Olanlarıysa getir-götürle uğraşmak istemiyorlar. 15 yataklı ranzalarda, demir parmaklıklı camlarda yatıp vardiya saatini bekliyorlar. Parmaklığın sebebi intihar eden işçiler. Dert işçi kaybı da değil, ortaya çıkınca zor durumda kalan Apple’ın halkla ilişkiler departmanı. İntiharı önlemek için camlara parmaklık gerdiler. Nasıl ama?


Bu elektronik marabaların dünyanın elektronik cihazlarının yüzde 40’ını üreten Foxconn’a ek maliyeti ise günde 3 ton domuz ve 13 ton pirinç. Tek müşteri Apple da değil HP, Dell, Motorola, Nintendo, Nokia, Sony ve Samsung gibi birçok müşterileri var.