"İğde, Gılgamış Destanı'nda aranan ölümsüzlüğün sırrını taşıyan bitki olabilir"

Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Ebru Erbay, dünyadaki ölümlerin baş sorumlusu damar sertliğini fareler üzerinde durdurduğu çalışmasıyla literatüre geçti. Erbay, faydalı olabileceğini ortaya koyduğu palmitoleik asitin zengin olduğu iğde için "Belki de Gılgamış Destanı’nda aranan ölümsüzlüğün sırrını taşıyan bitkidir” dedi.

Hürriyet gazetesinden Mesude Erşan'ın haberine göre, bu yıl Sabri Ülker Bilim Ödülü’ne layık görülen Yrd. Doç. Dr. Erbay’ın araştırması alanının saygın bilim dergilerinden Science Translational Medicine’de de yayınlandı. Erbay’ın çalışmasını özgün kılan daha önce kötü bir gösterge olarak kabul edilen vücuttaki palmitoleik asit üretiminin koruyucu bir işlevi olduğunu ortaya koyması.

Palmitoleik asit üretiminin metabolik stres halinde arttığı biliniyor ama kötü bir gösterge olduğu düşünülüyordu. Erbay ise bu yağın vücutta yükselmesinin koruyucu bir işlev görebileceği hipotezini öne sürdü ve araştırmalarını bu yönde yoğunlaştırdı. Çok yüksek kalorili gıdalarla beslediği farelere bir çeşit yağ olan palmitoleik asit verdiklerinde kalp ve damar hastalıkları ve ölümlere yol açan damar sertliğinin durduğunu gösterdi.

Doymamış bir yağ olan palmitoleik asitin hücrelerdeki diğer zararlı, doymuş yağları uzaklaştırdığını belirten Yrd. Doç. Dr. Erbay, şimdi benzer araştırmayı insanlarda yapmayı hedefliyor. "Tarihin hiçbir döneminde insan metabolizmasının üzerinde bu kadar ağır yük olmadı" diyen Erbay, "Bazı insanlar şişmanlar ama diyabetik değiller ya da şişmanlar ama kalp ve damar hastalıkları yok. Yine şişmanlar ama uzun ve bunamadan yaşıyorlar. Bunların sırrının gen havuzumuzda ve genlerin ürettiği metabolitlerde olduğunu  düşünüyorum. Bu sırların biri de vücudumuzun ürettiği palmitoleik asittir. Gılgamış Destanı’nda aranan ölümsüzlüğün sırrını taşıyan bitki belki de topraklarımızda bulunan ve palmitoleik asitten zengin olan iğdedir” diyor.

Bol ödüllü araştırmacı

41 yaşındaki Ebru Erbay Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Urbana-Champaign, Illinois Üniversitesi’nde Hücre ve Yapısal Biyoloji doktorası yaptı. Harvard Üniversitesi, Halk Sağlığı Fakültesi’nde doktora sonrası eğitimini Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil ile tamamladı. Dr. Erbay, Türk Bilim Akademisi Genç Araştırmacı Programı’na üyelik, EMBO Genç Araştırmacı Programı’na üyelik, Amerikan Kalp Derneği doktora öncesi bursu dahil birçok ödül aldı. Avrupa Araştırma Konseyi (ERC) Yaşam Bilimleri’nde ‘Starting Grant’ı Türkiye’den alan ilk araştırmacı oldu. Ayrıca Münih’te Ludwig Maximilian Üniversitesi’nde Kardiyovasküler Önleme Enstitüsü’nde misafir profesör olarak görev yapıyor.

Ölümsüzlük bitkisini yılana kaptırmıştı

Ebru Erbay, çalışmasındaki Gılgamış etkisini şöyle anlatıyor:

“Palmitoleik asitten zengin iğde türevi bitkilerin Mezopotamya’da zengin olması, Gılgamış Destanı’nı akla getiriyor. Yarı tanrı olan Gılgamış, bugünkü insanların da yaptığı gibi ölümsüzlüğü aramaktadır.

"Bir bitkide bunun cevabının yattığını öğrenir. Ama bu bitkiye ulaştığında yılan kapar ve Gılgamış ölür.

"Bu bitkinin iğde olabileceği gibi bir yorum yapabiliriz.

"Ayrıca Cengizhan’ın dirençli, savaşçı askerlerinin atlarının da iğdenin türevlerinden yediğini biliyoruz.”