Michelle Roberts
BBC Sağlık Editörü
Hindistan'da tespit edilen koronavirüs varyantı İngiltere'ye de ulaştı. İngiliz kamu sağlığı uzmanları virüsün 'kaygı verici' olduğunu söylüyor.
Dünya, Hindistan varyantı ve daha kolay yayılan, insanları daha fazla hasta eden veya aşıların etkili olmadığı diğer yeni genetik tiplerini de yakından inceliyor.
Yeni varyantları anlamak hükümetlerin aşılama programlarını düzenlemelerine ve virüsü kontrol altında tutmalarına yardımcı olabilir.
Covid neden mutasyona uğruyor?
Bütün virüsler değişim geçirir, var olabilmek ve yayılabilmek için kendilerinin birer kopyasını üretirler.
Bu değişimlerin çoğu önemsizdir, bazıları virüse zarar bile verebilir. Ama bazı değişimler ise daha bulaşıcı ve daha tehlikeli hale gelebilir, ağırlıklı olarak görülen türler de bunlardır.
Virüslerin bulaştığı kişiler enfeksiyona karşı bağışıklık kazansa da ya da aşılansa da bu koruma kalkanından sıyrılan mutasyona uğramış virüsler gelişmeye devam eder.
Bilim insanları bir mutasyonun ne kadar tehlikeli olduğunu tespit edebilmek için virüsün genetik kodundaki uyarıcı işaretlere bakar. Virüsün laboratuvar çalışmalarında nasıl reaksiyon gösterdiğini, insanlara nasıl yayıldığını inceler.
Farklı varyantlar hakkında neler biliyoruz?
Dünya genelinde binlerce farklı Covid varyantı dolaşıyor.
Potansiyel olarak en tehlikeli görülenler 'kaygı verici varyant' olarak adlandırılıyor ve sağlık yetkilileri tarafından yakından izleniyor. Yet kaygı verici varyantlar şöyle:
- İngiliz veya Kent varyantı (B.1.1.7 olarak da biliniyor) Birleşik Krallık'ta yaygın. 200.000'den fazla vaka tespit edildi ve 50'den fazla ülkeye yayıldı, yeniden mutasyona uğradığı görülüyor.
- Güney Afrika varyantı (B.1.351) İngiltere dahil en az 20 ülkede tespit edildi.
- Brezilya varyantı (P.1) İngiltere dahil 10'dan fazla ülkeye yayıldı.
- Hindistan varyantının bir türü (B.1.617.2) İngiltee'de 500'den fazla vaka tespit edildi, bazıları ülkeye yapılan seyahatlerin sonucu ortaya çıktı.
Yeni varyantlar daha mı tehlikeli?
Bu virüs varyantlarını kapanların büyük çoğunluğunun mevcut hastalıklardan daha ağır rahatsızlık geçirdiklerine dair bir kanıt yok.
Virüs orijinal haliyle özellikle yaşlılar ve başka sağlık sorunları yaşayan kişiler için büyük tehlike oluşturmaya devam ediyor.
Ama daha bulaşıcı ve tehlikeli hale gelecek bir virüs aşılanmayan kişiler arasında ölüm oranlarının da artmasına neden olacaktır.
Bazı araştırmalar İngiliz varyantının ölüm riskini %30 oranında arttığına işaret ediyor ancak bunlar nihai kanıtlar değil.
Bütün varyantlara karşı sağlık yetkililerinin tavsiyeleri aynı: Ellerinizi yıkayın, mesafenizi koruyun, yüz maskesi takın ve havalandırmaya dikkat edin.
Yeni varyantlar nasıl mutasyona uğruyor?
İngiltere, Güney Afrika, Brezilya ve Hindistan varyantlarının hepsi, virüsü insan hücrelerine bağlayan spike proteinlerinde değişimler yaşadı.
Bazılarında görülen N501Y adlı mutasyonun, virüsü diğer hücrelere bulaşmasında ve yayılmasında güçlendirdiği görüldüğü.
Bazı uzmanlar İngiltere/Kent varyantının %70 oranında daha bulaşıcı olduğunu düşünüyor. İngiltere Kamu Sağlığı Kurumu tarafından yapılan bir araştırma ise bu oranın %30 ila %50 arasında değiştiğini öne sürüyor.
Güney Afrika ve Brezilya varyantlarında da E484K adı verilen bir mutasyon görüldü. Bu mutasyon da virüsün enfeksiyona karşı bağışıklık geliştiren antikorlara dayanıklı hale gelmesine yardımcı olabilir.
Uzmanlar, az sayıdaki İngiliz varyantında da bu değişimi tespit etti.
Hindistan varyantında da (L452R gibi) bazı potansiyel önemli mutasyonlar görüldü, bunlar da daha bulaşıcı hale getiriyor olabilir.
Hindistan'da son dönemde tespit edilen varyantların, -yalnızca biri 'kaygı verici' olarak değerlendiriliyor- daha ciddi hastalıklara neden olduğu veya aşıları etkisiz hale getirdiğine dair yeterli kanıt yok.
Aşılar varyantlara karşı işliyor?
Mevcut aşılar koronvirüsün ilk versiyonlarına göre tasarlandı ama bilim insanları, potansiyel olarak biraz daha az ekili olsa da, aşıların virüse karşı hala işe yaradığını söylüyor.
Yakın zamanda yapılan bir araştırmaya göre, Brezilya varyantı Covid geçiren ve bağışıklık kazanmış olabileceği düşünülen kişilerde gelişen antikorlara hala direnç gösteriyor olabilir.
Ama laboratuvar çalışmalarının erken safha sonuçları ve gerçek hayattan toplanan veriler, Pfizer aşısının yeni varyantlara karşı, her ne kadar biraz daha az etkili olsa da, koruma sağladığını gösteriyor.
Oxford-AstraZeneca aşısı araştırma ekibinin verilerine göre bu aşı da İngiliz/Kent varyantına karşı koruma sağlıyor. Güney Afrika varyantına karşı daha az etkili olsa da yine de ciddi ve ağır hatalıklara karşı koruyor.
Erken safhada elde edilen bulgulara göre Moderna aşısı Güney Afrika varyantına karşı etkili, ama hareket geçirilen bağışık sistemi biraz daha zayıf ve daha kısa süreli olabilir.
Uzmanlar ortaya çıkan yeni mutasyonlara karşı mevcut aşıların yeniden tasarlanabileceği görüşünde.
Varyantlar pekiştirme (rapel) aşılarına ihtiyaç doğurur mu?
İngiliz hükümeti, gelecekte ortaya çıkabilecek varyantlara karşı aşı geliştirilmesi için biyo-eczacılık şirketi CureVac ile anlaştı ve 50 milyon doz ön sipariş verdi.
Varyantların nasıl geliştiğine bağlı olarak, yıl sonuna doğru bu dozlar yaşlılar veya risk altındaki diğer gruplar için pekiştirme (rapel) aşısı olarak kullanılabilir.