Mahfi Eğilmez*
Herkes İçin Osmanlı (Kerem Çalışkan, Caretta yayınları, İstanbul, 2016, toplam 432 sayfa)
Osmanlı’yı merak edenler için çok güzel bir giriş kitabı. Kitabın 432 sayfa olması gözünüzü korkutmasın. Konular genellikle alt başlıklar halinde ve birer ikişer dakikalık okuma sürelerine göre son derecede rahat izlenebilen bir bölümlemeye tabi tutulmuş. Dolayısıyla dilediğiniz yerde bırakıp sonra yeniden elinize almak gibi bir olanak sağlıyor size. Bu da okunma açısından büyük bir kolaylık sunuyor.
Kitap, Osmanlı’nın kuruluşuyla başlıyor, padişahlar, kadınlar saltanatı, sosyal yaşam, savaş araçları, gündelik yaşam, inançlar ve azınlıklar gibi ana bölümler ve her birinin pek çok alt başlığıyla devam ediyor. En genç ve en yaşlı padişah olanlar, orduyla birlikte savaşa gidenler, saltanat süreleri, ayaklanmada öldürülenler, tahttan indirilenler gibi bilgilerin derlendiği bölümler son derecede akıllıca kotarılmış. Kösem sultan kim, Hürrem sultan kim, Yeni Camii niçin yıllarca yarım kalmış, çile çekmek ile okçuluk taliminin ilgisi nedir, yeniçeriler hangi tarikatın üyesiydiler gibi birçok sorulu yanıtlı alt bölüm var.
Kitabın son bölümü Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılma nedenleri üzerinde duruyor. Kuşkusuz daha pek çok neden sayılabilir ama bunlar oldukça önemli: (1) Sorumsuz padişahlık sistemi gibi siyasal ve yönetsel nedenler. (2) Fatih Sultan Mehmet’le birlikte medreselerde okutulmaya başlanan felsefe, fizik, kimya, biyoloji, tarih, matematik gibi bilimlerin ilerleyen dönemlerde medreselerden kaldırılması ve bunların yerine dinsel ve geleneksel derslerin konulması gibi eğitim yanlışları. (3) Haraç gelirlerinin azalması, kapitülasyonların yerli sanayiyi çökertmesi, 1856’da Kırım Savaşını finanse etmek üzere ilk dış borcunu alan Osmanlı’nın hızla borçlanarak batılı devletlerin eline düşmesi ve 1881’de ilan edilen Düyun-u Umumiye ile mali olarak iflas etmesi gibi ekonomik nedenler. (4) Askerlik sisteminin çöküşü. (5) Rönesans ve reformun getirdiği aydınlanmanın dışında kalınması ve ardından gelen sanayileşmenin dışında kalınması. (6) Dünyada ulus – devlet yapısı oluşurken Osmanlı’nın ümmet – devlet yapısını korumaya çalışması (ve koruyamaması.)
Osmanlı İmparatorluğu hakkında ayrıntılı ama tarih kitabı sıkıcılığında olmayan bilgi edinmek isteyen herkes için gerçekten bulunmaz bir kaynak.
Keynes: Useful Economics for the World Economy (Peter Temin and David Wines, MIT Press Books, 2014, 117 sayfa.)
Ekonomilerin krize girdiği dönemlerde Keynesyen ekonominin imdada çağrılması adetten oldu. Keynesyen ekonomiyi modası geçmiş bir yaklaşım gibi kenara atanlar bile bu gibi durumlarda onun görüşlerine göre yapılan yönlendirmelere en azından itiraz etmez oluyorlar. Temin ve Wines bu basit ve kolay anlaşılabilir kitaplarında Keynesyen ekonominin temellerini ve krizlerle olan ilişkilerini ortaya koyarak küresel krize yorumlar getiriyorlar. İktisatçı olmadığı halde bu tür konuları merak edip anlamak isteyenlere de yol gösterecek kadar kolay anlaşılabilir bir kitap yazmış olmalarına karşılık yazarlar, ekonomik krizlerin derinliklerine inerek birçok karışık konuyu aydınlatıyorlar. IS – LM Eğrileri analizinden, likidite tuzağına, tasarruf paradoksuna kadar Keynesyen yaklaşımın karışık konularını günümüze uyarlayarak anlaşılabilir bir çerçevede ortaya koyuyorlar. Kitabın sonunda kısa ve yararlı bir sözlükçe de yer alıyor.
İngilizce bilen ve ekonomiye ilgi duyan okurlara tavsiye ederim.