Hayvanlar da insanlar gibi rüya görüyorsa rüyalarında ne görür, nerelere giderler? Kediler, kuşlar ve diğer canlılar uyku sırasında nasıl incelenebilir?
Rüya görüp görmediklerini hayvanlara sormak mümkün olmasa da gözlemler onların da rüya gördüklerine dair veriler sunuyor.
BBC Türkçe’de yer alan habere göre, araştırmacılar bu konuyu incelemek için iki yola başvuruyor. Birincisi uykunun çeşitli aşamalarında hayvanların fiziksel davranışlarını incelemek, ikincisi ise uyku sırasındaki beyin aktivitelerinin insan beynine benzerlik gösterip göstermediğini anlamak.
1960’larda uykunun REM aşamasında (hızlı göz hareketlerini içeren safha) insanların ilginç hareketler yaptıkları tespit edilmişti. Uyku sırasında kasların genellikle felç olduğu sanıldığı için ilginç bir bulguydu bu.
Uykuda koşan kedi
Araştırmacılar hayvanlarda benzer bir durum yaratarak nasıl rüya gördüklerini inceleyebileceklerini düşündü. 1965’te Fransız bir bilim adamı, bir kedinin beyin sapını asıl beyine bağlayan ve varoli köprüsü adı verilen bölgeyi çıkardığında kedinin uykuda felç olma durumunun ortadan kalktığını, yürümeye ve saldırganlaşmaya başladığını gördü.
Bu durum kedilerin uyanıkken yaptıkları aktivitelerin rüyasını gördükleri sonucuna varılmasına neden oldu. Kedilerin uykuda fare avlıyor gibi davrandıkları, benzer davranışların köpeklerde de görüldüğü sonucuna varıldı.
REM uykusu davranış bozukluğu olan bazı insanlarınsa rüyalarında yumruklama, tekmeleme, sıçrama, koşma gibi eylemleri canlandırmaya çalıştığı, bunların hem kendilerine hem de yanlarındaki insanlara zarar verebileceği belirtiliyordu.
Rüyadaki labirent
Rüyaları anlamanın tek yolu insanların uyku sırasındaki hareketlerini gözlemek değil. Artık beyin hücrelerinin elektrik ve kimyasal aktivitelerine de bakılabiliyor. 2007’de Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) iki araştırmacı, bir sıçanın beyninde hafızanın oluştuğu ve kodlandığı hipokampüs bölgesindeki sinir hücrelerinin (nöronlar) uyku sırasında aktif halde olduğunu tespit etti. Daha önce sıçanlar labirentte dolaşırken de aynı aktivite gözlenmişti.
Uyku sırasında da aynı hücrelerin aktif olması sıçanların rüyalarında labirentte koştuklarının göstergesi sayıldı. Öyle ki nöronların aktivitesi takip edilerek sıçanların rüyalarında labirentin hangi noktasında oldukları görülebiliyordu.
Uykuda ötme provası
Chicago Üniversitesi’nden araştırmacılar ise zebra ispinozlarının beynini incelediklerinde benzer şeyler gördüler. Bu kuşlar ötüş melodilerini sonradan öğreniyor. Uyanık olduklarında öterken çıkardıkları notalara göre ön beyinlerindeki hücreler belli elektrik akımları oluşturuyor. Araştırmacılar bu akımlara bakarak hangi notanın çıktığını tespit edebiliyor.
Daha sonra aynı işlemler kuşlar uyku halindeyken yapıldığında beyindeki elektrik aktivitesinin rastgele olmadığı görüldü. İspinozların beynindeki elektrik akımları uyanıkken çıkardıkları notaların aynısını gösteriyor, sanki şarkılarının provasını yapıyorlardı.
Rüya mı, gerçek mi?
Kedilerin, sıçanların ve kuşların beyinlerindeki bu aktivitelerin rüya olarak adlandırılıp adlandırılamayacağı tartışmalı bir konu. İnsanlar da uyku sırasında rüya gördüklerini bilmiyor, fakat uyandığında bunun farkına varıyor. Aynı şey bu hayvanlar için de geçerli mi bilemiyoruz.
Aynı şekilde gerçek dünya ile rüya arasında ayrım yapıp yapamadıklarını da. Fakat insan rüyasının psikolojik ve davranışsal özelliklerinin hayvanlarda da gözlendiğini kesin olarak söyleyebiliriz.