Yalnızca 3,5 milyonluk bir nüfusa sahip olan Somaliland'da tahminlere göre erkeklerin neredeyse yüzde 90'ı düzenli olarak gat bitkisi çiğniyor. Bu ot için günlük yapılan harcama da toplamda bir milyon doları geçiyor. İşsiz olan ve başkent Hargeisa'da yaşayan Abdikhalid gat bitkisi satın alabilmek için arkadaşlarından borç aldığını belirterek, iş bulunca da borçlarını ödedeğini söylüyor.
Genelde gece yarılarına kadar çalışan Nafyar, sağlığı için endişe etse de gat sayesinde zinde kaldığını belirtiyor. Nafyar gibi yüzünü göstermek istemeyen gazeteci Abdul da, stresli işi nedeniyle gat çiğnediğini belirterek, "Alkolden daha iyi çünkü kullandıktan sonra da işine normal şekilde devam ediyorsun" diye konuşuyor. Abdul, gatın herkeste farklı şekillerde etki gösterdiğini belirterek, "Bazıları çiğnedikten sonra bir şeyler okumak istiyor, bazıları da işlerine hücum ediyor" dedi.
Her gün 6 - 10 doları gata ayırıyorlar
Tüketiciler genellikle bu otu ''Gat anaları'' olarak tanımlanan işportacılardan satın alıyorlar. 22 yıldır gat satıcılığı yapan ve şu an Hargesia'nın merkezinde bir tezgahı bulunan Zahre Aidid eskiden bir dükkanı ve bir cafesi olduğunu, daha sonra da işlerini büyütmek için gat satmaya başladığını söylüyor. Müşteriler günlük tüketecekleri gat için 6 ila 10 doları gözden çıkarıyorlar.
Zahre 1980'lerde sona eren iç savaşın ardından birçok kadının gat satıcılığı yapmaya başladığını söylüyor. ''Yalnızca bu şekilde ailelerini geçindirebiliyorlar,'' diyen Zahre şöyle devam ediyor: 'Gat satışıyla gelirlerinin hızla arttığını gördüler ve bu işte kaldılar.'' Somaliland'da tahminlere göre kadınların da yüzde 20'si gat çiğniyor. Ancak bunu erkeklerin yanında açıkça yapmamaya özen gösteriyorlar.
Somaliland'a gat Etiyopya'dan ithal ediyor. Hasattan sonra nakliyesinnin hızlı bir biçimde gerçekleştirilmesi gerekiyor; zira bitki ne kadar taze olursa o kadar değerli ve etkileri de aynı oranda fazla oluyor. Satış tezgahlarında genelde tedarikçilerin kimliği niteliğinde olan renkli numaralar yer alıyor. 725 numaralı tezgahın önünde bekleyen bir müşteri yaklaşık 5000 numaranın bulunduğunu söylüyor.
Somaliland'da halk geçimini hayvancılıktan ve yurtdışına giden yakınlarının gönderdiği paralarla sağlıyor. Ne var ki gat ekonomisi o denli büyüyor ki hükümet de bundan kâr ediyor. Maliye Bakanlığı'nda çalışan Veli Davud 152 milyon dolarlık 2014 bütçesinin yüzde 20'sini gat ticretinden elde edilen gelirin oluşturduğunu vurguluyor.
Erkekler varını yoğunu gata ayırıyor
Gat her ne kadar ekonomiyi güçlendirse de aile hayatını oldukça olumsuz etkiliyor. Siyasi danışmanlık yapan Fatima Said erkekler uzun süre dışarda olduğu için kadınların her şeyle ilgilenmek zorunda olduğunu söylüyor. Birçok erkek tüm parasını gata yatırıyor, hatta içlerinde şiddet eğilimli hale gelenler de var. Said, gatın bağımlılık yarattığını, kullananların halüsinasyon görebileceklerini, uyku ve iştah bozukluğu yaşayabileceklerini belirtiyor.
Fatima Said gatı yasaklamanın çözüm olmayacağını belirtiyor. Ancak ithalatına yönelik sınırlamaların veya gün içinde satışının engellenmesinin yararlı olabileceğini ifade ediyor. Birçok tüketici ise bu önerileri duymak bile istemiyor. Gazeteci Abdul, gatın insanları biraraya getirdiğini ve aralarındaki anlaşmazlıkların da gat sayesinde daha kolay çözüldüğünü söylüyor. Komşuların bile gat sayesinde birbirlerini daha yakından tanıyabildiği anlatılıyor.
Birçok Somalilandlı gat çiğnemeden ne olduğunu anlamanın mümkün olmadığını söylüyor. Gönüllü olarak bu alışkanlıktan vazgeçmelerinin ise söz konusu olmayacağnı vurguluyorlar. Somaliland hükümeti yakın zamanda uyuşturucu sektörünü ortadan kaldırmayı planlamıyor; zira buradan oldukça büyük oranda kazanç sağlıyor. Tıpkı bitkinin yetiştiği Etiyopya'da olduğu gibi. Somali, Yemen, Cibuti ve Kuzey Kenya'nın yanı sıra burada da bu uyarıcı bitki günlük yaşamın bir parçası.