Dünyaca ünlü Ermeni besteci ve piyanist Sirvart Karamanuk bir süredir tedavi gördüğü Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’nde, 96 yaşında, hayatını kaybetti. Sanatçının cenazesi 25 ekim cumartesi günü saat 13:00’te Beyoğlu Üç Horan Ermeni Kilisesi’nde yapılacak olan dinî töreninin ardından, Şişli Ermeni Mezarlığı’nda defnedilecek.
***
Kalabalık bir otobüsün içindeyim. Tatvan’dan Van’a giden karayolunda ilerliyor otobüs. Üzerinden geçtiğimiz karayolunu çepeçevre saran harika manzarayı seyre dalmışım, etrafımda zihnimin kuytu bir köşesinden çıkıp gelen hayaller uçuşurken… Birden onu görüyorum, Van Gölü’nün ortasındaki minik adada yer alan kadim kiliseyi. Ne kadar da güzel görünüyor maviliklerin içinde. Aklıma geliyor Van Gölü’nün ortasındaki minik adaya, Ahtamar Adası’na, adını veren acıklı aşk öyküsü ve bakıyorum kiliseye otobüs onu artık göremeyeceğim kadar uzaklaşana kadar oradan.
Aşk, hangi çağda ve coğrafyada yaşanırsa yaşansın aynıdır insan üzerindeki sarsıcı etkisi. Kalp çarpıntısı, dalıp dalıp gitmeler, hayallerin insana uyuma şansı vermediği uzun geceler… Bilinmeyen bir zamanda Ahtamar Adası’nda yaşayan papazın kızı Tamar’a âşık olur bir delikanlı ve her gece gizlice yüzerek gider adaya, sevgilisini görebilmek için. Bir gün kızın babası farkeder bu gizli buluşmaları. Tamar’ı bir odaya kilitler ve Tamar’ın bir gece öncesine kadar delikanlıya yüzerken yol göstermesi için elinde tuttuğu feneri yok eder. Gölün gecenin karanlığıyla perdelenmiş sularında yolunu bulamayan delikanlı, “Ah Tamar, Ah Tamar” diye bağırarak boğulur, karanlık sularda.
Bu acıklı aşk hikâyesini senfonik bir şiire dönüştüren dünyaca ünlü Türkiyeli Ermeni besteci ve piyanist Sirvart Karamanuk’u kaybettik birkaç gün önce. Birkaç hafta evvel felç geçiren ve acilen İstanbul’un Kazlıçeşme semtindeki Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi’ne kaldırılan sanatçı, 96 yaşındaydı ve eğer ölümün kollarına bırakmamış olsaydı yorgun bedenini 1 aralıkta doğum gününü kutlayacaktı. Sanatçının cenazesi 25 ekim cumartesi günü saat 13:00’te Beyoğlu Üç Horan Ermeni Kilisesi’nde yapılacak olan dinî töreninin ardından, Şişli Ermeni Mezarlığı’nda defnedilecek.
Aralarında şarkılar, koral çalışmalar, koro ile orkestra için yazılmış eserler ve çocuk şarkılarının da bulunduğu 300 yapıta imza atan Sirvart Karamanuk’un en tanınmış eseri Ahtamar Efsanesi üzerine yazdığı senfonik şiirdi. Dünyanın birçok yerinde önemli orkestra ve korolar tarafından yorumlanan Ahtamar Senfonik Şiiri, Ermenistanlı rejisör Hovhannes Hovhannesyan tarafından sinemaya da uyarlanmıştı.
Kral Gagik'in Torunu
Sirvart Karamanuk’un Ahtamar Adası’yla ve Türkiye’nin “Türk” olmayan neredeyse her türlü esere karşı giriştiği kültürel soykırıma adını kurban ederek “Akdamar”a dönüşen Ahtamar Adası’ndaki Surp Haç Kilisesi’yle bağı, yazdığı senfonik şiirle sınırlı değil aslında. Sirvart Karamanuk, M.S. 915 – 921 yılları arasında Van kentinin de sınırları içinde bulunduğu Ermeni Vaspuragan Krallığı’na hükmeden ve Ahtamar Adası’ndaki Surp Haç Kilisesi’ni yaptıran Kral Gagik Ardzruni’nin 36. kuşaktan torunuydu ve atalarının binlerce yıl boyunca yaşadığı toprakların efsanesini etkileyici bir sanat şölenine dönüştürmeyi başarmıştı.
Geçen yıl Vaspuragan Kralı Gagik’in torunu Sirvart Karamanuk’u yakından görme şansını yakalamış ve o sırada 95 yaşında olan müzik çınarına hayranlıkla bakmıştım. 30 Kasım 2007’de İtalyan Kültür Merkezi’nde 1912 doğumlu Sirvart Karamanuk’un 95. doğum gününü kutlamak için bulunanlar arasındaydım ben de. İtalyan Kültür Merkezi’nin salonuna giren tüm davetliler gibi Karamanuk için yazılan Ermenice kitabı, bestelerinin toplandığı CD ve DVD’leri görmüştüm ilk olarak. Sirvart Karamanuk ise Ermenistanlı müzikolog Araksi Saryan tarafından kaleme alınan biyografisini imzalıyordu biraz ötede. Türkçe’ye Müziğe adanmış bir hayat: Sirvart Karamanuk’un Yaşamı ve Eserleri olarak çevrilebilecek olan kitabın Ermenistan’daki Gomidas Devlet Konservatuvarı’nda görev yapan yazarı Araksi Saryan’da gecenin konukları arasındaydı. Karamanuk’un biyografisi niteliğinde olan çalışmada sanatçı ile yapılan söyleşiler, anılar, bestelerinden örnekler ve fotoğraflar yer alıyor.
Sirvart Karamanuk’un kendisi gibi müzisyen olan yeğeni Şahan Ardzruni anlatmıştı o akşam orada bulunan konuklara kitabın ortaya çıkış hikâyesini. ABD’de yaşayan Şahan Ardzruni, kitabın yazarı Araksi Saryan’la Ermenistan’da tanışmış ve Karamanuk hakkında bir kitap hazırlama fikri o esnada oluşmuş. Karamanuk’un doğum günü coşkusunu paylaşmak için orada bulunan kişilerden biri de Ermenistanlı edebiyatçı Henrik Pakhçinyan’dı. Sirvart Karamanuk biyografisinin basımını gerçekleştiren Çarents Sanat ve Edebiyat Kütüphanesi Müdürü olan Pakhçinyan, Karamanuk’u “Ermeni müziğinin büyükannesi” sözleriyle tanımlamıştı.
Yaşamı müzik
Sirvart Kalpakyan Karamanuk, 1 Aralık 1912 tarihinde İstanbul Üsküdar’da doğdu. Henüz 5 yaşındayken ablası Armine ile birlikte piyano dersi almaya başladı. Dadyan ve Esayan Okulları’nda eğitim gören sanatçı daha sonra İstanbul Belediye Konservatuarı’na girdi. Burada piyano, müzik teorisi, müzik tarihi gibi dersler alan Karamanuk, 1939 tarihinde konservatuardan mezun oldu. Konservatuardayken aralarında Stepan Papelyan, Liko Amar, Cemal Reşit Rey, Adnan Saygun ve Ferdi Statzer’in de yer aldığı değerli müzisyenlerle çalışma fırsatı bulan Karamanuk, bu hocalarının tavsiyesi üzerine özel kompozisyon dersleri de aldı. Kısa süre Lazar Lewy ve Jean Roger – Ducasse ile çalıştı.
Karamanuk ilk bestesini 1940 yılında piyano için yazdı. Bestecilik konusunda kendisini adım adım yetiştiren sanatçı çeşitli şarkılar, koral çalışmalar, koro ve orkestra için büyük boyutlu eserler besteledi. Bu eserler arasında ilk akla gelenler Akhtamar isimli senfonik şiir ile dünyaca ünlü Ermeni şair Bedros Turyan’ın şiirlerinden bestelediği şarkılardır. Karamanuk tüm bu çalışmalarının yanında çocuklar için bir operet, çeşitli çocuk şarkıları ve yaylı çalgılar için çeşitli eserler besteledi. Ayrıca bazı dini müziklerin aranjmanını yaptı. Karamanuk’un besteleri bugüne kadar çeşitli ülkelerde, tanınmış yorumcular tarafından icra edildi ve söz konusu eserler yine önemli icracılar tarafından albüm kayıtlarında ölümsüzleştirildi. 1999 yılında, Yerevan’daki Aram Khachaturian Müzesi Sirvart Karamanuk’un eserlerinden oluşan bir konser organize etti. Bu konserden bir yıl sonra aynı repertuvar, Ermenistan’ın başkenti Yerevan’daki en önemli sanat merkezinde yeniden yorumlandı.
2003 yılında Karamanuk’un şarkıları Yerevan’daki bir konserde seslendirildi. Bu etkinlikten bir yıl sonra Sirvart Karamanuk’un senfonik şiiri Akhtamar’ın sinema uyarlaması, Moskova’da görücüye çıktı. Moskova Tiyatrosu’nda dünya prömiyeri yapılan film, büyük bir beğeni kazandı. Karamanuk bestelerinin partisyonları Ermenistan Sanat ve Edebiyat Müzesi, Amerika Ermeni Hayırseverler Derneği ve Türkiye Ermeni Öğretmenler Derneği tarafından yayımlandı. (TARAF)