Türkiye'de afetlerden en fazla etkilenen il Kocaeli. Özellikle deprem tehdidi altında bulunan Kocaeli'yi, Erzurum, Bingöl, Sakarya, Düzce, Van, Yalova, Muş, Adana ve Diyarbakır izliyor.
En az etkilenen illerin başında ise Kırklareli, Edirne, Kilis ve Tekirdağ geliyor. Kırklareli, su baskını görülmeyen tek il olarak dikkati çekiyor.
Su baskını olayı en fazla Erzurum'da, çığ Bitlis'te, kaya düşmesi Kayseri'de, heyelan Trabzon'da meydana geliyor.
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü, 1950'li yıllardan bu yana meydana gelen afetlerin etkileri, illere göre dağılımları ve yoğunluk haritalarını ortaya koymak amacıyla ''Afet Bilgileri Envanteri'' hazırladı.
Afet İşleri Genel Müdürü Mustafa Taymaz yaptığı açıklamada, böyle bir envanter çalışmasının ilk kez yapıldığını belirterek, bütün Türkiye'deki afet tehlikelerini ortaya koyduklarını söyledi.
Afetlerde meydana gelen hasarın temelinde uygun olmayan yerleşim yeri seçiminin bulunduğunu kaydeden Taymaz, ''Etkili olan iki faktör var; kötü plan yapılması ve yapının denetimsiz olması. Biz de bu çalışmayla yerleşim yerlerindeki tehlikeleri ortaya koyuyoruz. Türkiye genelinde, yerelde tüm yöneticilere diyoruz ki (tehlikeleri gözeterek imar planı yapın)'' şeklinde konuştu.
Taymaz, Afet Bilgileri Envanterinin yerel yönetimlere ve üniversitelere gönderilmeye başlandığını bildirdi.
Söz konusu çalışmanın 1993 yılında başlatıldığını, ancak 1999 Marmara Depremi nedeniyle ara verildiğini kaydeden Taymaz, 2003'te tekrar gündeme alındığını, 2005'te kısmen tamamlandığını ve son 3 yıllık süreçte kontrol ve güncellemelerin yapıldığını anlattı. Taymaz, çalışmada karşılaşılan kısıtlar, veri girişinde hata ve benzeri problemler nedeniyle doğruluk ve güvenilirliğin yüzde 90 olarak kabul edildiğini belirtti.
Deprem, heyelan ve su baskını vuruyor
1950-2008 dönemini kapsayan ''Türkiye'de Afetlerin Mekansal ve İstatistiksel Dağılımı-Afet Bilgileri Envanteri''ne göre, ülkedeki 35 bin 741 yerleşim biriminin yüzde 43,75'i en az bir afet olayına maruz kalmış durumda.
Ülkede meydana gelen afet zararlarının yüzde 55'i deprem, yüzde 21'i heyelan, yüzde 8'i su baskını, yüzde 7'si kaya düşmesi ve yüzde 2'si çığdan kaynaklanıyor.
Afete en fazla maruz kalan iller, afetzede sayısı açısından bakıldığında Kocaeli, Erzurum, Bingöl, Sakarya, Düzce, Van, Yalova, Muş, Adana ve Diyarbakır. Bu noktada dağılımı depremin belirlediği dikkati çekiyor.
Olay bazında ele alındığında ise afetten en çok etkilenen iller Erzurum, Trabzon, Bingöl, Rize, Tunceli, Erzincan, Kastamonu, Malatya, Sivas ve Artvin olarak sıralanıyor.
Her iki açıdan da afetlerden en az etkilenen illerin başında Kırklareli geliyor. Onu, Edirne, Kilis ve Tekirdağ izliyor.
58 yılda, 53 ilde deprem oldu
1950-2008 döneminde meydana gelen depremlerden 53 ilde toplam 158 bin 241 afetzede etkilendi.
Kocaeli, toplam 39 bin 315 afetzedeyle en çok etkilenen il oldu. Sakarya 11 bin 848, Düzce 11 bin 535, Erzurum 11 bin 64, Van 9 bin 334, Bingöl 9 bin 93, Yalova 8 bin 712, Muş 7 bin 273, Diyarbakır 6 bin 748, Adana 5 bin 935 afetzedeyle ilk 10 ili oluşturdu.
Deprem eşiğimiz 4.4
Afetzede sayısı açısından depreme en çok maruz kalan 10 il verileri incelendiğinde, yıkım yaratan ve afetzede sayısını artıran depremler şöyle:
''17 Ağustos 1999 Kocaeli (7,4), 12 Kasım 1999 Düzce (7,2), 30 Ekim 1983 Erzurum (6,8), 24 Kasım 1976 Van-Çaldıran (7,2), 12-14 Mart 2005 Bingöl (5,7-5,9), 22 Mayıs 1971 Bingöl (6,7), 19 Ağustos 1966 Muş-Varto (6,9), 6 Eylül 1975 Diyarbakır-Lice (6,9), 27 Haziran 1998 Adana-Ceyhan (6,3).''
Çalışmada, ''Türkiye'de hasar yapan deprem büyüklüğü eşiğinin 4,4 olarak kabul edilebileceği'' belirtildi.
Ülke topraklarının yüzde 66'sının 1. ve 2. derece deprem bölgesinde bulunduğu kaydedilen çalışmanın önsözünde, ''Nüfusu 1 milyonu aşan 11 büyük kent dahil, ülke nüfusunun yüzde 70'i ve büyük sanayi tesislerinin yüzde 75'inin yer aldığı bu bölgelerde, her an büyük bir deprem olma olasılığı yüksektir'' ifadesine yer verildi.
81 ilde heyelan
Heyelan afeti için yapılan değerledirmede, 81 ilin de heyelandan belirli derecelerde etkilendiği görülüyor.
Heyelanlı yerleşim birimleri, özellikle Doğu Karadeniz bölgesi (Trabzon ve Rize civarı), Orta ve Batı Karadeniz Bölgesi (Karabük, Bartın, Zonguldak ve Kastamonu civarı) ile aktif fay ve fay zonları boyunca yoğunlaşıyor.
En çok heyelan olayı gözlenen iller Trabzon (1.123), Rize (1.049), Kastamonu (613), Erzurum (573) ve Artvin (471).
En az heyelanın meydana geldiği iller ise Kırklareli (3), Mardin (4) ve Şanlıurfa (6).
1950-2008 döneminde toplam 13 bin 494 heyelan oldu. Heyelandan etkilenen afetzede sayısı açısından bakıldığında da yine Trabzon 4.106 afetzedeyle ilk sırada yer aldı.
Suyun basmadığı tek il
Türkiye'de önemli risk yaratan afet tehlikelerinden biri de su baskını.
Envantere göre, Kırklareli hariç tüm illerde su baskını yaşandı. Bu dönemde toplam 4 bin 67 su baskını meydana geldi ve bunlardan 80 ilde 22 bin 157 afetzede etkilendi.
Su baskını, en fazla Erzurum (349), Sivas (299), Kahramanmaraş (187), Kayseri(187) ve Adana'da (185) gerçekleşti. Olay sayısı yerine etkilenen afetzede sayısı esas alındığında ise iller, Erzurum (2 bin 12), Kahramanmaraş (1.523), Van (1.480), Adana (1.172), Bitlis (1.047) şeklinde sıralandı.
Bu çerçevede su baskınlarının Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat ve Doğu Karadeniz havzalarında yoğunlaştığı gözleniyor.
Kayseri kaya düşmesi mağduru
Türkiye'de 79 ilde kaya düşmesi görülüyor. Kaya düşmesi olayından etkilenen yerleşim birimi sayısı 1.703, afetzede sayısı 19 bin 422'i buluyor.
En fazla kaya düşmesinin meydana geldiği il, 279 olayla Kayseri. Onu, Erzurum (229), Nevşehir (179), Adıyaman (135) ve Sivas (129) izliyor. Etkilenen afetzede sayısına bakıldığında da Kayseri, Nevşehir, Niğde, Erzurum ve Karaman öne çıkıyor.
Kaya düşmesi olayları ülkenin tamamında görülmekle birlikte, göreceli olarak, karasal iklimin hüküm sürdüğü, gece-gündüz sıcaklık farklarının yüksek olduğu, dolayısıyla fiziksel aşınmanın etkin gözlendiği, Kayseri, Nevşehir, Niğde civarındaki volkanik birimlerde, Güneydoğu Anadolu Yitim Kuşağında bindirmeler boyunca yoğunlaşıyor. Kuzeydoğu Karadeniz'de de kaya düşmesi olayıyla sık karşılaşılıyor.
Çığ, doğuyu vuruyor
Yurt genelinde 45 ilde, toplam 605 yerleşim biriminde, 731 çığ olayı meydana geldi.
Çığ nedeniyle 1958-2008 yılları arasında 4 bin 384 afetzede için nakil öngörüldü. Bitlis, en fazla çığ olayı (203) gözlenen il oldu. Onu, Bingöl (178), Tunceli (117), Malatya (54) ve Erzincan (51) takip etti.
Çığ olaylarının çoğunlukla, Doğu Anadolu'nun, Kuzeydoğu Karadeniz'in yüksek kesimlerinde ve belirgin bir şekilde Güneydoğu Anadolu Yitim Kuşağı boyunca, rakım olarak yüksek ve bitkisel yoğunluğun az olduğu alanlarda meydana geldiği gözleniyor.