Şubat ayında Afrika’da ortaya çıkan ve daha sonra dünyaya hızla yayılan ebola virüsünün tedavisinde, henüz test edilmemiş bir ilaç olan ZMapp kullanıldı. ZMapp kullanan ABD ’li Dr. Kent Brantly ve Nancy Writebol‘un virüsten arınıp taburcu olması, ilaç hakkındaki ümitleri arttırdı.
Radikal’de yer alan habere göre, şu ana kadar 2 bin 400’den fazla insanın ebola virüsü kaptığını belirten uzmanlar, bu kişilerin yarısının hayatını kaybettiğini ifade etti. ZMapp’in başarılı olup olmadığı konusunda yorum yapmak için henüz erken olduğunun altını çizen bilim insanları, virüsün henüz bilinen bir tedavisi olmadığını bildirdi. Peki, birçok hükümet ve örgütün hızla çözüm bulmaya çalıştığı hastalığı atlatanları neler bekliyor? İşte, ebola tedavisi hakkında sıklıkla sorulan soruların yanıtı:
Brantly ve Writebol iyileşti mi?
Ebola hastalarının karantinadan ayrılabilmeleri için, ebola virüsünün test edildiği iki kan tahlilinin temiz çıkması gerekiyor. Diğer bir deyişle, doktorlar, kan ve ter gibi vücut sıvılarının hastalığı bulaştırmayacağından emin olman istiyor. Writebol’un eşi David Writebol, yaptığı yazılı açıklamada, “Nancy virüsten kurtuldu, ancak vücudunun virüsü yenmek için verdiği savaş onu büyük ölçüde zayıflattı” ifadelerini kullandı. Dünya Sağlık Örgütü’nde göre kimi doktorlar, hastalığın atlatılması sonrasında virüsün, vajinal sıvı ve spermde yedi haftaya kadar yaşayabildiğini söylüyor. ABD’li hastaların taburcu olduğu Emory Üniversite Hastanesi’nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı Doktor Bruce Ribner’e göre hastalığın bu yolla bulaştığına dair bir kanıt yok. Ancak hastalığı bulaştırma riski her iki hastayla da tartışılmış.
Brantly ve Writebol, ebolaya karşı bağışıklık kazandı mı?
Doktorlar, ebolayı atlatanların virüse karşı bağışıklık kazandığını ifade ediyor. Bilim insanları yaptıkları araştırmada, ebolayı atlatan kişilerin kanlarında, virüsün şu andaki suşu (bir bakteri veya virüsun farklı alttürlerinin, aralarında genetik farklılıklar bulunan grupları) ve muhtemel olarak diğer suşlarına karşı antikorların bulunduğunu ortaya çıkardı. Ne var ki, bu teori, virüsten kurtulanlara bir kez daha ebola verilmesi denenemeyeceği için henüz test edilmedi.
İnsanları etkileyen dört ebola suşu olduğu biliniyor. Şu andaki salgına yol açan Zaire ebola virüsü en yaygın olan suş.
Başka kimlere ZMapp verildi?
Ebola ilacı, virüsü Liberya’da kapan İspanyol papaz Miguel Pajares’e verilmesi için İspanya’ya gönderildi. Pajares, 12 Ağustos’ta hayatını kaybetti. Ancak, ilacın papaza verilip verilmediği netleşmedi.
Üç Liberyalı sağlık personeline verilen ZMapp, şu anda hastalara yardımcı oluyor gibi gözüküyor. Liberya Sağlık Bakanlığı, bu haftanın başında yaptığı açıklamada, “Hastalar, iyileşmek yönünde çok olumlu işaretler gösteriyor” sözleriyle hastaların durumu hakkında bilgi verdi. Hastaları tedavi eden doktorlar ise, tedavi sürecini “kayda değer” olarak nitelendirdi.
İlacı kim üretiyor?
İlaç, San Diego merkezli biyoteknoloji firması Mapp Biyofarmasötik Şirketi tarafından üretiliyor. Firmanın internetsitesine göre, Mapp 2003’te, “Küresel sağlık ve biyosavunma konusunda karşılanmamış ihtiyaçlara odaklanarak, bulaşıcı hastalıkların engellenmesi ve tedavisi için yeni ilaçların geliştirilmesi amacıyla” kuruldu.
ZMapp vücutta nasıl işliyor?
Protein olan antikorlar, bağışıklık sistemi tarafından, yabancı veya zararlı hücrelerin işaretlenmesi ve yok edilmesinde kullanılıyor. Mayo Clinic’e göre, monoklonal bir antikorun görevi de buna benziyor, ancak bir laboratuarda üretilmiş olması nedeniyle tehlikeli hücrenin belirli yerlerine yapışıyor ve bağışıklık sisteminin doğal tepkisini teklit ediyor. Monoklonal antikorlar birçok farklı hastalığı tedavi etmekte kullanılıyor.
CNN’e konuşan kaynaklar, Brantly ve Writebol’a verilen ilacın nasıl geliştirildiğini anlattı. Buna göre, ilk olarak fareler ebola virüsüne maruz bırakılıyor ve farelerin kanında oluşan antikorlar ilacın üretiminde kullanılıyor. Aynı zamanda ilaç, tütün bitkilerinden elde edilen proteinle de üretilebiliyor. Owensboro’da bulunan ZMapp imalatçısı Kentucky BioProcessing’in sözcüsü David Howard, firmanın tütün yoluyla elde edilen ilaçtan Emory Üniversite Hastanesi’ne az sayıda gönderdiğini belirtti.
Doktorlar ilacın insanlar üzerinde işe yarayacağını biliyorlar mıydı?
Hayır. İlaç, primatlar üzerinde umut vadediyordu, ancak bu deneylerde bile tedavi yalnızca sekiz maymun üzerinde denenmişti. Her halükarda, insanların bağışıklık sistemi primatlarınkinden farklı tepki verebilir, dolayısıyla ilaçların, hükümetler tarafından onaylanmadan veya yaygın kullanıma başlanmadan insanlar üzerinde klinik olarak denenmesi gerekiyor. Ebola vakaları, ilacın hastaların bağışıklık sistemi üzerindeki etkisini ölçmek için incelenecek.
ZMapp’tan başka ebola ilacı var mı?
Birçok deneysel ilaç geliştirilme aşamasında, ancak hiçbiri insanlar üzerinde etkili değil. Bu ilaçların piyasası küçük – ebola nadir rastlanan bir hastalık, neredeyse düşük gelirli ülkelerle sınırlı – bu nedenle, ilaçların geliştirilmesinin finance edilmesi büyük ölçüde hükümetler tarafından sağlanıyor. Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH), Mart’ta, ebolayla savaşan 15 farklı kurumdan bilim insanları arasında işbirliği sağlamak amacıyla beş yıllık, 28 milyon dolarlık bir bağış yaptı. Wellcome Trust ve İngiltere’nin Uluslararası Kalkınma Başkanlığı ise ebola araştırmaları yapmak isteyenlere ayrılan paranın 10.8 milyon dolardan başlayacağını duyurdu.
ZMapp veya geliştirilen başka ilaçlar diğer ebola hastalarına da verilecek mi?
Dünya Sağlık Örgütü tarafından düzenlenen etik panelinde, insanlar üzerinde henüz denenmemiş ilaçların bu derece geniş çaplı salgınlarda kullanılmasının etik olduğu sonucuna varılsa da bu, ilacın kesin olarak kullanılacağı anlamına gelmiyor. Sınır Tanımayan Doktorlar (Doctors Without Borders), test edilmemiş bir ilacın, bu denli ciddi boyutlara ulaşmış bir salgında hastalığı kapan herkese yetiştirilmesinin çok zor olduğuna dikkat çekiyor. Test edilmemiş ilaçlar topluca üretilmiyor ve kullanıldığı takdirde bu ilaçların başarısını takip etmek, hali hazırda az olan sağlık personelinin sayısında artış gerektiriyor ki bunun da pek mümkün olmadığının altı çiziliyor. Epidemiyoloji uzmanı Oliver Brady, Nature dergisinde yayımlanan makalesinde, Batı Afrika’daki yaklaşık 30 bin kişinin ilaç kullanması gerektiğini ifade etti.
Ebola aşısı ne durumda?
Aşı ve tedavi birbirlerinin yerine kullanılabilecek kavramlar değil. Aşı, hastalığın bulaşmasını engellemek için yapılırken, tedavi, belirli semptomlar gösteren hastalara verilen ilaç anlamına gelebiliyor. Şu anda geliştirilmekte olan birkaç ebola aşısı bulunuyor. Kanada hükümeti, Dünya Sağlık Örgütü’ne 800 ila bin doz arası deneysel ebola aşısı bağışladı. VSV-EBOV adlı ilaç, Kanada yapımı ve Ulusal Mikrobiyoloji Laboratuvarı’nda geliştirildi. Daha once insanlar üzerinde test edilmeyen ilaç, “hayvanlar üzerinde” yapılan testlere göre gelecek vadediyor. Aşının herhangi bir ebola hastasına yapılıp yapılmadığı bilinmezken, Ulusal Sağlık Enstitüsü, denemelerin Eylül’de başlayacağını duyurdu.