Dünyada cinsiyet eşitliği konusunda en yüksek puan alan dört ülkenin sakinleriyle konuşarak, buralarda yaşamın nasıl olduğunu onlardan dinledik.
Dünya cinsiyet eşitliği konusunda ne durumda?
Dünya Ekonomik Forumu'na (WEF) göre tablo karışık. Haziran 2023'te yayımlanan son Küresel Cinsiyet Uçurumu raporuna göre ibre çok yavaş da olsa doğru yönde ilerliyor.
146 ülkedeki durumu ele alan rapora göre, mevcut ilerleme hızıyla tam eşitliğe ulaşmak 131 yıl sürecek, ve henüz hiçbir ülke tam cinsiyet eşitliğine ulaşmış değil.
Avrupa ve Kuzey Amerika'daki ülkeler dünyanın geri kalanından daha iyi durumda ama aralarında büyük farklılıklar var. Örneğin ABD, cinsiyetler arasındaki farkın kapanma oranının yüzde 75'in altında olduğu 43. sırada yer alıyor, ve Kolombiya, Belarus, Liberya ve Cabo Verde gibi ülkelerin gerisinde. Avustralya (yüzde 77,8) Mozambik ve Şili arasında 26. sırada, Kanada (yüzde 77) ise Slovenya ve Barbados arasında 30. sırada.
Rapor, kadınların ekonomik katılımı (gelir, istihdam ve liderlik rollerindeki cinsiyet farklılıkları dahil), eğitim kazanımları (okuryazarlık oranları ve eğitim kayıtları gibi ölçütlerle), sağlık ve hayatta kalma (yaşam beklentisi gibi) ve siyasi güç kazanma (parlamentoda kadın temsili, bakanlık pozisyonları ve erkek veya kadın devlet başkanıyla geçen yıllar) gibi başlıkları değerlendiriyor.
Bu verilere dayanarak, hangi ülkeler en iyi performansı gösteriyor? Kadınlar oradaki yaşama dair neler söylüyor?
BBC, en üst sıralarda yer alan dört ülkenin sakinleri ve oralarda bir süre yaşamış başka ülke vatandaşlarıyla konuşarak durumu daha iyi anlamaya çalıştı.
2023 Küresel Cinsiyet Uçurumu raporu
(146 ülke arasında cinsiyet uçurumunu en yüksek oranda kapatan 10 ülke)
İzlanda (% 91.2)
Norveç (% 87.9)
Finlandiya (% 86.3)
Yeni Zelanda (% 85.6)
İsveç (% 81.5)
Almanya (% 81.5)
Nikaragua (% 81.1)
Namibya (% 80.2)
Litvanya (% 80)
Belçika (% 79.6)...
129. Türkiye (% 63.8)
İzlanda
İzlanda arka arkaya 14. kez WEF sıralamasında en üst sırada yer alıyor, cinsiyetler arası farkı yüzde 91,2 oranında kapattığı tahmin ediliyor. İzlanda, aradaki farkın yüzde 90'ından fazlasını kapatan tek ülke.
Ancak pembe tablo tam olarak neye baktığınıza bağlı. WEF raporunda İzlanda, örneğin son 50 yılın yaklaşık 25'inde bir kadın devlet başkanının görev yapmış olması ve parlamento üyelerinin yüzde 48'inin kadın olması sayesinde siyasi güç kazanma açısından ilk sırada yer alıyor. Ancak eğitimde 79. sırada, kadın sağlığı ve ömrü konusundaysa 128. sırada.
İzlandalı bir psikolog olan Hulda Tolgyes, İzlanda'nın ücret farkı gibi iyi performans gösterdiği ölçümlerde bile günlük tablonun daha karmaşık olduğunu söylüyor. İzlanda'da cinsiyetler arasındaki ücret farkı, kısmen 25'ten fazla çalışanı olan şirketlerin eşit işe eşit ücret vermesini (ya da günlük para cezası riskini) öngören 2018 yasası sayesinde diğer ülkelerin çoğundan daha az.
Ancak Tolgyes, bir şirket tarafından konuşma yapması için davet aldığında, kendisine kocasından daha düşük para teklif edildiğini ve bunun çok yaygın bir durum olduğunu söylüyor.
"Buralarda işlerin gerçekten nasıl yürüdüğünü görmek bir feminist olarak benim için çok sinir bozucu" diyor. "Cumhurbaşkanımız kadındı. Şimdi başbakanımız kadın. Ama benim gördüğüm, her şeyi yapabilecekleri söylenen yorgun ve tükenmiş kadınlar."
Yine de İzlandalı kadınlar ülkede takdir edilecek çok şey olduğuna inanıyor. "Sprakkar'ın Sırları: İzlanda'nın Olağanüstü Kadınları Dünyayı Nasıl Değiştirdi" kitabının yazarı, İzlanda'ya göç etmiş Kanadalı First Lady Eliza Reid, örneğin kızının babasının değil kendi soyadını taşıdığını ve kocasının her çocuğu için birkaç ay babalık izni aldığını belirtiyor.
Tolgyes gibi o da, ülkenin hala kat etmesi gereken uzun bir yol olduğunu kabul ediyor. Yine de İzlanda'yı "kadınların erkeklerle eşit muamele gördüğü ya da en azından böyle bir niyetin var olduğu bir toplum" olarak tanımlıyor.
Her cinsiyetten insan için İzlanda'da yaşamanın başka faydaları da var: İzlanda dünyanın en mutlu ve en huzurlu ülkelerinden biri olarak gösteriliyor.
Norveç
Norveç, WEF'in 2023 sıralamasında ikinci sırada yer alıyor ve küresel cinsiyet uçurumunun yüzde 87,9 oranında kapandığı tahmin ediliyor. Ayrıca 2021 Kadın Barış ve Güvenlik Endeksi'nde de birinci sırada yer aldı (Türkiye bu endekste 170 ülke arasında 106. sıradaydı).
Norveçli Thea Ringseth, yüksek performansın şaşırtıcı olmadığını söylüyor. "Norveç'te toplumsal cinsiyet eşitliği oldukça görünür durumda" diyen Ringseth, kadın başbakanın yanı sıra hükümette ve diğer kilit pozisyonlarda çok sayıda kadın lider olduğunu belirtiyor. Norveç'te bakanlık pozisyonlarında temsil edilen kadın sayısı diğer tüm ülkelerden daha fazla.
Siyaset dışında Norveç, kadın okuryazarlığı (1. sırada), kadın profesyonel ve teknik çalışan sayısı (1. sırada) ve gelir eşitliği (6. sırada) açısından da iyi bir performans sergiliyor.
Elbette Norveç yüzde 100 cinsiyet eşitliğine ulaşmış değil ve bu durum toplumsal davranışlarda da kendini gösteriyor. Ringseth, "Örneğin çocuğunuz hasta olduğunda genellikle annenin evde kalması beklenir" diyor. "Ama bence bunlar Norveç'i yansıtmıyor" diye ekliyor.
"Toplumsal olarak, ihtiyaçlarınızı, eğitiminizi, kariyerinizi, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarınızı [bir kadın olarak] ilerletmek, kariyer odaklı olmak, hırslı olmak sorunlu karşılanmıyor, aksine bu pozitif görülüyor."
Yeni Zelanda
Yeni Zelanda, WEF raporunda dördüncü sırada yer alarak Güney Yarımküre'de en iyi performans gösteren ülke oldu. Parlamento üyelerinin yüzde 50'sinin kadın olduğu Yeni Zelanda, siyasi temsil açısından oldukça iyi bir performans sergilerken, kadınların ilk ve orta öğretimdeki okullaşma oranı da erkeklerle neredeyse eşit.
2016'dan beri Yeni Zelanda'da yaşayan Kanadalı Jessica Redenburg, Auckland Teknoloji Üniversitesi'nde pazarlama profesörü. "Benim deneyimlerime göre, en azından işletme fakültesinde, cinsiyet eşitliği var. Pazarlama departmanında erkeklerden çok kadın ağırlıklı bile olabiliriz. Dekan kadın" diyor. Erkek meslektaşlarından daha az eşit kariyer fırsatları gibi bir sorun olmadığını belirtiyor.
Elbette, Yeni Zelanda da mükemmellikten uzak. Örneğin WEF'in raporuna göre bu ülkede kadınlar yılda ortalama 33 bin 620 dolar kazanırken, erkekler 52 bin 370 dolar kazanıyor ve ücret eşitliği açısından 37. sırada yer alıyor.
Yeni Zelanda, kadınların ortalama yaşam süresi açısından da dünyada 109. sırada. İstatistiklere göre, yerli Maori nüfusu özellikle risk altında ve Maori kadınların yaşam beklentisi diğer kadınlardan yaklaşık 7 yıl daha kısa.
Cinsiyet eşitliği bir yana, bölge sakinleri Yeni Zelanda'da yaşamayı tercih etmek için pek çok neden olduğunu söylüyor. Dağları ve deniziyle eşsiz doğası, küçük ve ulaşımı kolay bir yer olması gibi. Bir de genel havası.
Redenburg bunu şöyle ifade ediyor: "Çok rahat, çok sakin. Spor yapmaktan ve bir araya gelmekten gerçekten keyif alıyorlar. Bu benim çok hoşuma giden bir arkadaş ve aile, barbekü ve toplanma kültürü."
Namibya
8. sırada yer alan Namibya, cinsiyetler arası uçurumun yüzde 80,2 oranında kapandığı ve ilk 10'daki tek Afrika ülkesi. Yani İngiltere (15., yüzde 79,2), İspanya (18., yüzde 79,1), Kanada (30., yüzde 77) ve ABD (43., yüzde 74,8) gibi birçok ülkenin önünde.
Bir bakanlıkta toplumsal cinsiyet duyarlılığı eğitmeni olan Penohole Brock'a göre ülkenin sıralaması anlamlı: "Bakanlarımızın çoğu kadın. Büyükelçilerimizin çoğu kadın. Çalışma arkadaşlarımın da kariyer basamakları söz konusu olduğunda ayrımcılıkla karşılaşmadıklarını söyleyebilirim; bu anlamda çok sağlıklı bir çalışma ortamı var."
Yine de bu alanlarda kadın temsiliyeti, denklemin yalnızca bir parçası. "Cinsiyet eşitliği doğru yönde atılmış büyük bir adım. Şimdi de bu kadın sesleri neyi savunuyor diye bakma ve analiz etme zamanı" diyor Brock.
Cinsiyete dayalı şiddet ve cinsel taciz konusunda ise "daha gidecek çok yolumuz var" diyor. Örneğin 2021 Kadın Barış ve Güvenlik Endeksi'nde Namibya, Mauritius, Ruanda, Güney Afrika ve Gana gibi diğer Afrika ülkelerinin gerisinde 95. sıradaydı.
Ancak hem Güney Afrika'da hem de Paris'te yaşamış olan Brock, başka bir yerde yaşamak istemeyeceğini söylüyor. "İnsanlar, müzik, enerji, burayı seviyorum. Çok çeşitli. Her bölge çok farklı" diyor. "Namibya'da çok fazla potansiyel var. Burası harika bir yer."
Türkiye
Türkiye genel cinsiyet uçurumunu kapatma oranı bakımından yüzde 63,8 ile 129. sırada yer alıyor.
Ekonomik yaşama katılım ve fırsatlar bakımından Türkiye uçurumu yüzde 50 oranında kapatabilmiş ve 146 ülke arasında 133. sırada yer alıyor. Suudi Arabistan 130. sırada.
Raporda Türkiye; Avrasya ve Orta Asya bölgesinde kadınların cinsiyet eşitliği uçurumunu kapatma oranı en düşük ülkeler arasında yer alıyor.
Kadınların ekonomik hayata katılımı bakımından Türkiye bölgede Tacikistan ile en kötü durumda ve bu alanda cinsiyet uçurumunu yüzde 60'tan az kapatmış tek ülke.
Eğitimde başarı bakımından 99, siyasette güç kazanma bakımından 118, sağlıkta 100. sırada.
Türkiye, Hindistan ve Çin'de bakanların sadece yüzde 7'si kadın.