Suneth Perera
BBC Dünya Servisi
"Dışkı nakli çok garip bir fikirdi."
Rick Dallaway dışkı bağışını da içeren bir klinik deneye katılma daveti aldığı anı böyle anlatıyor.
50 yaşındaki Rick, Primer Sklerozan Kolanjit (PSK) hastası. Bu nadir görülen kronik karaciğer hastalığının semptomlarıyla başa çıkmak umuduyla, İngiltere'deki Birmingham Üniversitesi'nde iki ay süren bir haftalık dışkı nakli programına katıldı.
Gülerek nakil sürecini anlatırken, "Bu yalnızca dışkı değil, laboratuvarda işleniyor" diyor.
Şu anda son aşamada olan Rick'in nadir hastalığının tek çaresi karaciğer nakli. Hastalık İngiltere'de her 100 bin kişiden 6-7'sini etkiliyor, beklenen yaşam süresini 17 ila 20 yıl kısaltıyor.
Rick'e bundan sekiz yıl önce tanı konduğunda 42 yaşındaydı.
"Çok gergin hissettim, geleceğimle ilgili çok endişelendim. Uçurumdan düşmek gibiydi" diye hatırlıyor.
Dışkı nakli nedir?
Dışkı nakli olarak da bilinen Dışkı Mikrobiyatası Nakli (FMT) farklı ülkelerde çoğunlukla klinik testler amacıyla bağırsak hastaları için kullanılıyor.
Sağlıklı dışkı donörleri taranıyor ve örneklerinden bağırsak bakterileri alınıyor. Bunlar genellikle kolonoskopi, lavman veya nazogastrik tüp yoluyla hastanın bağırsaklarına naklediliyor.
Rick, bir deney kapsamında tedavisine başladı. Tedavi İngiltere'de sadece Clostridium difficile (C. diff) adı verilen ve genellikle uzun süre antibiyotik kullanan kişilerde ağır ishal vakalarına yol açan enfeksiyonun bulaştığı kişilere sunuluyor.
50 ml'lik FMT örneklerinin sağlık sistemine 1300 sterlin maliyeti olduğu ve bunun antibiyotik ve hastane tedavisinin maliyetinden daha düşük olduğu belirtiliyor. Bazı durumlarda FMT sadece bir kez uygulanıyor.
Bazı kuruluşlar tedavi için insan dışkısından bulunan sağlıklı bakterilerin olduğu ağızdan alınan haplar sunuyor.
'İşe yarıyorsa neden olmasın!'
Karaciğer, böbrek ya da kalp nakli için insanlar aylar ya da yıllar boyunca bekleyebiliyor.
Bu organlardan farklı olarak insan dışkısı yaygınlıkla bulunuyor. Yine de bir başkasının dışkısı fikri bazılarını rahatsız edebiliyor.
Ancak Rick, sürecin garipliğine rağmen bilime güveniyor. Eşi ve arkadaşlarının da bu yolculuğu desteklediğini anlatıyor:
"Utanç ya da şaşkınlık olmadı. Arkadaşlarım ve ailem, 'İşe yarayacaksa neden olmasın!' diye tepki verdiler."
Dışkı bankaları
Birmingham Üniversitesi'ndeki Mikrobiyom Tedavi Merkezinde (MTC) donörler, tıbbi geçmiş, yaşam tarzı değerlendirmesiyle birlikte kan ve dışkı için patojen testleri gibi titiz taramalardan geçiyor.
Sağlıklı dışkı örnekleri kontrol edildikten sonra -80°C'lik dondurucuda 12 aya kadar saklanıyor. Hastaya dışkı nakli yapılacağı zaman, donmuş ve filtrelenmiş dışkı çözülüyor ve bir şırıngaya konuyor.
BBC'ye konuşan Mikrobiyom Tedavi Merkezi müdürü Profesör Tarık İkbal: "Dışkı bankalarının olmadığı ülkelerde zor olabilir ancak donmuş FMT kullanmak, donörleri doğru bir şekilde taramak için zaman kazandırır" diyor.
İnfalamatuvar bağırsak hastalığı riski
Uzmanlar Rick ile aynı durumdaki PSC hastalarının yüzde 70 ila 80'inin infalamatuvar bağırsak hastalığı (İBH) geliştireceği uyarısında bulunuyor.
Bu, şiddetli mide ağrısına ve ishale neden olabilen Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi uzun süreli inflamatuvar durumları tanımlamak için kullanılan bir terim.
Rick'in deneyinden sorumlu hepatolog ve gastroenterolog Dr. Palak Trivedi, insanlarda neden PSC ortaya çıktığının veya bunun İBH ile nasıl bağlantılı olduğunun bilinmediğini söylüyor.
Dr. Trivedi, "Yapmaya çalıştığımız şey, sağlıklı bağırsak mikrobiyota bileşimi dışkısını PSC'li hastaların bağırsağına aktarmak ve bunun karaciğer hastalıklarını nasıl etkilediğini görmek" diye açıklıyor.
Doktorlar naklin, deneyimli uzmanlar ve net yönergeler olmadan "özellikle sağlık kaynaklarının kısıtlı olduğu yoksul ülkelerde" faydadan çok zarara yol açabileceği uyarısında bulunuyor.
Tedavi geçmişte çok nadir vakalarda ölümlere bile neden olmuştu.
Kimin dışkısı?
ABD ve Avrupa dışında FMT denemeleri Brezilya, Güney Afrika ve Hindistan gibi ülkelerde yapıldı.
Bazı hastalar dışkıdan iğrendiği için ya da kültürel, sosyal ve dini inançları nedeniyle tedaviye mesafeli yaklaşıyor.
Hindistan'daki Sir Ganga Ram Hastanesi'nden Dr. Piyush Ranjan, "İnsanlar bazen bu tedaviye çok tuhaf tepkiler veriyor; doktorun şaka yaptığını ya da ciddi olmadığını düşünebiliyorlar" diyor.
Dr Ranjan, bazı hastaların taramaları yapılmış olsa da yabancılar yerine yakınlarından dışkı almayı tercih ettiklerini belirtiyor.
Tersine, İngiltere'de 200'den fazla kişiyle yapılan bir ankette çoğunluk, tanıdıkları yerine yabancı bir donörden gelen dışkıyı tercih ettiğini söylemişti.
Aynı ankete katılanların yüzde 37'si başlangıçta dışkı naklini kabul etmeyeceklerini söylese de süreç hakkında daha fazla bilgi edindikten sonra bu oran yüzde 54'e yükseldi.
Araştırmayı yürüten Dr Bret Palmer BBC'ye verdiği demeçte, "Eğitim her zaman birçok engeli ortadan kaldırır" diyor.
Rick, denemelerin nadir görülen hastalığına çare olmasını umuyor:
"Eğer biri bana 10 yıl önce insan dışkısının tıbbi rahatsızlıkları tedavi edebileceğini söyleseydi buna kesinlikle inanmazdım. Ama artık bu gerçek ve oluyor."