Demir eksikliğinde önce depo demirinin, sonra kan demirinin azaldığını ve arkasından da kansızlığın eklendiğini belirten çocuk sağlığı uzmanları, süt çocukluğu döneminde demir eksikliğinin zekâ düzeyinde kalıcı düşüklüğe neden olabileceği uyarısında bulundular.
Çalışan beyin için demiri ihmal etmeyin
Uzmanlardan demir eksikliğine karşı uyarı
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Selase Koç Sansar, hızlı beyin büyümesinin gerçekleştiği ve psikomotor becerilerin kazanıldığı süt çocukluğu döneminde demir eksikliğinin zekâ düzeyinde kalıcı düşüklüğe neden olabileceğini ifade ederek, "Demir eksikliğine bağlı kansızlık çocukluk ve süt çocukluğu döneminde en sık görülen kan hastalığıdır. Her sosyoekonomik koşulda görülmesine rağmen düzey düştükçe kansızlık artar. Pek çok çalışma Türkiye'de demir eksikliğinin çok yaygın olduğunu göstermiştir" dedi.
Demir eksikliğinde ekonomik sorunlar kadar yanlış beslenme alışkanlığının da etkili olduğunu söyleyen Uzman Dr. Selase Koç Sansar, çocuklarda demir eksikliği ve tedavisi hakkında şu bilgileri verdi:
"Demir eksikliğinin büyüme gelişme ve beslenmeyle yakın ilişkisi vardır. Diyetteki demirin yüzde 10'u emildiği için çocukluk döneminde diyetle günlük 8-15 mg demir alınması gerekir. Sağlam ve zamanında doğan bir bebekte depolardaki demir ilk 5-6 aydaki kan yapımı için yeterlidir. Düşük doğum ağırlıklı ve erken doğan bebeklerde demir depoları daha önce tükenir ve diyetteki demir önem kazanır. Yenidoğan ve süt çocuğunun temel besini süttür. Ne yazık ki anne sütü ve inek sütündeki demir miktarı yetersizdir.
Anne sütünün en önemli üstünlüğü içerdiği demirin yüzde 49'nun emilmesidir. İnek sütündeki demirin sadece yüzde 10'u emilir. Yine de anne sütü alsa bile 6. aydan itibaren demir içeren ek gıdalar başlanmalıdır. Çocukların büyük kısmı ilk 2 yaşta çok süt tükettiği için 6 24 ayda demir eksikliğine sık rastlanmaktadır. Demir emilimini engelleyen gıdaların fazla alımı da eksikliği tetikler. Daha büyük çocuklarda kansızlık görüldüğü zaman demirin yetersiz alımı dışında kan kaybı da düşünülmelidir.
Demir eksikliğinde büyüme, motor gelişim, davranış ve bilişsel fonksiyonlar, bağışıklık sistemi, deri ve mukozalarda değişiklikler oluşmaktadır. Solukluk, halsizlik, iştahsızlık, huzursuzluk, sık enfeksiyon çok rastlanan bulgulardır. Demir eksikliği olan hastalar buz ya da toprak gibi değişik maddeler yiyebilirler. Hızlı beyin büyümesinin ve psikomotor becerilerin kazanıldığı süt çocukluğu döneminde demir eksikliği zekâ düzeyinde kalıcı düşüklüğe neden olabilir.
Demir eksikliğinde önce depo demiri, sonra kan demiri azalır ve arkasından kansızlık eklenir. Türkiye'de demir eksikliğinin mutlaka talasemi (Akdeniz anemisi) taşıyıcılığından ayrılması gerekir. Genelde yüzde 2-3 oranında olan bu kansızlık güney bölgelerde yüzde 10-15'e ulaşır. Genetik geçişli bir hastalık olduğu için aile taraması önemlidir. Demir eksikliğinde yeterli miktarda demire yanıt hem tanı koydurucudur, hem de tedavide önem taşır.
Demir tedavisi sırasında kabızlık ve karın ağrısı en sık rastlanan yan etkilerdir. Günlük tedavi dozu 6 mg/kg ağız yolu ile alınan demirdir. Demir tedavisi günde 2-3 doza bölünerek öğün aralarında yapılmalıdır. Bu şekilde verildiğinde emilim daha iyi olur ayrıca mide bağırsak sistemi yan etkileri de en aza iner. Nadiren ciddi demir emilimi bozukluğunda enjeksiyon şeklinde de demir tedavisi yapılabilir. Sağlam çocuk takibinde her 6 aylık bebeğe 1 mg/kg gün şeklinde demir takviyesi yapılmasında fayda var. Beraberinde demirden zengin et, yumurta, meyveler, karaciğer, yeşil yapraklı sebzeler, kuru yemiş ve kaşık mamaları takviyesi bebeğin ayına göre diyete eklenmelidir.
Demir emilimini kolaylaştıran limon, mandalina, portakal bol miktarda verilirken; demir emilimini azaltan çay verilmemelidir. Beslenme düzeni iyi bile olsa ilk 1 yaşta her bebeğe tam kan sayımı yapılıp kansızlık düzeyi araştırılmalıdır. Bebek cilt rengi her zaman kansızlık konusunda tam bilgi vermeyebilir. Çok soluk görünmesine karşın kansızlığı olmayan pek çok çocuk vardır. Kansızlık ve demir eksikliği saptanan bebeğe demir depolarını doldurmak için 6 ay tedavi verilmelidir. 3 ve 6 yaşta da birer kez kan sayımı yapılmasında fayda vardır.
İlk 6 ayda tercihen anne sütü, anne sütü yoksa demir katkılı formül mamalar alınmalıdır. İnek sütüne bir yaşından önce geçmek sakıncalıdır. Bir yaştan sonra ise günlük süt alınımı 500 cc'yi geçmemelidir. Prematüre ve yetersiz demir alan bebeklere günlük 2-4 mg/kg demir takviyesi yapılması uygundur."