Milyonlarca insanın Sinovac ya da Sinopharm aşısı olduğu Asya'nın bir çok ülkesinde Çin aşıları Covid-19'a karşı toplumda bağışıklık oluşturulması kampanyalarında hayati bir rol oynadı.
Fakat son haftalarda bu aşıların virüse karşı koruyucu etkisi konusundaki kaygılar iyice büyüdü ve şu ana kadar salgınla mücadelede Çin aşılarını esas alan bazı Asya ülkeleri, diğer aşılara yöneleceklerini açıklamaya başladılar.
Bu da Çin aşılarına güvenilip güvenilemeyeceğinin yanı sıra Çin'in Asya'da yürütmeye çalıştığı aşı diplomasisine dair de soru işaretleri doğurdu.
Tayland ve Endonezya: AstraZeneca ve Moderna takviyesi
Geçen hafta Tayland aşı politikasını değiştirdiğini açıkladı. Taylandlılar şimdiye kadar olduğu gibi iki doz Sinovac aşısı olmak yerine bir doz Sinovac ve bir doz AstraZeneca aşısı olacaklar.
İki doz Sinovac aşıları tamamlanan sağlık çalışanlarına da farklı bir aşıdan üçüncü doz vurulacak.
Endonezya da bir hafta önce benzer bir adım atmış ve iki doz Sinovac aşısı olan sağlık çalışanlarına üçüncü doz olarak Moderna aşısı yapılacağını açıklamıştı.
Bu kararlar Sinovac ile aşılanan yüzlerce sağlık çalışanının Covid'e yakalanması ve Tayland'da 2, Endonezya'da 30 sağlık çalışanının hastalıktan ölmesi üzerine alındı.
Aşılama kampanyası yavaş giden her iki ülkede de salgın sürekli yeni dalgalar halinde yükseliş gösteriyor.
Tayland şu anda salgının ortaya çıkışından bu yana en yüksek günlük vaka ve ölüm sayılarına ulaşırken, Asya'da Covid'in yeni merkez üssü sayılan Endonezya'da da hastanelerde yer kalmadı ve oksijen sıkıntısı yaşanıyor.
Her iki ülkede de hükümet aşının koruyucu etkisini artırmak için politikalarını değiştirdi ve Tayland'da yetkililer politika değişikliğini ilan ederken, farklı aşıların karıştırılarak uygulanmasının bağışıklığı artırabileceğine işaret eden bazı araştırmalardan da söz ettiler.
Endonezya Turizm Bakanı Sandiaga Uno yakında BBC'ye Sinovac aşısının "epey etkili" olduğunu da söylemişti.
Fakat Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) Küresel Salgın Alarmı ve Önlemleri Ağı'nın başkanı olan Dale Fisher'e göre, farklı aşılara yönelen Tayland ve Endonezya hükümetleri, "şu ana kadar uyguladıkları aşının başarısız olduğu endişesini" ifade etmiş oldular.
Ancak Fisher, bu ülkelerde hastalanan ve ölen sağlık çalışanları hakkında yeterince bilgi bulunmadığını söylüyor ve yetkilileri bunlar hakkında "derinlemesine bir soruşturma" yürütmeye çağırıyor.
Çin aşı firması Sinovac henüz konuyla ilgili bir açıklama yapmadı.
Son olarak Malezya da Sinovac aşı stoku bittiğinde Pfizer'a geçeceğini açıkladı.
Fakat Filipinler ve Kamboçya gibi bazı ülkeler, Çin aşılarını kullanmaya devam ediyor.
Çin aşıları ne kadar etkili?
Dünyanın farklı yerlerinde yapılan klinik denemelerde inaktif virüs teknolojisiyle üretilen Sinovac ve Sinopharm aşılarının semptomatik Covid'i engellemekteki başarı düzeyi yüzde 50 ile yüzde 79 arasında çıktı.
Hastalığa yakalanmayı önleme bakımından bazı diğer aşılardan daha az etkili görünse de, Çin aşılarının, hastalığın ağır geçirilmesi ya da ölümü etkileme oranı hala çok daha yüksek. Örneğin Brezilya'da ölüm ve ağır hastalığı önleme oranı yüzde 100, Endonezya'daki sağlık çalışanları arasında yüzde 98.
https://www.youtube.com/watch?v=ipu0jB5R53k&t=63s
Hong Kong Üniversitesi'nden salgın hastalıklar uzmanı Profesör Benjamin Cowling iki doz aşısını da olmuş bir kişilerin hala hastalanabiliyor olmasının bir çok sebebi olabileceğini söylüyor.
Bu sebeplerden biri Çin aşılarının da bir çok aşı gibi zaman içerisinde etkisinin zayıflıyor oluşu. Tayland'da yapılan ve bu hafta açıklanan bir araştırmaya göre Sinovac aşısının iki dozunu da olmuş birinde oluşan antikorlar her 40 günde bir yarıya iniyor.
Bir başka sebep, küçük ölçekli klinik denemelerin sonuçlarının da gerçek hayatta yayılan bir salgına kıyasla çok daha küçük sonuçlar vermesi. Örneğin Endonezya'da artık her gün on binlerce yeni vaka yaşanıyor.
Ayrıca son varyantlardan Delta'nın daha bulaşıcı olması da önemli bir faktör olabilir. Endonezya'da Delta varyantı yeni vakaların yüzde 60'ına, Tayland'ın başkenti Bangkok'ta da şu anda vakaların dörtte birine yani yüzde 26'sına ulaştı.
Henüz Çin aşılarının Covid'in farklı varyantları karşısında ne kadar etkili olduğu konusunda veri yok.
Fakat Profesör Benjamin Cowling'e göre, yapılan araştırmalardan gelen ilk veriler Sinopharm ve Sinovac gibi inaktif virüs kullanılarak üretilen aşıların Delta varyantı karşısında virüsün daha önceki varyantlarında göre yüzde 20 daha az etkili olabildiğine işaret ediyor.
Profesör Cowling hiç bir aşının Covid'e karşı yüzde 100 etkili olmadığını söylüyor ama yine de Çin aşılarının yüksek etkili olmasalar bile çok sayıda insanın hayatını kurtardığına işaret ediyor.
Uzmanlar yeni varyantların aşıları tamamen etkisiz hale getirmediğini, aşılananların en azından hastalığı çok ağır geçirmediğini söylüyorlar.
Ayrıca 630 milyonu aşkın insanın en az bir doz aşı olduğu Çin'de salgının yeniden, yeni dalgalar halinde ortaya çıktığı yönünde haberler gelmiyor. Çin'de iki doz aşısını da olanların sayısı bilinmiyor.
Fakat virüsün Çin'de kontrol altında olduğu düşünülüyor. Vakaların yayılma hızı günlük olarak yayınlanıyor ve bir yerde yayılma hızlanırsa hemen yerel önlemler alınıyor.
Çin'in aşı diplomasisi nasıl etkileniyor?
Asya Çin aşılarını en çok kullanan kıta olarak Çin'in aşı diplomasisi stratejisinin de odağındaydı.
https://www.youtube.com/watch?v=KLPBtOalhbM&t=1s
30'dan fazla Asya ülkesi Çin'den aşı satın aldı ya da aşı bağışı kabul etti.
Endonezya 125 milyon doz ile dünyada en çok Sinovac aşısı alan ülkeydi.
Çin'in aşı satma ya da bağışlama konusundaki istekliliği, Singapur Ulusal Üniversitesi'nden Çin uzmanı Dr Ian Chong'a göre "Salgının ilk olarak Vuhan'da ortaya çıkmış olmasıyla oluşan olumsuz imajı tersine çevirme çabası" olmanın yanısıra, bilim ve teknolojide çok güçlü bir ülke olduğunu gösterme gayretinden kaynaklanıyor.
Zengin ülkeler diğer aşılara hemen ilk ve büyük siparişleri verince bir çok Asya ülkesi, özellikle de daha yoksul ülkeler Çin aşısı alabilmekten memnundu.
Dr Chong "O sırada da Çin aşılarının etkisi konusundaki veriler çok parlak değildi ama genel olarak, salgına karşı belli bir koruma sağlamanın hiç bir şey yapmamaktan daha iyi olduğu görüşü hakimdi" diyor.
Örneğin Tayland, başlangıçta Kral'ın sahibi olduğu yerli bir ilaç şirketinin, ülkeye yetecek kadar aşı (AstraZeneca) üretebileceğine güvenmişti ama bu yıl salgın yeni dalgalar halinde yayılırken, aşı üretimi yetersiz kalınca hükümet başka kaynaklara yönelmek zorunda kadı.
Kendi ülkesinde ürettiği AstraZeneca'nın yanısıra, şu anda aşılama kampanyasını ağırlıkla Sinovac ile sürdürmek durumunda kaldı çünkü aşı sevkiyatını en erken yapabilen Sinovac'tı.
Tayland ve Endonezya'nın şimdi Çin aşılarından başka aşılara geçme kararı, Dr Chong'a göre "Çin'in başarı öyküsüne zarar verebilir, Çin aşılarının etkisine kuşku düşürebilir, dolayısıyla fiilen Çin'in teknolojik gücünün sorgulanmasına yol açabilir."
Çin hükümeti henüz aşılarının etkisi konusundaki tartışmaya katılmadı ama daha önce bir kaç kez ülkede üretilen aşıların etkili olduğunda ısrar etmişti.
Çin aşılarının kullanıldığı ülkelerde halkın tepkisi artıyor
Gerek Tayland gerek Endonezya hükümetleri aşılamada yavaş hareket ettikleri gerekçesiyle giderek artan eleştirilerle karşı karşıyalar.
Tayland'da, medyaya sızan bir sağlık bakanlığı belgesinde, bir yetkilinin, daha önce iki doz Sinovac aşısı olan sağlık çalışanlarına, güçlendirici bir üçüncü doz Pfizer aşısı yapılmasına, "Sinovac'ın etkisiz olduğunu itiraf etmek olur" diyerek karşı çıkması tepkierin daha da büyümesine sebep oldu.
Çulalongkorn Üniversitesi Çin Araştırmaları Merkezi başkanı Dr Arm Tungnirun "Tayland kamuoyunda büyük öfke var. 'Sağlık çalışanlarını neden korumuyorsunuz. Böyle gerekçe olur mu?' diyorlar.
Dr Tungnirun "Şu anda Sinovac olmayı reddeden insanların sayısı artıyor. Etkili olmadığına inanıyorlar. Hükümete güvenmiyorlar ve aşı konusu aşırı politikleşti" diyor.
Pazar günü yüzlerce gösterici Bangkok'da, sağlık krizini yönetememekle suçladıkları başbakanı istifaya çağırdılar ve ülkeye Pfizer ya da Moderna gibi mRNA teknolojisiyle üretilen aşılar getirilmesini talep ettiler.
Salgının yeni dalgaları ortaya çıktıkça aşıya güvensizliğin de artmasından endişe ediliyor. Endonezya'da zaten salgının başından beri aşı karşıtlığı yapan sosyal medyada etkili bazı dindar isimler ve komplo teorisyenleri artık mesajlarına Çin karşıtlığı da katıyorlar.
Uzmanlar salgının daha sıkı önlemlerle kontrol edilmesi ve internetteki dezenformasyon ile daha etkili bir mücadele geliştirilmesi çağrıları yapıyor.
Profesör Cowling "Çin aşısı kullanıyor olmamız iyi bir şey fakat aşıdan da çok fazla şe beklememek lazım. Salgının yer yer yeniden yayılacağını kabul edip bununla başetmeye hazır olmamız lazım çünkü bu tür gelişmeler aşıya güveni sarsıyor" diyor.