Alışveriş merkezleri ABD'de kentlerin dış mahallelerinde 1970-1980'li yıllarda yaşam biçiminin sembolüydü. Bu alışveriş merkezleri aileler ve arkadaşların buluşma noktasıydı. Günümüzde ise perakendenin batışını gösteren yüzlerce hayalet merkeze dönüşmüş durumdalar. Bu beton ve camdan oluşan iskeletler ve buralarda yaşanan anıları hiç kimse fotoğrafçı Seph Lawless kadar iyi tanımıyor. Lawless'in çektiği fotoğraflar çirkin beton binalar, yürüyen merdivenler ve tozlanmış vitrin mankenlerini tüm açıklığıyla gösteriyor.
Bu fotoğraflar sadece binaların yıkılmasını değil, kamuya açık yerlerin ve insanların da buralardan kayboluşunu sergiliyor. Bazı alışveriş merkezleri karanlık. Sadece çatılardaki büyük cam pencerelerden gelen ışıkla aydınlanıyor. Fotoğrafçı Lawless bu durumla ilgili "Binalar sanki uzay gemileri ışıklarını aşağıya yansıtıyor gibi görünüyor" diyor.
2017'de iflas çok
Bu terkedilmiş alışveriş merkezleri Amerikan perakende ticaretinin nasıl değiştiğini de somut olarak gösteriyor. Bir zamanlar büyüyüp gelişen alışveriş merkezleri şimdilerde Ameriken banliyölerinin tüketim harabesinin bir tablosu niteliğinde. Deadmalls.com internet sayfasının verilerine göre ABD'de yaklaşık 400 alışveriş merkezi bu durumda. Halihazırda açık olan bin 100 alışveriş merkezinin durumu hiç olmadığı kadar kötü.
ABD kişi başına düşen dükkan alanı açısından başı çekiyor. Derecelendirme kuruluşu Morningstar'ın verilerine göre ABD'de kişi başına 21 metrekare dükkan alanı düşüyor. Bu alanda ABD'yi ikinci sırada 15 metrekare ile Kanada, 10 metrekare ile Avustralya takip ediyor. Talebin azaldığı zamanlarda arz fazlalığı daha da dikkat çekici hale geliyor.
Giderek daha fazla perakende satıcısı büyük alışveriş merkezlerini terkediyor ve onlarla birlikte müşteriler de bu merkezleri… Örneğin 2017 başında Sears ABD genelinde 150 şubesini kapatmak istediğini açıkladı. 2016 yılında 60 milyon dolar zarar etti. Sears'in rakibi Macy ise 68 şubesini kapatmak zorunda kaldı.
Kredi derecelendirme kuruluşu Morningstar'dan analist RJ Hottovy, "2017 birçok perakende firması için kader yılı olacak" diye konuşuyor. Uzman bu yıl bir çoğunun iflas edeceğini tahmin ediyor.
Emlak araştırma şirketi Green Street Advisors iki yıl önce yaptığı açıklamada, 2025 yılına dek 160 alışveriş merkezinin kapanmak zorunda kalacağını duyurmuştu. Analistler şu sıralar yaptıkları tahminlerde 2025 yılına dek kapanacak alışveriş merkezi sayısını 400 olarak tahmin ediyor. Alışveriş merkezleri hızla yok oluyor.
İnternet ve resesyon perakendecilere yansıyor
Bunun nedeni aslında yeni değil. İnternet üzerinden yapılan alışveriş, alışveriş merkezlerini ortadan kaldırıyor. Ancak yeni olan bundaki hızlı gelişme. İki önemli faktör önemli rol oynuyor. Sears firmasının uzun süre CEO'su olan, Columbia Üniversitesi'nde perakendecilik dersleri veren Mark Cohen, alışveriş merkezlerinin çökme nedenini, "2008'deki resesyon ve internet satışı yapan Amazon ve diğer firmalardaki hızlı gelişme" diye açıklıyor. Cohen alışveriş merkezlerinin iflas sürecinin daha da hızlanacağını tahmin ediyor.
Zira Amerikalılar internet üzerinden alışveriş yapmayı seviyor, tıpkı bir zamanlar alışveriş merkezlerini sevdikleri gibi. Danışmanlık şirketi BigCommerce'e göre Amerikalıların yüzde 95'i düzenli olarak internetten alışveriş yapıyor. İnternet pazarı her yıl iki haneli rakamlarla büyüyor. 2016 yılında Amerikan internet pazarı 395 milyar dolar ciro yaptı. Bu, 2015'e oranla yüzde 15.6 oranında büyüme anlamına geliyor. Perakende ticaretinde internet oranı da aynı şekilde büyüyor. Amerikan Ticaret Bakanlığı'nın verilerine göre 2007 yılının ilk çeyreğinde bu alanda büyüme oranı yüzde 3.5'in altında iken bu yıl ilkbaharda yüzde 8.5'a ulaştı.
Alışveriş merkezleri yıkılıyor, lojistik merkezler inşa ediliyor
Bruce Batkin emlak yatırımcıları ile perakendecileri buluşturan Terra Capital adlı bir firmada çalışıyor. Kendisini arayarak alışveriş merkezini nasıl finanse edebileceği konusunda çaresizce yardım isteyen emlak sahiplerinin sayısının giderek arttığını belirtiyor. Batkin, "Bu insanların alışveriş merkezlerinin tamamını kiraya verebilme ihtimalleri düşük" diyor. Yatırımcılar alışveriş merkezleri iş yapmayınca bu merkezleri yaşlılar yurdu, doktorlar ya da çağrı merkezlerine kiralıyorlar.
Alışveriş merkezleri art arda kapanırken, internette satış yapan firmalar ise hızla yeni lojistik merkezleri açıyor. Amazon nisan ayında New Jersey'de bugüne kadarki en büyük lojistik merkezini açtı. Yeni teknolojilerle donatılan merkez 90 bin metrekare büyüklüğünde.
Walmart, Target ve rakipleri de uzun süredir internet üzerinden alışverişe geçti. Alt yapılarını değiştirmeleri pahalıya mal oluyor, çalışanlarını işten çıkarıyor, dükkanlarını kapatıyorlar. Sears firmasının da uzun süre CEO'su olan, Columbia Üniversitesi'nde perakendecilik konusunda dersler veren Mark Cohen, birçok firmanın internetin kendilerine sundukları gücün farkına vardıklarını vurguluyor.
Cohen perakendecilerin küçük de olsa bir şansları olduğu görüşünde. İnternetin tükecilere sunamadığı avantajı sunmak: Alışveriş yaparken fiziki tecrübeyi yaşatmak, alınan eşyaya dokunabilmek, koklayabilmek ve hissedebilmeyi. Firmaların bunu ürünlerinde çeşidi artırmak ve daha fazla servis sunarak yapabileceklerini düşünüyor. Ancak bunun bile alışveriş merkezlerini kurtarmaya yetmeyeceğini, onların artık tarihe karıştıklarını belirtiyor.
© Deutsche Welle Türkçe
Sophie Schimansky