1983 yılında hazırlık çalışmalarına başlanan ve ilk cildi 1988 yılında yayımlanan TDV İslâm Ansiklopedisi'ne bundan böyle internet ortamından da ulaşılabilecek. Kırk dört ciltte tamamlanan TDV İslâm Ansiklopedisi’nde bir kısmı yurt dışından olmak üzere, konusunda uzman 2000’i aşkın yazarın maddesi bulunuyor.
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Başkanı Mehmet Akif Aydın, 30 yılda tamamlanan ansiklopedik çalışmaya ilişkin "Acı ama gerçek; İslam kültür ve medeniyetinin bütün boyutlarıyla çağımız insanı tarafından bilindiğini söylemek mümkün değil. Bu birikimi yeni bir analiz, yorum ve sentezle geleceğe aktarmamız, kültür ve medeniyetimizin ilk malzemeleri, yapı taşları işlevini görecektir" dedi.
İslam Ansiklopedisi'nde İslâmî ilimler, İslâm ülkelerinin tarihi, coğrafyası, kültür ve medeniyeti gibi alanları kapsayan madde listesi bulunuyor. İlgili ilim kurulları tarafından yaklaşık 500 temel kaynaktan taranarak tespit edilen bu liste 15 bin 226 maddeden oluşuyor. Bazı maddelerin farklı ilim dallarınca yazılan alt bölümleri de eklenince rakam 16 bin 855’e ulaştı.
Ansiklopedi, İslâmî ilimlerle İslâm kültür ve medeniyetine ait kavramları, sahalarında eser vermiş ilim ve sanat erbabını, geçmiş İslâm devletleri ve yöneticilerini, önemli tarihî olayları, dinî ve sosyal hayatta etkili olan akımları, tarihî, ilmî ve kültürel müesseseleri, önemli yerleşim merkezlerini, diğer dinleri, müslüman olmadığı halde İslâm dini, kültürü ve medeniyeti ile ilgisi bulunan şahsiyetleri madde dizinine dâhil etmiş durumda.
Aydın, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın da katılımıyla Haliç Kongre Merkezi'nde düzenlenen "Yüzyılın İslam Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri" töreninde yaptığı konuşmada, çalışmalarına 1983 yılında başlanan ve bugün tamamlanan İslam Ansiklopedisi'nin, bir kitabın ikmal edilmesinden daha farklı bir anlam taşıdığını söyledi.
İslam kültür ve medeniyeti denildiğinde, 14 yüz yıllık bir birikimin akla geldiğini aktaran Aydın, "Muhtelif coğrafyalara serpiştirilmiş ve binlerce sayfaya dağılmış bu birikimin topluca, yeni bir form içinde 44 ciltlik bir ansiklopedi formatında sunulması, bu bilgiye ulaşılmasını kolaylaştıracak ve daha da önemlisi bu birikimin yeni nesillerce farkına varılmasını sağlayacaktır. Acı ama gerçek, İslam kültür ve medeniyetinin bütün boyutlarıyla çağımız insanı tarafından bilindiğini söylemek mümkün değil. Bu birikimi yeni bir analiz, yorum ve sentezle geleceğe aktarmamız gereken kültür ve medeniyetimizin ilk malzemeleri, yapı taşları işlevini görecektir" diye konuştu.
Aydın, İslam Ansiklopedisi'nin ilk fikrinin doğuşu sırasında bazı kişiler tarafından bu işin zorluklarından bahsedildiğini anlatarak, buna rağmen bu çalışmanın tamamlandığını söyledi.
Çalışmalarda emeği geçen herkese teşekkür eden Aydın, küçük bir yerde başlayan çalışmanın, bugün büyük bir araştırma merkezine dönüştüğünü kaydetti.
Aydın, İSAM'ın bugüne kadar 100 araştırmacıyı akademik hayata kazandırdığını ve 40 araştırmacıya da destek vermeyi sürdürdüğünü dile getirdi. Aydın, yaptıkları çalışmaları internete taşıyarak, herkesin hizmetine açacaklarını sözlerine ekledi.
25 yılda 44 cilt yayınlandı
1988 yılında yayıma başlayan ansiklopedinin 1. cildi on iki, 2. cildi dokuz, 3. cildi yedi ayda tamamlanmış, böylece belli bir istikrar kazandıktan sonra her altı ayda bir cilt yayımlanmıştı. 2013 yılı Aralık ayında yayımlanan 44. ciltle birlikte ansiklopedi tamamlanmıştı.
İlk İslam Ansiklopedisi 1908'de yayınlanmıştı
1892’de Londra’daki Şarkiyatçılar Kongresi’nde William Robertson Smith tarafından bir İslâm Ansiklopedisi hazırlanması gündeme getirildi. Kongreden sonra kurulan komisyonlar 1902’ye kadar çalışmıştır. Ansiklopedinin neşri ise, 1683’ten itibaren Arabiyat alanında eser yayınlayan E. J. Brill (Leiden) yayınevine verildi. 1908’de yayınlanmaya başlayan ansiklopedi 1936’da 4 büyük cilt ve 6176 madde başlığıyla tamamlandı.
Ansiklopedinin yayınlanma amacı Hollanda, İngiltere ve Fransa gibi sömürgeci devletlere hâkimiyetleri altındaki İslâm ülkeleri hakkında bilgi üretmekti. Bu yüzden ansiklopedide Müslümanlar açısından önemli birçok madde kaleme alınmamış, Avrupalılar için önem taşıyan konular ön plana çıkarılmıştı. En önemli nokta ise İslâmiyet’le ilgili maddelerin Hıristiyan gözüyle kaleme alınmasıydı.
Bütün eksikliklerine rağmen ilk olması sebebiyle ansiklopedi büyük yankı uyandırdı. Türkçe, Arapça, Farsça ve Urduca’ya çevrildi.