Türkiye'de darbe girişimi ve OHAL gibi olağanüstü süreçlerden geçen okurlar hangi kitaplara yöneliyor? Frankfurt Kitap Fuarı’nda 15 Temmuz’un okur davranışlarına etkisini araştırdık.
Dünyanın en büyük kitap fuarı olan Frankfurt Kitap Fuarı’nda bu yıl Türkiye Ulusal Standı’nda Türk edebiyatı ve edebiyatçılarının yanı sıra öne çıkan bir konu daha vardı: 15 Temmuz darbe girişimi... Darbe girişiminin etkileri hem Türkiye Ulusal Standı’nda hem de Türkiye ile ilgili düzenlenen panellerde hissedildi. Peki, okur cephesinden bakınca ülkenin içinden geçmekte olduğu olağanüstü süreç nasıl görünüyor? Okurların roman ve hikayelere mi ilgisi artıyor, yoksa süreci anlama kaygısıyla inceleme-araştırma kitaplarına mı?
“Kurgu türlerin satışı daha fazla”
Türkiye’deki önemli kitap satış sitelerinden Babil.com’un yönetici direktörü Mehmet Ali Çalışkan, 15 Temmuz’un ardından kitap piyasasında sınırlı bir daralma meydana geldiğini ancak bunun çabuk atlatıldığını söylüyor. Çalışkan, “İnsanlar genelde ekonomik darboğazların olduğu dönemde, siyasi çalkantıların olduğu dönemde kendilerini edebiyata verirler. Her zamanki gibi edebi türlerin yani kurgu türlerin satışı diğer türlerden daha fazla” şeklinde konuşuyor.
Sonuçları 2016 başında yayımlanan Libonet Okur Profili Ve Kitap Satınalma Davranışları Araştırması’na göre, Türkiye'de halkın 32'si hiç kitap okumuyor. Sıklıkla kitap okuyanların oranı ise sadece yüzde 20. Türkiye’de kitap okuma alışkanlığının halihazırda vahim bir durumda olduğunu söyleyen Evrensel Basım Yayın editörlerinden Onur Öztürk, “Darbe girişimi gibi süreçler sonrası halkımızın özellikle ilk ekonomik olarak kesintiye uğrattığı alanlar kültür, sanat, edebiyat oluyor. Bu sinema olabiliyor, kitap okuma alışkanlıklarını değiştirebiliyor. Zaten vahim bir tablo varken, böylesi politik atmosferlerde de halkımızın, okurlarımızın kitaba teveccüh göstermesi çok kolay olmuyor” diyor.
“Darbe girişimini anlamaya çalışıyorlar”
Türkiye Yayıncılar Birliği Başkanı Metin Celal Zeynioğlu ise okurlarda darbe girişimini anlama kaygısının ağır bastığını söylüyor. Zeynioğlu, “Sırf 15 Temmuz darbe girişimi değil, topluma yönelik canlı bomba eylemleri de oldu; bunun sonucunda da insanlar sokağa çıkmaktan, kalabalık yerlere gitmekten çekinir oldular. Özellikle alışveriş merkezlerine gitmeme yönünde bir eğilim oldu. Ama aylık rakamlara baktığımızda düşme olmamış, aksine yüzde 5-10 arasında Temmuz’dan sonra bir artış var. Bu da ilginç...” değerlendirmesini yapıyor. Zeynioğlu, şu anda yoğun olarak darbe girişimiyle ilgili kitapların çıktığını ve bu kitaplara olan ilginin arttığını söylüyor.
“Gizli gizli mi okuyacağız?”
Öte yandan çok sayıda yazar ve gazetecinin tutuklanması, gazete ve yayınevlerinin kapatılması da yayıncıların eleştirdiği noktalar arasında. Literatür Yayınevi’nin sahibi Kenan Kocatürk, "Hepimiz merak ediyoruz 15 Temmuz'un nasıl yansıyacağını çünkü çok önemli yazarlarımız yazdıklarından dolayı içerideler. Bir sürü gazeteci içerde, düşünce-ifade özgürlüğünün olmadığı bir dönemde ne olacak? 30’lara, 40’lara mı döneceğiz, gizli gizli mi okumaya başlayacağız? Acı bir dönem yaşıyoruz” diyor.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları’nın Genel Yayın Yönetmeni Fahri Aral ise “Çok kötü bir şekilde bu toplum bölündü. Ötekileştirilen bir kesim var ki bunlar da bu toplumun bir parçası. Bana göre, bu toplum ne kadar ötekileştirilse, ötekileştirilen kesim bu sefer bilgiye, düşünceye daha fazla sarılır. İnşallah bunun sonuçları kötü olmaz ve çok da uzun sürmez” diye konuşuyor.
Romanlar ilk sıralarda
Türkiye’nin önde gelen kitap satış sitelerinden İdefix’in çok satanlar listesinin ik üç sırasında Yuval Noah Harari’nin “Hayvanlardan Tanrılara Sapiens”, Elif Şafak’ın “Havva’nın Üç Kızı” ve Harper Lee’nin “Bülbülü Öldürmek” kitapları dikkat çekiyor. Babil.com’un sıralamasında Alman yazar Stefan Zweig’ın kaleme aldığı “Bilinmeyen Bir Kadının Mektubu” ilk sırada. Onu “Arka Kapak” ve “Bülbülü Öldürmek” izliyor. D&R’ın ilk üç sıralamasında ise Paulo Coelho’nun “Casus”u, Sabahattin Ali’nin “Kürk Mantolu Madonna”sı ve eğitim bilimci Özgür Bolat’ın “Beni Ödülle Cezalandırma” adlı kitapları yer alıyor. Yeni çıkan kitaplar arasında 15 Temmuz'la ilgili kitaplar dikkat çekiyor.
© Deutsche Welle Türkçe
Başak Özay