Takvim 10 Eylül'ü gösterdiğinde, 'Büyük Patlama' gerçekleşecek. İşte, 50'yi aşkın Türk bilim insanının katıldığı deneyin detayları
1. CERN NE ZAMAN KURULDU?
1954’te, İsviçre’nin Cenevre kentinde, nükleer araştırmalar konusunda ABD ile rekabet edebilmek için 12 Avrupa ülkesinin katılımıyla Avrupa Nükleer Araştırma Organizasyonu (CERN) kuruldu. Bugün 20 üyesi olan, dünyanın en büyük nükleer fizik araştırma merkezinde, 80 ülkeden yaklaşık 6 bin 500 bilim insanı görev yapıyor.
2. CERN’DE NE YAPILIYOR?
CERN’de evrenin nasıl oluştuğuna dair araştırmalar yürütülürken, yeni teknolojiler de geliştiriliyor. Lazer fizik, plazma fizik, telekomünikasyon, nükleer tıp, malzeme bilimi ve bilişim teknolojisi gibi alanlarda rol oynayacak gelişmeler takip ediliyor. Merkezde geliştirilen ‘GRID’ sistemiyle, dünya üzerinde bulunan mevcut pek çok laboratuvardaki bilgisayarları tek bir bilgisayardan kullanma olanağı sağlanacak. World Wide Web (www) de CERN’de keşfedilmişti.
3. BÜYÜK PATLAMA NEDİR?
Kamuoyunda ‘Büyük Patlama’ olarak anılan deneyin asıl adı Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (BHÇ). Bilim insanları, BHC deneyi kapsamında fiziğin başlangıcına, maddenin ilk kez kütle kazandığı ana gitmeyi planlıyor. Bu sayede maddenin neden ve nasıl kütle sahibi olduğu sorusunun cevabının elde edilmesi tasarlanıyor.
4. BİLİM İNSANLARI NEYİ ARIYOR?
Fizikçilerin amacı büyük patlamadan hemen sonra evrenin ilk oluşum anında neler olduğunu ve evrendeki her maddenin bir kütleye sahip olmasını sağlayan ‘Tanrı'nın parçacığı’ olarak bilinen ve henüz varlığı ispatlanamayan ‘Higgs Parçacığı’nı bulmak.
5. PATLAMA NE ZAMAN OLACAK?
40 ülkeden 7 bine yakın fizikçinin katılımıyla 10 Eylül’de gerçekleştirilecek.
6. ŞİMDİYE KADAR NE ÖĞRENİLDİ?
Deney çerçevesinde evrenin sırrı şu ana dek ‘Standart Model’ ile özetleniyor. ‘Standart Model’in öngördüğü tüm parçacıklar, bir tanesi dışında, laboratuvarda gözlendi. Henüz gözlenmeyen parçacık, diğer parçacıkların sahip oldukları farklı kütleleri nasıl edindiklerini açıklamak için gereken ‘Higgs Parçacığı’. CMS ve ATLAS dedektörlerinde bu parçacığın gözlenip ‘Standart Model’in deneysel doğrulanmasının tamamlanması hedefleniyor. BHÇ’de işte bu ‘Standart Model Ötesi Fizik’ araştırılacak. Evrenin kütlesinin önemli bir kısmını sağlayan fakat gözlenemeyen ve neden oluştuğu bilinmeyen ‘karanlık madde’ hakkında da bilgi edinilmesi bekleniyor.
7. DENEY NASIL HAYATA GEÇİRİLECEK?
Saniyede 800 milyon parçacık çarpışması olması beklenen ‘asrın deneyi’ için İsviçre-Fransa sınırında, yerin 100 metre altında, 27 kilometrelik bir tünel kuruldu. Bu tünel içindeki parçacık hızlandırıcıyı harekete geçirmek için önce makinenin sekiz ana parçası eksi 271 dereceye kadar soğutulacak. Ardından, 1600 adet süper-iletken mıknatıs düzgün olarak çalıştırılacak. Deney sırasında bütün parçaların senkronize şekilde çalışması şart. En ufak uyumsuzluk risk sayılıyor.
8. NEDEN İTİRAZ EDİLİYOR?
Evrenin oluşumuyla ilgili ‘Büyük Patlama’ teorisini doğrulayabileceği düşünülen deneye itiraz eden bilim insanlarına göre, bu deney ‘dünyanın sonu olabilir’. Deney sonucu ‘dünyayı yutabilecek mini kara delikler’ ortaya çıkması ihtimali öne sürülüyor. Bu amaçla Alman kaos teorisyeni Otto Rössler deneyin durdurulması için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmuş ancak başvuru reddedilmişti.
9. TÜRK BİLİM İNSANLARI CERN’DE Mİ?
Deneylerde Türkiye’den 50’yi aşkın bilim insanı görev alıyor. Türk katılımcılar arasında Çukurova Üniversitesi, ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi fizik bölümlerinden öğretim görevlileri ve doktora öğrencileri yer alıyor. Ancak Türkiye şu anda CERN’de gözlemci olarak yer alıyor, tam üye değil. CERN’e üye olan ülkeler, yürütülecek projelerin seçilmesi ve izlenip değerlendirilmesi konularında önemli kararlar alabiliyorlar.
10. TÜRKİYE CERN’E NASIL ÜYE OLABİLİR?
Türkiye’nin CERN’e üye olabilmesi için, CERN konseyinde 20 üyenin Türkiye’nin katılımına ‘evet’ demesi gerekiyor. Üye ülkeler, merkezin bütçesine gayri safi milli hâsılaları (GSMH) oranında katkıda bulunuyorlar. Türkiye üye olursa, katkı payı 50 milyon dolar civarında olacak.
İlgili haberler:
Büyük patlama Dünya'nın sonu olur mu?
CERN'e mahkeme onayı
'Büyük patlama'ya geri sayım