Metaverse çılgınlığı çığ gibi artıyor. Bireyler ve kurumlar bir metaverse platformu içinde yer almak için birbirleri ile yarışıyorlar. Karşımızda hızla büyüyen bir sanal dünya var. İstesek de istemesek de bir yerinden bu dünyanın içine gireceğiz.
CB Insights'ın Industry Analyst Consensus araştırmasına göre metaverse, önümüzdeki on yılın sonunda 1 trilyon dolarlık bir pazarı temsil edebilir. (1) Bu büyüklükteki bir pazarı yaratan katmanları incelemekte yarar olduğuna inanıyorum. Çünkü metaverse ekonomisi sadece bir sanal platformdan ibaret değildir.
Aşağıda anlattığım katmanlarda yer alan firmaların tamamı Unicorn statüsünde yer alan firmalar oldukları göz önüne alındığında, metaverse platformlarının 1 triyon dolarlık pazar yaratacağı öngörüsünün ne kadar gerçekçi olduğu kendiliğinden ortaya çıkıyor.
CB Insights'ın sınıflamasına göre metaverse ekonomisini oluşturan katmanları aşağıda özet olarak sunuyorum.
Altyapı (ağ ve bilgi işlem)
Metaverse, hem büyük veri akışlarını hem de hızı destekleyebilen bilgi işlem ve işlemci altyapısı gerektirir. Bu altyapının gereksinmeleri şunlardır:
Çipler ve İşlemciler: Bu alandaki gelişmeler, metaverse platformlarında çalışan uygulamalarının yoğun bilgi işlem ve hız gereksinimlerini destekleyecektir.
Öne çıkan firmalar: Chips&processors, TSMC, Qualcom, NVIDIA, Samsung, İntel.
5G ve Düşük Gecikmeli (low latency) Ağlar: 5G teknolojisi, bağlı cihazlar için güvenilir, esnek ve düşük gecikmeli ağları destekleyerek, yüksek çözünürlüklü metaverse uygulamalarının daha etkin bir şekilde çalışmasını destekleyecektir.
Öne çıkan firmalar: AT&T, China Mobile, Comcast, T-Mobile, Verizon.
Bulut Altyapısı: Bulut altyapısı, özellikle sanal dünyalara ve deneyimlere ev sahipliği yapan metaverse şirketlerinin ürettikleri büyük miktardaki verileri depolamasına ve ayrıştırmasına olanak tanıyacaktır.
Öne çıkan firmalar: Azure, AWS, Google Cloud, Alibaba Cloud, vmware.
Edge Altyapısı: Edge bilgi işlem, AR/VR ve oyun oynama gibi gerçek zamanlı işlemler gerektiren metaverse uygulamaları için kullanılacaktır.
Öne çıkan firmalar: Akamai, Edgeconnex, Vapar, Edgemicro, Stackpath, Zenlayer.
Erişim/arayüz (Donanım)
Bu katman, insanların metaverse dünyasını deneyimlemesine olanak tanıyan donanım aygıtlarını içerir. Bu kategori, cep telefonları, PC'ler ve oyun konsolları gibi bağlı cihazları kapsamakla birlikte, ağırlıklı olarak sanal bir ortama girmeyi geliştirmek için tasarlanmış yeni teknolojilerdir. Bu teknolojiler aşağıda sıralanmıştır:
Haptikler: Haptik, sanal ortama girildiğinde, kullanılan AR/VR cihazları ve diğer cihazların yarattığı dokunma hissi demektir. Haptik startup'lar dokunma hissini üst düzeye çıkartacak teknolojiler üzerinde çalışmaktadırlar.
Öne çıkan firmalar: Teslasuit, Haptx, Sense Glove, Manus, Fundamental VR, Lofelt.
Sanal Gerçeklik (VR) ve Artırılmış Gerçeklik Gözlükleri: Metaverse uygulamalarının amaçlanan kalite ve gerçeklikte kullanılabilmesi için VR ve AR gözlüklerine ihtiyaç duyulmaktadır. Firmalar herkesin alabileceği fiyatta ürünler geliştirmeye çalışmaktadırlar. Bu firmaların bir diğer amacı ise, bu gözlükleri hafif ve kolay taşınabilir hale getirmektir. Öne çıkan firmalar:
VR - Oculus VR, Pimax, Unai, Vive, Pico, DPVR,
AR – Magic Leap, Mojo, Llvision, nreal, Realmax, Rokid, AXADGAZE, Pacific Future
Holografik: Bu şirketler, 3D nesneleri fiziksel alanlara yansıtmak için hologram teknolojileri geliştirmektedirler. Bu hologramlar, metaverse dünyasının önemli bir parçası olacaktır.
Öne çıkan firmalar: See Real, IKIN, Looking Glass, Campfire, Light Field lab, Kino.mo, Base Hologram, Vivido, Real View.
Sanallaştırma araçları
Bu şirketler, 3D içerik tasarımcılarının, metaverse deneyimleri ve uygulamaları oluşturmasına yardımcı olmak için yazılım geliştirme kitleri, oyun motorları, 3D tarama teknolojisi ve diğer geliştirici araçları üzerinde çalışıyorlar. Bu teknoloji ve araçlar şunlardır:
3D Tasarım Motorları: Bu kategorideki şirketler, tasarımcıların metaverse görsel öğelerini oluşturmak için kullanabilecekleri oyun motorları ve animasyonlu görsel efektler gibi araçlar üretirler.
Öne çıkan firmalar: Unity, Unreal, Cocos, Cryengine, N.Light, Godot, Gritworld, Blender.
3D Modelleme: Bu kategorideki şirketler, markaların fiziksel ürün veya ortamlarını 3D olarak oluşturmasına yardımcı olurlar. Bu teknoloji, metaverse'deki tüketicilerin ürünlerini daha iyi anlamalarına yardımcı olmak isteyen firmalar arasında popüler hale geliyor.
Öne çıkan firmalar:Expivi, Vntana, Threedium, Threedy.ai, Threekit, VirtualFlow, 3XR, Jump Into Realiity, Occipital.
AR Geliştirici Kitleri: Bu şirketler, AR uygulama geliştirmelerini optimize etmek için yazılım geliştirme kitleri (SDK'ler) sağlar. AR henüz yaygın olarak kullanılmadığından, bu kategorideki şirketler için henüz çok erken denilebilir.
Öne çıkan firmalar: Blippar, EasyAR, Naintic, Maxst, ARCore, Wikitude, Amazon Sumerian.
Avatar geliştirme: Avatarlar bireylerin, oyunların ve markaların metaverse dünyasında kendilerini somutlaştırabileceği etkileşime geçebileceği en önemli araçlardır. Bu iş büyük firmalar tarafından gerçekleştirildiği gibi sanal dünyada deneyimli olan birey tarafından da geliştirilmektedir.
Öne çıkan firmalar: Didimo, Alter, Pinscreen, Animatico, Uneeq, Ready Player Me.
Volumetric video: Gerçek dünyadaki görüntüleri 3D olarak çekebilmek için görüntüsü alınacak olan insan, obje ya da mekanlar birçok farklı perspektiften kayıt yaparlar. Metaverse için çok önemli olan medya, oyun ve VR uygulamaları için içerik üretmekte çok faydalı olacaktır.
Öne çıkan firmalar: Cappasity, Depthkit, Volograms, Condense Reality,Tetavi, Holo Cap, Holotch, DGene, Omnivor.
Sanal dünyalar
Sanal dünyalar, insanların metaverse'de toplanıp var olacağı yerlerdir ve bu dünyalar, kullanıcı odaklı deneyimleri ve ekonomileri ile karakterize edilecektir. Bu sanal dünyalar ikiye ayrılır:
Merkezi (Centralized) dünyalar: Merkezi bir sanal dünyada, bir ya da birkaç şirket, sahibi oldukları platformun kuralları, ürünleri ve deneyimleri üzerinde nihai söz sahibidirler. Bunun yanı sıra , genellikle insanların bir araya gelip etkileşimli araçları kullanabileceği sosyal odaklı bir ortamdır.
Öne çıkan firmalar: Roblox, Linden lab, VR Chat, Minecraft, Recroom
Merkezi olmayan (Decentralized) dünyalar: Merkezi olmayan sanal dünyalar, merkezi sanal dünyalara benzer deneyimler sağlar. Ancak, bu dünyalar blockchain teknolojisi kullanılarak inşa edilmiştir.
Öne çıkan firmalar: Sanbox, DV, Somnium Space, Decentraland, @Portals.
Finansal altyapı
Bu katman, insanların metaverse ortamında mal ve hizmet satın almalarını, satmalarını ve depolamalarını sağlayacak teknolojiyi içerir.
Kripto para ve NFT'lere olan ilginin artmasına rağmen, bu alandaki startup'lar ve şirketler merkezi olmayan metaverse'lerde hizmet verdiğinden, kullanıcıların küçük bir bölümüne ulaşabilmektedirler. Zira merkezi metaverse platformları geleneksel ödeme sistemleri ile hizmet vermektedirler.
Metaverse platformlarında yalnızca blockchain finans sistemi ile finansal işlemler yapılsaydı, kripto para kullanmayan pek çok kişi metaverse platformlarında yer alamazdı.
Metaverse platformlarında kullanılan ödeme sistemleri şunlardır:
Geleneksel Ödeme Sistemleri: Metaverse platformları geleneksel ödeme yöntemlerini kullanmaya devam edecektir.
Öne çıkan firmalar:
Halihazırda Roblox, Minecraft ve Second Life'da sanal para birimleri satın almak için zaten PayPal kullanılmaktadır.
Bu arada Minecraft, kendi para birimi Minecoin'in satışında Visa, Google Pay, Apple Pay ve Mastercard dahil olmak üzere pek çok ödeme yöntemini kabul ediyor.
Kripto Para Platformları: Bu şirketler, merkezi olmayan metaverse'lerin para birimlerini kendi platformları üzerinden alım satımına imkân vermektedirler.
Öne çıkan firmalar: Sandbox'ın kripto para birimi Sand, Gemini, Crypto.com ve Binance gibi platformlardan alınıp satılabilir. Benzer şekilde, Decentraland'e özgü kripto para birimi olan MANA, Coinbase, Kraken ve diğerlerinden satın alınabilir.
Kripto Cüzdanlar: Kripto cüzdanlar, merkezi olmayan metverse'lerde oturum açmak için kullanılan kimlik bilgileri görevi görür. Bu cüzdanlar olmadan hiçbir parasal işlem yapılamaz.
Kripto cüzdanınızın olması tüm merkezi olmayan metaverse'lere girmeniz için yeterli değil. Her metaverse platformu, sadece kendi anlaşmalı olduğu firmaların cüzdanlarının kullanımına izin vermektedir.
Öne çıkan firmalar: Bitski, Metamask, Venly, Trust Wallet.
NFT pazar yerleri: Bu startup'lar, kullanıcıların sanal araziden avatar kıyafetlerine ve sanal yatlara kadar her şeyin NFT'lerini alıp satabilecekleri platformlar geliştirerek merkezi olmayan metaverse'lerde ticareti geliştiriyorlar.
NFT'ler yalnızca bir metaverse ürünü değildir. İnsanlar hiçbir metaverse platformuna katılmadan tweet'lerin, videoların ya da sanat eserlerinin NFT'lerini alıp satabilir. Ancak, NFT'lerin mülkiyetinin ispat edilebilmesi için bir blockchain'e kayıtlı olması gerekmektedir.
Öne çıkan firmalar: Dapper, Rarible, Magic Eden, OpenSea, Dmarket.
Metaverse içi ticaret
Bu katman metaverse içinde kullanılan her türlü dijital değerin değişiminden doğan ticaret hacmini göstermektedir. Bu ticaret hacmini oluşturan değerlerin başında, merkezi ve merkezi olmayan platformlarda oynanan oyunlar gelmektedir. VR/AR teknolojisi ile geliştirilen oyunlar, sanal konserler, sanal moda ve sanal emlakçılık gibi alanlar ise startup'ların en çok yatırım yaptığı alanlardır.
Öne çıkan firmalar:
AV/VR Oyunları: Illumix,Survios, Forevr, Omni, Resolution, Nolo, Polyarc
Merkezi Olmayan Mataverse oyunları: Yugalabs, Mythical, Splinterlands.
Sanal Konserler: Amaze, Pixelynx, Wave, Ristband, Noys VR, Melody VR.
Sanal Moda: Dressx, Bigthinx, RTFKT, Aglet, BNV, StarHeir, The Fabricant.
Sanal Emlak: Metaverse Group, Everyrealm
Metaverse İçi Sanal İşler: Cosmos, MeetinVR, Iris, vSpatial, Cavrnus, Vibe, Spatial, SpaceVR, Dreamscape, SmartGuide.